Fálkinn - 07.02.1947, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN

L’Academie Francaise
Frægasta menningarstofnun Evrópu
Franska Akademíið er ein af elstu menningarstofnunum
veraldarinnar og- meðlimir hennar eru kallaðir
„hinir ódauðlegu“.
L’Academie Francaise, frægasta
og kunnasta stofnun andlegs lífs i
Frakklandi, hélt eigi alls fyrir löngu
fyrsta fund sinn frá því fyrir styrj-
öldina, eftir fimm ára hvíld. En
þessi stofnun hafði átt meira en
,þrjú hundruð ára frægðarferil að
baki sér, eða allt frá dögum Lúð-
víks XIII.
Þessi stofnun mtin vera hin elsta
sinnar tegundar í veröldinni og lief-
ir orðið fyrirmynd fjölda svipaðra
stofnana i ýmsum löndum heims.
Sænska akademíið, sem stofnað var
löngu síðar og sem telur 18 meðlimi
(De aderton er stofnunin oft kölluð)
er til dæmis sniðið eftir franska
akademiinu.
Academie Francaise byrjaði smátt.
Það byrjaði sem einskonar klúbbur
rithöfunda og manna, sem áhuga
höfðu fyrir bókmenntum, og hófust
fundir þess kringum 1629, heima hjá
einum meðlimanna. Þeir lásu þar og
ræddu rit einhvers félagans, gagn-
rýndu hver annan og gáfu góð ráð,
og röbbuðu um daginn og veginn.
Þetta v'ar allt mjög laust i böndun-
um og lítið skipulag á félagsskapn-
um, enda var ekki tilgangurinn að
koma upp neinni fastri stofnun eða
láta til sín taka út á við. Þeir vildu
þvert á móti halda félagsskapnum
leyndum, svo að meðlimirnir gætu
talað óþvingað.
Tæplega hefði Academie Franc-
aise nokkurntima orðið úr þessu
ef Richelieu kardináli, hinn voldugi
kanslari Frakklands, hefði ekki kom-
ist að félagsskapnum fyrir lausmælgi
eins meðlimsins. En rikisstjórn
Frakklands á timum Lúðviks XIII.
vildi hefja rikið til vegs og virð-
inga á sem flestan hátt, og einn
þáttur þess var sá, að eignast fræga
bókmenntastofnun, sem ríkið ætti
sinn hlut að. Richelieu bauð þvi
9 af félagsmönnunum að breyta
einkafélagi þeirra í akademí, enda
væru lög þess og reglur staðfest
af rikinu, en hinsvegar fengi félag-
ið álcveðin verkefni af opinberri
hálfu. Þetta náði fram að ganga á
næstu tveimur árum.
Félagatalan var fyrSt aukin upp
í tólf, síðan í 28 og loks i 40 —
„hina 40 ódauðlegu“. í janúar-febrú-
ar 1635 fékk féiagið viðurkenningu
konungs og kanslara og stofnskrá
þess gefin út. Akademíið er þvi
sem næst 312 ára gamalt um þess-
ar mundir og það er löng og merk
saga andlegrar menningar í Frakk-
landi, sem gerst hefir innan vé-
banda þess — stjórnmálaþróun frá
hátindi franska einveldisins á tím-
um Lúðvíks XIII. og XIV. um frönsku
byltinguna, Napoleon, annað keis-
aradæmið, tvær heimsstyrjaldir og
versta hermálaósigur, sem Frakkar
hafa nokkurntíma beðið — fram
til líðandi stundar. í bókmennta-
legum skilningi geymir akademíið
fjölbreytta sögu, allt frá frægðar-
tíma klassisku bókmenntana frönsku
fram til mesta skálds „existential-
ismans“, Jean-Paul Sartre.
í þessar rúmar þrjár aldir hafa
frönsk áhrif á andlegt lif Evrópu
verið mikil. Stundum hafa þau ver-
ið ráðandi, stundum lítilvægari, en
aldrei núll.
Eftir að akademiið hafði fengið
stofnskrá sína voru því falin ákveð-
in viðfangsefni til úrlausnar. Aðal-
verkefnið var — og er — að vera á
verði um franska tungu. Akademíið
átti að gera frönskuna fagurt, ijóst
og lipurt tæki husunarinnar, svo að
franskt andríki fengi að njóta sín,
frjálst af þeim viðjum, sem ófull-
kofnin tunga leggur hugann í. Þessu
takmarki átti að ná með því að gefa
út ýms undirstöðurit: Orðabók, mál-
fræði, mælskufræði og bragfræði.
Margur mundi nú lialda, að það
hefði unnist á stuttum tíma að
koma þessu í framvæmd, en í raun-
inni hefir Akademíið ekki gert
þetta nema að nokkru leyti á undan-
förnum 300 árum.
Fyrsta útgáfan af orðabókinni
kom út 1694, áttunda útgáfan var
fullgerð 1935. Og árið 1932 kom
fyrsta útgáfan af málfræði Akadem-
ísins. En enginn veit hvenær hinar
tvær bækurnar koma. Það verður
ekki gert í fljótu bragði að „kort-
leggja“ heilt tungumál. Vandinn verð
ur sérstaklega mikill þegar hlut-
verkið er ekki aðeins að skrásetja
heldur einnig að hafa áhrif á þró-
un tungunnar, gera hana algilda
og búa hana öllum þeim kostum,
sem grískan og latínan höfðu á sín-
um frægðartíma, og gera hana hæfa
til þess að hafa sama hlutverkið
í nútímanum, sem griskan og latin-
an höfðu í fornöld.
Þegar litið er til baka yfir sögu
Akademísins verður ekki annað sagt
en það hafi starfað vel að hlutverki
sínu, eftir ástæðum. Frönsk tunga
hefir orðið lipur svo af ber, hentugt
tæki hugsuninni, og hefir haft mikil
áhrif utan Frakklands. Sem tunga
stjórnmála og vísinda hefir fransk-
an oft verið mestu ráðandi, og það
hlutverk er ekki ennþá á enda, þótt
áhrifanna gæti minna nú en áður,
eftir að önnur mái hafa komist í
fyrirrúm.
Við stjórnarbyltinguna miklu varð
Akademíið fyrir miklum hnekki.
Það var leyst upp 1793 ásamt öðr-
um yisinda- og menningarstofnun-
um, en árið III (1796) var það
endurskipulagt sem deild i hinu
nýstofnaða Institut de France, en sú
stofnun nær nú yfir franska vis-
indafélagið og þrjú önnur akademí.
Þau eiga sameiginlega byggingu i
París. Napoleon breytti skipulagi
Institut de France, en sú breyting
snerti ekki Academie Francaise,
sem fékk sitt gamla nafn aftur. En
í rauninni er það aðeins nafnið og
verkefnin, sem mynda samhengið
milli ]dcss sem var og er fyrir bylt-
inguna. Akademiið er alveg ópóli-
tiskt. Það viðurkenndi fyrsta keis-
aradæmið og konungdæmi Lúðvíks
Filipps, en veitti Napoleon III. nei-
kvæða andstöðu, og enginn stjórn-
málamaður frá hans tima fékk inn-
göngu í hóp „hinna ódauðlegu".
Það er vert að athuga hvort Aka-
demíið, sem hefir haft svo merki-
lega forustustöðu í franskri menn-
ingu, hefir haft alla fremstu andans
menn Frakklands innan vébanda
sinna. Það kann ekki að þykja
Nýr meðlimur fœr hattinn sinn.
merkilegt, að af hinum lyrstu 40
meðlimum þess eru varla nema tíu,
sem nefndir eru í bókmenntasög-
unni. Hitt er merkilegra að ýmsir
frægustu rithöfundar og menningar-
frömuðir þjóðarinnar hafa aldrei
verið í Akademíinu. Meðal þeirra
má nefna Descartes, Malebranche og
Pascal. En furðulegast kann ef til
vill að þykja, að frægasti leikrita-
höfundur Frakka fyrr og síðar,
Moliere, var ekki meðlimur. Hann
var nefnilega leikari jafnframt, og
leikarar voru ekki á hávegum hafð-
ir i þá daga. En Akadcmíið hefir
bætt fyrir þetta eftir mætti með
því að setja upp brjóstmynd af
Moliere í fundarsal sínum með
þessari áritun: „Rien ne manque á
sa gloire, il manque á la notre“.
(Ekkert skortir á frægð hans, en
liann vantar á frægð okkar).
Annars er þáð algengt að frægir
menn verði utangarðs hjá Akademí-
inu. Stofnun sem þessi lilýtur í
eðli sínu að verða nolckuð aftur-
haldssöm, og kýs sér tæplega menn,
sem prédika byltingar á stjórnmála-
eða bókmenntasviðinu. En stund-
um hafa þó verið þeir timar, að
í Akademíinu voru öll andans stór-
menni þjóðarinnar, svo sem á síð-
ari hluta 17. aldar. Síðustu 50 ár-
in hafa einnig flestir þeir, sem
hátt ber á, verið meðlimir.
En liverjir geta fengið inngöngu?
í fyrsta lagi eru það rithöfundarn-
ir. Nálega allir bestu rithöfundar
Frakka verða nú meðlimir fyrr eða
siðar. En ekki eru neinar fastar
reglur um þau skilyrði, sem menn
verða að uppfylla, og.oft liafa þeir
verið kjörnir meðlimir, sem getið
hafa sér orðstir í stjórnmálum, list-
um, vísindum eða hernaði. Þó eru
þessir menn að jafnaði rithöfund-
ar jafnframt. Sem dæmi frá síðari
árum má nefna stjórnmálamennina
Clemenceau, Poincaré* Eartliou, mar-
skálkana Lyautey, Foch, Joffre og
Petain og Weygand hershöfðingja.
Meðlimirnir eiga jafnan að vera
40. Þegar einn deyr skal sæti hans