Fálkinn - 22.03.1946, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
5
norrænu yrkisefnanna, er hann
hafði valið sér, en tók þvínæst
að rannsaka afstöðu Norð-
manna og Islendinga til hinnar
fyrstu kristni á Norðurlöndum.
Árangurinn af þeirri rannsókn,
sem er einstök í sinni röð á
Norðurlöndum, var doktorsrit-
gerðin „Kristendom og Kvad“,
sem út kom 1914. Þar gerir hann
m. a. ítarlega athugun á „Sól-
arljóðum“ og „Geisla“.
Næst þýðir hann „Lilju“
Eysteins og gefur hana út með
ítarlegum skýringum og athuga-
semdum, svo að telja má, að
þessi Liljuútgáfa sé ein fremsta
sem til er. Þýðingin útaf fyrir
sig er talin meistaraverk. Lilja
kom út 1915.
Árið 1917 varð P. dósent
við Oslóarháskóla og 1920 pró-
fessor í almennri bókmennta-
sögu. Um þær mundir fer hann
að snúa sér fyrir alvöru að
fyrstu rituðu sögu Noregs,
Heimskringlu Snorra.
Ólafur lielgi varð lifandi
veruleiki í höndunum á hon-
um og ásamt Sverri konungi
sá hyrningarsteinn, sem síðari
saga Noregs hlaut að byggjast
á. Og enginn hefir brýnt það
betur fyrir Norðmönnum en
Paasche, að íslendingurinn
Snorri Sturluson liafi bjargað
þjóða’ vitund Norðmanna með
Heim kringlti. Paasche segir
svo:
„Sagan um Ólaf Haraldsson
og helgisagan um Ólaf helga
urðu byggjandi öfl í landinu.
Hann féll og fór úr fallinu til
upprisunnar. Og í upprisunni
tók hann Noreg með sér. Þetta
réð örlögum landsins, grunn-
festi ríkið. Ólafur Haraldsson
varð dýrlingurinn, sem hélt
Noregi við með bænum sínum,
liann varð konungur Noregs að
eilífu! — Enginn Norðmaður
hefir verið ríkari í hugarheimi
þjóðarinnar en hann, — í sög
og ljóði, í sögn og helgisögn
og kirkjulist. Lög ríkisins urðu
Ólafslög. — Yfir helgum dómi
konungsins í Niðarósi reis feg-
ursta kirkja Norðurlanda. Og
minningardagur konungsins, 29.
júlí, varð sá dagur, er sameinaði
hugi allra Norðmanna.“
Sá, sem þetta ritar var stadd-
ur í dómkirkjunni i Niðarósi,
þegar Norðmenn minntust 900
ára afmælis Ólafs helga 1930.
Tvær ræður voru fluttar, sem
mér eru minnisstæðar síðan.
Önnur var ræða Nathans Söd-
erbloms erkibiskups er hann
flutti kveðju sænsku kirkjunn-
ar. Hin var ræða Fredriks
Paasche um Ólaf helga. Jafn lif-
andi ræða um níu hundruð ára
gamlan mann, held ég að hafi
ekki nokkurntíma verið haldin
í veröldinni.
Paasche gaf út litla bók um
Ólaf helga 1921, en sama ár
kom önnur frá honum, sem
meiri athygli vakti: Kong
Sverre. Það er rangt að segja,
að hann endursegði þarna sögu
Sverris, þó að hókin byggist á
henni og hann viðurkenndi að
jafnaði söguna, sem ýmsir aðr-
ir vísindamenn hafa viljað gera
liálfgerða lygasögu. En hann
blæs nýjum anda í þennan
„gamla Birkibein“, gerir hann
svo lifandi, að það er eins og
lesandinn skynji hreim og and-
ardrátt þessa þróttmikla bar-
dagamanns, sem af sumum
samtíðarmönnum sínum hefir
verið í líku áliti og Vidkun
Quisling varð siðar.
III.
Árið 1921 kom Paasche til
íslands og dvaldi hér nokkurn
tíma sumars. Ilann hefir ritað
um þá ferð, sem hann taldi
einn af mestu viðburðum ævi
sinnar — vegna fólksins, sem
hann hitti þar og vegna lands-
háttanna. „Ekkert verkar sterk-
ar á mann en fyrsta sýn af
íslandi,“ segir hann. Líklega
hafa fáir eða engir erlendir
gestir vitað jafn mikið um sögu
íslands, er þeir komu hér í
fyrsta sinn, og Paasche gerði.
Og vafalaust hefir hann áður
gert sér í huganum myndir af
islenskum stöðum, fyrst og
fremst af Reykliolti og biskups-
stólunum og ldaustrunum. Eg
sá hann um borð í norslca skip-
inu á ytri höfninni í Reykjavík
morguninn, sem hann kom. —
Hann stóð á þilfarinu, en horfði
ekki yfir bæinn heldur upp til
Esju og Akrafjalls — liorfði
lengi en mælti ekki orð. En
mér þótti einkennilegt að sjá
þennan lágvaxna mann standa
þarna með tárvot augu. Sjór-
inn var sléttur og Esjan blá,
fallegur sumarmorgunn. „Þetta
er dásamlegt!“ sagði hann við
sjálfan sig og fór svo að sinna
tollþjóninum.
Hann átti ýmsa kunningja
liér, og svo aldavininn Sigurð
Nordal. Hafði umfangsmikla
ferðaáætlun, og kvaðst m. a.
helst ekki vilja fara af landinu
án þess að koma að Völlum i
Svarfaðardal — vegna Guð-
mundar góða. Honum fannst
sagan liafa farið verr með þann
mann, en hann ætti skilið. Og
varla hefir þessi flökkubiskup
eignast betri formælanda en
einmitt Fredrik Paasche.
Eftir Islandsförina lá Paasche
aldrei á liði sínu, að kynna Is-
land og gera hlut þess sem
bestan. Hann fékk norskt for-
lag til að gefa út smárit um
ísland og stjórnaði þeirri út-
gáfu. Og árið eftir kom út bók-
in „Snorri Sturluson og Sturl-
ungar“ mikið rit og merkilegl,
sem liefir átt ómetanlegan þátt
í því að eyða þeirri norsku fjar-
stæðu, að Snorri hafi verið
einskonar norskt lijáleigubarn.
I bókinni lýsir hann þvi hvað
ísland liafi verið i tið Snorra,
hann segir íslenslca sögu sem
sjálfstæða sögu í sjálfstæðu
landi. Hann mun og hafa stutt
að því, að hók Sigurðar Nor-
dal um Snorra kæmi út í
norskri þýðingu.
Skömmu siðar fór Asche-
liougs Forlag i Osló að gefa út
nýjar þýðingar af Islendinga-
sögum. Þýddi próf. Paasche
Njálu og fór þar meðalveg
milli þess að þýða í fornlegum
stíl og nútímastíl. „Eg kaus
að lúta orðalagi sögunnar svo
mjög sem unt er, þegar jafn-
framt á að bjarga sambandinu
við það, sem er lifandi mál í
dag,“ segir hann. Málhagir
smekkmenn norskir telja þessa
Njáluþýðingu Paasches liið á-
gætasta listaverk.
Og um sama leyti kom fram
árangurinn af löngu starfi
Paasches í þágu íslenskra hók-
mennta. Árið 1923 kom út 1.
bindi af „Norskri bókmennta-
sögu,“ skrifað af Paasche. —
Hann gerir þar grein fyrir því
í formála, að ekki sé hægt að
skrifa norska bókmenntasögu
án þess að skrifa íslenska bók-
menntasögu, enda er þetta
fyrsta bindi nær eingöngu um
íslenskar bókmenntir. Svo mikil
innsýn og andagift er í þessu
riti, að það væri stórmikill
fengur að fá það gefið út á
íslensku, svo að það gæti orðið
eign sem flestra íslenskra heim-
ila. Nú er svo margt gefið út
á íslensku og svo mikið keypt
af hókum, að það væri vel ráð-
ið ef einliver útgefandinn tæk-
ist á hendur að koma því út.
Meðferð lians og skilgreining á
Eddukvæðunum er t. d. með
þeim snilldarbrag, að jslenskir
lesendur mundu óefað liafa á-
nægju og gagn af að kynnast
þessum fjársjóðum af túlkun
þessa ágæta manns, sem bæði
hafði innsýn i efnið og ást á
því, og var í senn skáld og
visindamaður. Og svo segir
hann svo skemmtilega frá. —-
Hann talar ekki sem fræðimað-
ur, heldur segir liann frá og
lætur sjálft efnið tala. Þess-
vegna er hann við alþýðuskap
og fræðir án þess að lesandinn
viti annað en að hann sé að
lesa sér til skemmtunar.
IV.
Árið fyrir styrjöldina vann
Paasche að merkilegu riti um
sögu Noregs frá öndverðu til
þess er hin forna konungsætt
Noregs varð aldauða í karllegg,
árið 1319. Þetta rit átti að heita
„Tré Ragnhildar drottningar“
og er nafnið dregið af draumi
Ragnhildar, móður Haraldar
hárfagra, sem Snorri segir frá,
er hún sá þyrninn vaxa yfir
allan Noreg. Paasche entist ald-
ur til að leggja síðustu hönd á
fyrsta bindið: „Land svörtit
skipanna”, en svo var Noregur
kallaður í fornírskum hetju-
ljóðum. Segir þar frá Noregi
í heiðni, frá trú manna á undra-
öfl náttúrunnar og á galdra,
Framhald á bls. Í4.
Óhagganleg afstaða Tyrkja. — / alþjóðamálum hafa Tyrkir gefið
greinilega gfirlxjsingii um afstöðn sína: Hver sá, s-em seilist til yfir-
ráða yfir tyrknesku landi mun verða fyrir vopnaðri mótstöðu. —
Hér að ofan er mynd frá höfuðborg Tyrktands, Ankara. Til hægri
sést stytta af hinum glæsilega stjórnmálamanni Kemal Atatyrk. —