Fálkinn - 22.03.1946, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
l*la ii<l« viniii*i n n
Fredrik Paa§che
i.
Einn þeirra mörgu, sem flýðu
Noreg er Þjóðverjar hertóku
landið vorið 1940, og komu ekki
lífs aftur, var Fredrik Paa-
sclie prófessor. Hann var að
vísu „prófessor í þýskum bók-
menntum" en starf lians hafði
verið með þeim liætti, að hann
gat ekki vænst annars en fang-
elsunar eða þess sem verra var,
ef liann liefði orðið kyrr í land-
inu. Meðal annars liafði liann
starfað manna mest að því að
greiða götu ýmsra þeirra, sem
flýðu Þýskaland siðustu árin
fyrir stríðið og þó einkum frá
Tékkóslóvakíu. Og fáir menn
voru í liuga og sinni jafn ein-
beittir talsmenn einmitt þess,
sem nazistar hötuðu mest, og
einmitt hann.
Ilann gerði sér þetta ljóst, og
undir eins og Þjóðverjar komu
í landið tók hann sig upp með
konu sína og hörnin tvö, frá
heimili sínu í grennd við Osló
og flýði norður í Guðhrands-
dali. Þar slóst Sigrid Undset i
liópinn. Þjóðverjar höfðu tek-
ið útvarpsstöðvar í Suður-Nor-
egi, en í Otta í Guðbrandsdal
tókst að koma upp bráðabirgða-
stöð, og þaðan talaði Paasclie
m. a. þessi orð :
„Vort hrjáða land: í neyð-
inni og i djúpri þjáningunni
er það gæfusamara en ýms
önnur. — Við erum á erfiðri
leið. Þetta er leið uppstigning-
arinnar. England og Frakkland
lögðu á þá leið 3. sept í fyrra.
Og það er hjörgun alls þess,
sem okkur er kært, frelsisins,
laganna, trúarinnar, að við er-
um nú á þessari sömu leið. Það
er björgun þjóðarsálarinnar,
sem var i hættu. Nú lifir hún
og nú þráir hún meira en
nokkru sinni. Nú er hún örugg,
hvað sem fyrir kann að koma.
Landið er orðið okkur óendan-
lega hjartfólgið. Og við þökk-
um þeim, sem ekki Iétu ógna
sér til þess að faila útlendri
harðstjórn til fóta. Við þökkum
þeim þúsundraddað: hermönn-
unum, sjálfhoðaliðunum, ráð-
herrunum og stórþinginu og
konungi vorum, sameiningar-
lákni voru á vegi uppstigning-
arinnar.“
Ur Guðbrandsdal fór Paasche
vestur á Mæri, til Molde, flýði
þaðan með fiskiskútu norður
i Bodö og loks til Svíþjóðar.
Aðfaranótt 10. maí fór liann
yfir sænsku landamærin og
sá Noreg í síðasta sinn, við
Umhukten-sæluliúsið upp af
Ranafirði.
Fredrik Paasche mun í fyrstu
hafa verið óráðinn í livort hann
settist að í Sviþjóð — mun ef
til vill liafa liugsað sér að halda
lengra. En það kom brátt á
daginn, að í Sviþjóð mundi
hann liafa nóg að starfa, og
margra hluta vegna var eng-
inn Norðmaður betur til þess
fallinn að vera foringi norsku
flóttamannanna í Svíþjóð en
einmitt liann. Hann var kunn-
ugur Svíum og átti þá ljúf-
mennsku og prúðmennsku í
senn, sem gerðu liann sjálf-
kjörinn tengilið milli Noregs
og Svia, sem ekki litu allir sömu
augum á málefni Noregs. Það
má nefna til dæmis um að þetta
erindi var ekki vandalaust, að
C. J. Hambro, stórþingsforseti,
hinn mikilhæfi maður og næst-
æðsti maður þjóðar sinnar varð
að hverfa frá Svíþjóð í liálf-
gerðu fússi.
Fredrik Paasche varð eining-
artákn norsku flóttamannanna
í Svíþjóð og merkisberi þeirra,
sem ekki létu bugast heima
fyrir. Hann tókst á hendur að
greiða götu allra, sem með
þurftu — og þeir voru margir.
Og það voru ekki aðeins Norð-
inenn sem liann hjálpaði, lield-
ur og flóttamenn annara þjóða.
Hann var sístarfandi, þekkti
engan ákveðinn vinnutíma. —
Ileilsa hans var ekki sterlc, og
starfsbyrðin varð honum um
megn. Hann féll, sögðu Svíar,
er andlátsfregn lians barst út,
1. september 1943, 57 ára gam-
„Fredrik Pacische har stupat."
„Barátta Noregs gegn því illa
hefir haft úrslitaþýðingu sem
fordæmi fyrir okkur Svía. —
Paasclie hefir, ljósar en nokkur
annar, sýnt oss hvað fólgið
var í þeirri baráttu,“ segir í
einum eftirmælunum.
II.
Vegna þess að mikið af æfi-
starfi Fredriks Paasche var
helgað íslenskum hókmenntum,
og vegna þess að líklega liefir
Island ekki átt einlægari vin í
Noregi, er ekki úr vegi að
hans sé minnst í íslensku hlaði.
Hann kallaði sig aldrei íslands-
vin en í verkinu sýndi hann
liver hugur hans var, og af-
dráttarlaust viðurkenndi hann
fornhókmenntirnar sem eign
fslendinga í frekari mæli, en
þá var venja norskra vísinda-
manna. Kom þetta eigi síst fram
í hinni merku bókmenntasögu
hans og þeirra Francis Bull
og A. II. Winsnes.
Paasche var norðlendingur að
ætt, snemma róttækur í skoð-
unum og frægur fyrir mælsku
þegar á stúdentsárunum. Nítján
ára gamall barðist hann fyrir
því að Noregur yrði lýðveldi,
er landið skildi við Svíþjóð,
1905. En annars helgaði hann
sig námi og vísindum; varð
kandídat í bókmenntum, sögu
og málfræði 1910, félck siðan
háskólastyrk til vísindastarfa
en gerðist jafnframt þjóðlegur
vakningamaður, hélt fyrirlestra
um land allt og skrifaði fjölda
greina í blöð og tímarit. Þótti
undravert hve miklu liann af-
kastaði, því ekki kastaði liann
höndunum til neins. Fræðslu-
og vakningarstarfsemi hans
hefði ein saman mátt þykja
fullkomið starf, en var þó hjá-
verkastarf lians. Hann vildi láta
Noreg endurfæðast á grundvelli
sinnar fornu sögu, en til þess
þurfti að finna samhengið í
beirri sögu, rauða þráðinn, sen?
sýndi þroskaleiðina.
Þessvegna hvarf Paasche aft-
ur í miðaldir þegar á námsár-
unum. Han skrifaði verðlauna-
ritgerð um afstöðu Ibsens til

«... . __________ ________________ *