Fálkinn - 05.12.1947, Blaðsíða 5

FÁLKINN
arenda, kannaði nágrennið þar
og fór svo að Geysi til Þing-
valla, en þaðan um Grímsnes
austur aftur, og ætlaði að ganga
á Hekln en sneri frá vegna
þoku. Fór inn í Þórsmörk og
gekk á Eyjafjallajökul 16. á-
gúst og 27. s. m. tókst honum
að komast upp á Heklu. Loks
lagði liann upp i austurförina
2. sept. og fór syðri Fjallabaks-
veg (Mælifellssand) austur, en
að öðru leyti alfaraleið og
komst austur í Hornafjörð 18.
sept. en til baka að Hlíðarenda
eftir miðjan október, og liafði
þar vetursetu hjá Vigfúsi sýslu-
manni.
Þá kemur að sumrinu 1794,
sem varð mesta ferðasumar
Sveins Pálssonar, þó að eigi
komist liann af stað í ferðalag-
ið fyrr en 23. júlí. Hestar voru
nefnilega svo magrir undan
vetrinum, að eigi var viðlit að
nota þá fyrr en komið var
fram yfir mitt sumar. En frá
23. júlí til 19. október ferðast
bann um 1400 kílómetra, aust-
ur um land frá Hlíðarenda. í
þessari fei’ð gengur liann á
Hnapp í Öræfajökli við þriðja
mann, þann 11. ágúst. Gengu
þeir frá Kvískerjum og voru
þrjá tíma upp á jökulbrún, en
þaðan á Hnapp og að jökul-
brúnni aftur aðeins 5 tíma. Er
þetta fyrsta ferðin, sem farin
befir verið á Öræfajökul, svo
að menn viti. Útsýni var gott
af jöklinum, nema til norðurs
þar sem Hvannadalslinúkur
skyggði fyrir.
Með þessu áfi líkur Ferða-
bók Sveins, þvi að nú liætti
Náttúrufræðafélagið að styrkja
hann, en dagbækurnar frá
ferðalögunum voru slcrifaðar
sem skýrsla til félagsins. En
Sveinn ferðaðist að vísu lalsvert
eftir þetta til náttúrurannsókna,
eftir þvi sem tími bans og á-
stæður leyfðu.
Til dæmis fór liann i Fiski-
vötn sumarið 1795, um Reykja-
nes 1796 og til Geysis og Heklu
1797, og þessi sömu ár lieldur
bann skýrslu um það, sem liann
sér af merkilegum jurtum og
dýrum o. fl.
II.
Hér liafa í sem stystu máli
verið raktar helstu ferðir Sveins.
Nú ferðast ýmsir þessar sömu
leiðir, en leiðarlýsingar liafa
ekki verið skráðar nema af
fæstum þeirra. En til þess að
bafa sæmilegt gagn af ferðalög-
um um ókunna staði, er ferða-
langinum nauðsynlegt að bafa
kynnt sér eftir föngum leiðir
þær, sem liann ætlar sér að
fara, áður en liann leggur i
ferðina. Það var góður siður og
nauðsynlegur.
Ferðabækur Þorvaldar Thor-
oddsen hafa verið náma, sem
íslenskir skemmtiferðamenn
liafa gengið í og aflað sér fróð-
leiks úr. En Ferðabólc Sveins
Pálssonar er ekki ómerkari
náma, og hverjum góðum ferða-
lang verður hún ómetanleg
gersemi, þó að náttúrufræðinni
liafi farið mikið fram síðan á
bans dögum.
Sveinn lýsir vel þvi sem fyr-
ir augun ber. Iiann liefir vak-
andi auga á jurtunum, sem
hann sér, ekki síst á liálendi
þar sem gróðurinn er fáskrúð-
ugur. Hann lýsir hraunum og
landslagi og nefnir nöfn fjalla
og vatna á hverjum stað, og
svo örnefnum. Og víða segir
liann sögu örnefnanna og grein-
ir frá uppruna þeirra, og felast
þar oft upplýsingar, sem bvergi
er að finna annarsstaðar.
Frá Sveini höfum við einu
upplýsingarnar, sem til eru frá
löngu tímaskeiði, um ýms merki-
leg náttúrufyrirbæri, t. d. um
Geysi og Strokk, sem bann
skoðaði tvívegis. Yfirleitt er
lionum ekkert óviðkomandi
sem til ríkis náttúrunar má
teljasl. Og um þær mundir, sem
bans naut við var ekki öðrum
vísindamönnum til að dreifa
en bonum, svo að verk lians
er enn mikilvægara fyrir þá
sök.
Sveinn segir og itarlega frá
árferði og heldur veðurbækur.
Iiann ber álit sitt á náttúru-
fyrirbrigðum saman við niður-
urstöður Eggerts Ólafssonar og
leiðréttir margt bjá honum,
enda er hann miklu meiri nátt-
úrufræðingur en Eggert.
III.
Sveinn Pálsson giftist Þórunni
heitmey sinni Yoru þau i bús-
mennsku á Hlíðarenda fyrsta
veturinn en fóru að búa á Ysta-
Skála undir Vestur-Eyjafjöllum
vorið eftir. Þennan vetur reri
Sveinn í Njarðvíkum. En vorið
1797 fluttu þau bjón að Kot-
múla í Fljótshlíð. Þar bjuggu
þau næstu tólf ár. Sumarið 1800
fékk bann veitingu fyrir læknis-
embætti, sem þá var nýstofnað
og náði yfir allt Suðurladsund-
irlendið. Fylgdu því 50 ríkis-
dala árslaun og meðul fyrir 16
dali. En læknisferðir varð bann
að fara vestur til Reykjavíkur
og Austur í Austur-Skafafells-
sýslu. Landlæknir var hann
settur 1803—’4, og sat þá að
nafninu til í Reykjavík, þó að
jafnan yrði liann að vera með
annan fótinn i Kotmúla, og fór
þá stundum gangandi á milli.
Útræði stundaði hann á þess-
um búskaparárum sínum, og
enda líka eftir að hann fluttist
að Suður-Vík i Mýrdal 1809, en
þar bjó bann svo til æviloka.
24. apríl 1840. Hafði bann þá
Bækur
Sölvi, skáldsaga eftir síra Frið-
rik Friðriksson. Bókagerðin Lilja
1947. Fyrri hluti 407 bls.
Það er mörgum mikið gleðiefni
að síra Friðrik skuli nú loks láta
tilleiðast að gefa út Sölva eftir ein
20 ár. Þeir skipta þúsundum, sem
þekkja Sölva, og liafa lieyrt síra
Friðrik lesa upp úr lionum á liðn-
um árum. Hefir hann veitt margar
ógleymanlegur hverjum, sem hon-
er stórbrotið skáldverk, mjög við-
burðarríkt, gerist hæði hér heima
og erlendis. Er það saga munaðar-
lauss drengs, sem vex upp og verð-
ur að glæsilegum manni. Sölvi er
ágleymanlegur hverjum, sem hon-
um kynnist. Er ekki um það að vill-
ast að séra Friðrik býr liann fiest-
um þeim kostum, sem hann telur
glæsimenni mega prýða. Er því
hvíld og nautn að lesa Sölva eftir
j)ær lýsingar á sögupersónum, sem
margir liöfundar hera nú á borð.
Er ekki að efa að vinsældir Sölva
munu aukast enn meir, því fleiri
sem fá að njóta
Frá T'okyö til Moskvu. Ferða-
sögur eftir Ólaf Ólafsson. Bóka-
gerðin Lilja 1947. — 19G bls.
með fjölda mynda.
Ólafur Ólafsson er einn með víð-
förlustu íslendingum. Hefir hann
starfað í Kína sem kristniboði i 14
ár og ferðast víða þar. Er harin
fróður mjög um Austurlönd og kann
frá mörgu skemmtilegu að segja. í
bók þessari segir hann m. a. frá
fjallgöngu á Fusiyama, ævintýra-
legu ferðalagi í Japan, siðum og
háttum Kínverja, Japana og Man-
sjúríumanna, ferð með Síberiubraut-
inni og mörgu fleiru.
Er frágangur bókarinnar allur
hinn glæsilegasti og myndaval fjöl-
skrúðugt.
Hetjur á dauðastund, eftir Dag-
finn Hauge. Ástráður Sigurstein-
dórsson þýddi. — Bókagerðin
Lilja 1947. — 152 bls..
Dagfinn Hauge var fangelsisprest-
ur við Akerhusfangelsið í Osló á
stríðsárunum og segir í þessari bók
frá kynnum sinum á ýmsum föng-
um þar, sem dæmdir höfðu verið
til dauða. — Frásögnin öll er yfir-
lætislaus enda þarf ekki að krydda
með sterku morðum, þvi að atburðir
þeir, sem sagt er frá, tala skýru
máli. Er frásagan þvi áhrifarík mjög
og oft hrifandi i einfaldleilt sinum
og ægileik. Er fróðlegt og merki-
legt að heyra jafn kunnuga lýsingu
á þvi hvernig frelsishetjurnar norsku
urðu við dauða sinum.
Guð og menn, eftir C. S. Lewis.
Andrés Björnsson þýddi. Bóka-
gerðin Lilja 1947. — 90 hls.
Höfundur þessarar bókar er
þegar orðinn alkunnur hér á landi
af bókinni „Rétt og rangt“, sem
fengið lausn frá embætti fjór-
um árum áður, en Skúli fæknir
Thorarensen á Móeiðarbvoli
tekið við embættinu.
I aðra röndina er saga Sveins
Pálssonar soi’garsaga manns,
Bókagerðin Lilja gaf út i fyrra.
Þessi bók er ekki síðri, og fjallar
sömuleiðis um ýmis trúarleg atriði
eins og nafnið bendir til. G’efur höf.
ýmsar glöggar og greinagóðar skýr-
ingar á atriðum, sem mörgum þykja
torskilin. Þurfa því allir hugsandi
menn að lesa þessa hók.
Passíusámar. Vasaútgáfa, búin
undir prentun af Sigurbirni
Einarsson, dósent. Bókagerð-
in Lilja 1947.
Þessi nýja vasaútgáfa Passíusálm-
anna ber angt af öllum eldri vasa-
útgáfum. Er hún óvenju falleg og
frágangur allur hinn glæsilegasti.
Er það vel, að svo prýðileg útgáfa
skuli hafa bætst við þær, sem fyr-
ir voru.
Barnabækur.
Bókagerðin .Lilja hefir sent út
nokkrar barnabækur í ár. Eru það
allt úrvalsbækur sem hafa notið mik-
illa vinsælda erlendis. Frágangur
þeirra er allur hinn vandaðasti og
er ekki að efa að börn og unglingar
munu taka þeim fegins hendi. Bæk-
urnar eru þessar: Drengurinn frá
Galíleu, Flemming og Iívikk, Litli
sægarpurinn, Hanna og Lindarhöll,
Jósef (biblíumyndabók), Jesús og
börnin (biblíumyndabók).
Frá dýragarðinum í Lundúnum.
COLA )spu”r
1---------------------------
Br unabótafélag
Islands.
vátryggir allt lausafé
(nema verslunarbirgðir).
Upplýsingar í aðalskrifstofu,
Alþýðuhúsi (sími 4915) og
lijá umboðsmönnum, sem
eru í hverjum breppi og
kaupstað.