Fálkinn - 20.05.1949, Side 4

4
FÁLKINN
ÞEGAR Napoleon var ungur lautin-
ant í setuliðinu í Auxonne árið
1788 hélt liann minnisbók. Síðustu
orðin i einu niinnisbókarheftinu
eru þessi: ,,St. Helena, lítil eyja í
Atlantshafi. Ensk nýlenda.“ Hann
kynntist þessari eyju betur síðar.
Það er vitað að eftir að Napoleon
hafði orðið að afsala sér völdum
í annað sinn, 22. júní 1815, eftir
ósigurinn við Waterloo, hafði liann
hug á að komast til Ameríku. Þar
liefði hann getað lifað sem frjáls
maður það sem eflir var œvinnar.
Og Frakkar hefðu látið þetta gott
heita, — þeim var nóg að hann færi
úr landi. En Napoleon hikaði á
siðustu stundu, enda var mjög af
honum dregið eftir Waterloo-ævin-
týrið. Hann gaf sig á vald Breta •—
gekk um borð í lierskipið Bellere-
phone 14. júli 1815.
Hugmyndin um að senda Napole-
on til St. Helenu var í rauninni
gömul, hún hafði komið fram hjá
konungssinnunum, sem gerðu sam-
særið gegn Napoleon árið 1800, og
Talleyrand aðhyiltist hana síðar. Á
St. Helenu var hollt loftslag og stað-
urinn var svo langt frá Evrópu að
lítil hætta var á að Napoleon tæk-
ist að gera spell þar framar, ef hann
væri á St. Hclenu. Napoleon var
sameiginlegur fangi bandamanna, en
þeir fólu Englendingum að gæta
hans.
Napoleon sem keisari.
að hann væri ánægður með ævina
á St. Helenu, lieldur af því að liann
mun jafnan liafa gert sér von um
að komast þaðan sem frjáls maður
með leyfilegum hætti. Þegar Lowe
stakk upp á að byggja nýtt og betra
hús handa honum i Longwood svar-
aði Napoleon að þess þyrfti ekki með
„Eftir tvö ár er nefnilega ný stjórn
komin í Frakklandi eða Englandi,
og þá verð ég látinn laus.“
Afbrýðisemi og öfund var líka
meðal Frakkanna innbyrðis. Þeim
var þjappað saman eins og síld i
tunnu í skonsunum í Longwood, og
bæði það og annað gerði þeim lífið
súrt. Mennirnir sem fóru með Na-
poleon til St. Helenu vor sumpart
þeir sömu, sem verið höfðu með
honum síðustu daga hans i Frakk-
landi, og vert er að geta þess að
aðeins einn þeirra — Bertrand hers-
höfðingi — hafði verið nákunnug-
ur lionum í lengri tíma. Hinir voru
að vísu hollir Napoleon en ástæð-
urnar lil þess að þeir höfðu farið i
útlegð með honum voru mjög mis-
munandi. Greifinn de las Cases var
hámenntaður og gerhugall maður,
sem bar takmarkalausa virðingu fyr-
ir keisaranum og hefði vaðið eld
fyrir hann — en jafnframt gekk
hann með þann draum að verða
sagnritari Napoleons svo að nafnið
las Cases skyldi á ókomnum öldum
MPOLEOM á St. Helenn
Bellerephone kom til Torqay i
Suður-Englandi 24. júlí og hélt svo
áfram til Plymouth. Fjöldi fólks
safnaðist að skipinu til að sjá þenn-
an fræga fanga, sem hafði átt í höggi
við England i 15 ár, en hann fékk
ekki að fara i land og fékk heldur
Jkki svar við hréfi, sem liann sendi
prinsinum er hafði ríkisstjórn. Ör-
lög hans voru ráðin. Hinn 7. ágúst
var hann fluttur í skipið Northum-
berland og eftir 70 daga siglingu
sá hann land á St. Ilelenu. Skipið
varpaði akkcrum á Jamestown-höfn
15. október 1815.
Jamestown er i grösugum dal með
liitabeltisgróðri, en þarna var nú
sumar og mikill hiti, svo að sjá varð
keisaranum fyrir kahlari verustað.
Var nú haldið upp í fjöll, og eftir
níu kílómetra ferð var komið upp
á hásléttu, þar sem trjágróður var
lítill. Þar var sveitabýli sem Long-
wood liét, og frægt er orðið sem
fangelsi og dánarstaður Napoleons
mikla.
Á bænum var aðeins hlaða og
fjós, en hlaðan hafði verið skinn-
uð upp og gerð að sumarbústað
handa landstjóranum. En þessi húsa-
kynni voru mikils til of lítil fyrir
gestina, því að um 50 manns voru
í fylgd með Napoleon. Varð að
stækka hlöðuhúsið og meðan á því
stóð var Napoleon til húsa hjá ensk-
um kaupmanni í Jamestown. En í
desember gat hann flutt í húsakynn-
in.
Þegar hann sá staðinn fyrst fannst
honum sem hann mundi una sér
vel þar. En hann vissi ekki að
þarna var oft þoka og staðvindar
mánuðum saman. En það var ekki
um aðra staði að velja. Það var
lítið um liúsnæði á St. Helenu þá,
— ekki nema skálar og kofar, þeg-
ar kom út fyrir Jamestown, en þar
var óþolandi hiti.
Náttúran var yndisleg en ef til
vill dálítið svæfandi og einhæf, trén
sígræn og gulnuðu aldrei né felldu
lauf. Veðráttan mild en miklar
veðurhreytingar. Stundum lá sjór-
inn spegilsléttur og brennandi sól
bakaði gróðurinn, en á næsta augna-
bliki lagðist þétt þokulag yfir allt,
svo að maður sá ekki nema sex fet
framundan sér. Og svo kom rok og
jæylti þokunni burt, sólinni brá
fyrir sem snöggvast en svo fór að
rigna — úðarigning, sem stundum
stóð kortér en stundum heila viku.
Samkomulag útlaga og varðmanna
þeirra hlýtur að vera viðkvæmt mál,
hvernig sem farið er að. í þessu til-
felli var það erfiðara en ella mundi
vegna þess að þarna áttu í hlut
ívær þjóðir ólíkar í huga. Frakk-
arnir í Longwood voru í augum
Englendinga cins og Frakkar flestir
-— léttúðugir, málugir, lygnir, kröfu-
liarðir og rellóttir. Hins vegar fannst
Frökkum Englendingurinn vera
gikkslegur, smámunasamur og óbil-
gjarn. En samt fór nú allt skaplega
fyrst í slað, þangað til nýi land-
stjórinn, Hudson Lowe kom til St.
Helenu 1816.
Hudson Lowe var, svo vitnað sé í
franska sagnfræðinginn Aubry, alls
ekki sneyddur ýmsum góðum kost-
um — góður ættjarðarvinur og dug-
legur stjórnandi, réttlátur og óbrot-
inn í lifnaðarháltum og gæddur nokk
urri velvild. En hvað tilfinningar og
greind snerti var hann fremur lé-
lega af guði gefinn. Hann var hik-
andi og tortrygginn, smásmyglisleg-
ur og skorti bæði tilfinningarnæmi
og háttvísi. Lowe féll illa við Frakka
og Frakkland, en han nhafði séð
Napoleon á vígvellinum og gerði
sér háar hugmyndir um hann. En
áður en hann fór frá Englandi
hafði Bathurst lávarður, hermála-
ráðherrann, sem fyrirleit keisarann
og vildi gera honu'm sem mesta bölv-
un, lesið honum textana. Hvert orð af
munni yfirboðara síns var eins og
lagabókstafur fyrir Lowe, og Bath-
urst eggjaði hann til meiri harð-
leikni við Napoleon en Lowe hafði
ætað sér að beita.
Hins vegar var alls ckki auðvelt
að umgangast Napoleon; hann setti
sig aldrei úr færi að ergja Lowe og
samkomulagið milli þeirra varð
fljótlega svo bölvað, sem frckast var
liægt að hugsa sér. Þegar frá leið
varð ákveðin hugmynd eins konar trú
hjá landstjóranum: Að Napoleon
mundi reyna að flýja. Lowe hafði
mikið herlið á eyjunni, þrjú fót-
gönguliðs-„regiinent“ og fimm
„kompani“ stórskotaliðs, fallbyssur
voru svo hundruðum skipti með-
fram ströndinni og lierskip sifellt á
sveimi í kring. Auk þess var sérstak-
ur vörður hafður um Longwood, en
samt varð liræðslan við flótta Na-
poleons eins og martröð á Lowe og
gerði honum lífið súrt. í jæssu efni
varð hann og fyrir áhrifum frá
London — enska stjórnin var si-
hrædd um að hinn frægi fangi
mundi strjúka.
Sífelldar flugufrcgnir gengu um
samsæri, sem gerð hefðu verið í
þeim tilgangi að frelsa keisarann,
en mest var þetta lygi. Napoleon
mun aldrei hafa hugsað til þess
sjálfur að flýja — ekki vegna þess
verða nefnt í sambandi við nafn
Napoleons. Hershöfðinginn de Month
olon fór með keisaranum bæði af
hollustu og út af neyð, hann átti
ekki eyrisvirði og var brennimerkt-
ur maður, því að liann hafði fyrst
gengið á band með konungsættinni
og síðan flækst til Napoleons aftur.
Eins stóð á um Gourgaud hersliöfð-
ingja, sem tvímælalaust var best
gefinn allra þessara manna og í
rauninni heiðarlegur maður og rétt-
látur, en mjög ánægður með sjálfan
sig, vantaði jafnvægi og var eng-
inn mannþckkjari. Las Cases fór
heim 1816 og Gourgaud tveim ár-
um síðar.
* * *
Seinni hluta ársins 1817 versnaði
heilsa keisarans. Loftið var svo
rakt, sérstaklega vetrarmánuðina
mai—september, og keisarinn fékk
ýmsa kvilla: kvef, taugagigt, hita,
liálsbólgu og fleiri kvilla. í mars
hafði liann fengið bólgu í fætur og
í október skýrir læknir lians, O’-
Meara, landstjóranum frá þvi, að sig
gruni að hann sé með lifrarbólgu.
Það var enginn vafi á því að þetta
stafaði af loftslaginu, og O’Meara
tók ekki þá ástæðu alvarlega og lét
ekki Napoleon fá þá aðbúð sem
þurfti.
Nútíma sagnaritarar hafa hreins-
að mikið til í þvi moldviðri, sem
þotast hefir upp um vist Napoleons
á St. Helenu. Það liefir sýnt sig að
Lowe var engan veginn samvisku-
laus kvalari heldur smásmyglisleg-
ur nuddari, og það liefir líka sann-
ast, að bandamenn sendu ekki Na-
poleon til St. Helenu í þeim tilgangi
að stytta honum aldur í loftslaginu
þar. Loflslagið á St. Ilelíena var