Fálkinn - 20.05.1949, Side 5

FÁLKINN
5
Hotel des Invalides í París. Undir hvolfþakinu á miðri myndinni er
gröf Napoleons.
ekki óhollara 1815 en það er í dag,
en dauðsföllin voru að vísu mörg,
vegna þess að Jæknisfræðin var ó-
fullkomin. Margir Englendingar á
St. Helenu þjáðust af lifrarveiki og
Napoleon var einkar andstöðulitill
gegn þessum sjúkdómi.
Tíminn leið og hver dagur var
öðrum likur. Nú var orðinn fullur
fjandskapur milli Napoleons og
landstjórans. Napoleon neitaði að
tala við hann, og liann vildi lieldur
ekki sjá frönsku, rússnesku og aust-
urrísku fulltrúana, sem þarna voru
til eftirlits. í fimm ár, frá 1816 tii
dauða Napoeons 1821 sáust þeir al-
drei, Lowe og hann. Svæðið sem
liann mátti fara um var aðeins 15
km. ummáls, en þyrfti liann að fara
lengra voru enskir menn látnir fylgja
honum. í fyrstu liafði ævin þarna
í Longwood verið þolanleg. Hann
stytti sér stundir með þvi að tala
við menn, tefla skák eða lesa upp-
hátt, og keisarinn las öðrum fyrir
kafla úr ævisögu sinni. Þessir kafl-
ar eru mikilsverðar lieimildir vegna
þess að þær fræða svo vel um per-
sónulegt álit Napoleons á mönnum
og málefnum, en liins vegar gefa þær
oft gersamlega ranga mynd af þvi
sem i raun réttri gerðist. Eitt af því
eftirtektarverðasta i þcssum þáttum
eru ummæli hans um hernað og
liernaðarlist. „Eg hefi háð sextíu orr-
ustur, en ekki lært neitt sem ég
ekki vissi þegar ég háði þá fyrstu,“
segir hann. Mestu hershöfðingjar
sögurnar voru að hans áliti Turenne,
Condé og Friðrik mikli. Hann viður-
kenndi að innrásin i Spán hefði
vcrið mjög vanhugsuð — fyrsta
skissa hans — og lierferðin til Rúss-
lands enn meiri skissa, og hann var
sannfærður um að hann hefði átt
að þurrka Prússland út af Evrópu-
uppdrættinum árið 1807. En Iiann
iðraðist ckki eftir að hann lét skjóta
hertogann af Enghien.
En nú versnaði samkomulagið
milli Frakkanna. Iveisarinn var að
jafnaði einn sér, en hershöfðingj-
arnir þrír gerðu hver um sig það
sem þeir gátu til að hrella hverjir
aðra, og frúrnar Bertrand og Month-
olon þá ekki síður. Alltaf var verið
að spjalla um og reikna út live langt
mundi verða þangað til keisarinn
gæti komist aftur til Evrópu. Og Na-
poleon var orðinn vanstilltari á geðs-
mununum en áður, hann fékk stund-
um reiðiköst og hundskammaði þá
alla, sem liann náði til. Hann var
alltaf að vona að verða leystur úr
prisundinni á St. Helenu, enda virt-
ist svo sem almenningsálitið í Eng-
landi hneigðist í þá átt. En á ráð-
stefnunni i Aachen 1818 háru rúss-
nesku fulltrúarnir fram tillögu um
að hann yrði látinn verða á St. Hel-
enu áfram, i gæslu Englendinga. Hin
stórveldin samþykktu þetta í einu
liljóði og umræðulaust — England
Prússland og Austurriki. Þau virtust
ekki festa trúnað á að hann væri al-
varlega veikur, og ekki heldur að
hann nyti ekki allra þæginda eða
væri haldinn sálarkvölum. Lowe átti
sökina á þessu, hann liélt sem sé
að þetta væri ekki annað en upp-
gerð, og lét þá skoðun koma fram í
í skýrslum sínum til stjórnarinnar.
Margt liefði farið öðruvísi ef Na-
poleon hefði notið góðrar læknis-
lijálpar, en bæði ensku og frönsku
herlæknarnir sem gættu lians voru
i rauninni fákunnandi — og þó
einkum sá síðarnefndi, Korsikumað-
urinn Antommarchi, sem Letizia
móðir Napoleons og Fesch kardín-
áli, frændi hans, höfðu valið til
þessa starfs.
Ilinn 4. október 1820 kom Napole-
on í síðasta sinn út fyrir endamörk
Longwoods. Nýja húsið stóra var
fyrir löngu fullgert, en Napoleon
kærði sig ekkert um að flytja i það
Hann var orðinn sljóvur og mátt-
farinn af veikindunum, hafði sifelld
uppköst og þoldi fæstan mat; blóð-
rásin varð liægari og liægari og var
reynt að bæta úr þessu með bökstr-
um, sem voru svo heitir, að þjón-
arnir þoldu varla að taka á þeim,
en sjálfur fann Napoleon varla til
þeirra. Og minnið fór líka að bila.
Enski læknirinn Arnott kemur til
hans og kvartar liann þá undan
hitaköstum er hann fái, svitanum
og magaverkjum. „Eg finn ákafan,
skerandi sársauka, mér finnst eins
og ég sé skorinn með rakliníf. Fað-
ir minn dó úr þessum sjúkdómi
þegar Iiann var hálffertugur. Hann
mundi þó ekki vera arfgengur.“ Ar-
nott rannsakaði hann ítarlega og
segir að þetta liljóti ag vera garna-
bólga. Neðra magaopið sé óskemmt
og lifrin í l'agi. Kvalirnar í magan-
um stafi af teppu í görnunum. Keis-
arinn segir að hann liafi jafnan liaft
góða meltingu, en Arnott gefur því
ekki gaum. Það er auðséð að liann
heldur að þella sé ekkert alvarlegt
en að keisarinn sé ímyndunarveikur.
Hinn 13. apríl 1821 fór liann að
lesa Montholon fyrir arfleiðsluskrá
sína, og eftir það hrakaði honum í
sifellu. Þegar Iludson Lowe varð
loksins ljóst að lif Napoleons væri
í hættu reyndi liann af heilum hug
að hjálpa, eftir því sem i hans valdi
stóð, en nú var það orðið of seint.
Hinn 3. mai missti Napoleon með-
vitundina. Hann hafði liæga nótt, en
Jífið fjaraði smátt og smátt út, um
klukkan tvö um nóttina sást hann
bæra varirnar og hann muldraði
nokkur samhengislaus orð. Monthol-
on þóttist eftir á hafa heyrt að hann
segði: „Frakkland — avantgarde —
Josefine.“
Hann hafði verið fluttur úr litla
svefnherberginu cr hann hafði not-
að, inn i stofuna, og þar lá hann á
sama bcddanum sem hann liafði
notað öll árin cr hann var á Sl.
Helenu, en á þeim bedda hafði liann
líka legið nóltina fyrir orrustuna
við Austerlitz. Honum var þungt um
andardráttinn og hann andaði ó-
reglulega, stundum heyrðist enginn
andardráttur. Timinn leið hægt. í
sama bili sem Antommarchi kom og
laut niður að rúminu lyfti sjúkling-
urinn sér ofurlitið og liallaði höfð-
inu á hlið. Og svo sálaðist hann án
þess að nokkur krampadráttur sæist
á andlitinu eða nokkur stuna heyrð-
ist. Klukkan var sex siðdegis, dag-
urinn 5. mai 1821. Hann var ekki
orðinn fullra 52 ára.
í dauðanum varð hann einkenni-
lega unglegur i andliti, þetta var
ekki grátt andlit Napoleons lieldur
andlit Bernadottes fyrsta, konsúls.
Ekki var eitt grátt liár á liöfði lians,
engin hrukka, hörundið var frísk-
legt og gljáði ekki, kringum munn-
inn vottaði fyrir brosi. Hann leit
út eins og þritugur maður.
Krufning leiddi i Ijós að liann
hafði dáið úr sama sjúkdómi og
faðir lians, líklega krabbameinsi-
gerð í maganum, sem liann mun hafa
gengið lengi með. En jafnframt
sannaði einn af ensku læknunum að
hann hefði gengið með Jangvinnan
lifrarsjúkdóm. Þessi sjúkdómur hafði
þó ekki orðið banamein hans, en
hann hafði ágerst vegna óheppi-
legs loftslags og vegna sálarstríðs
þess, sem kvalið hafði Napoleon
síðan 1819.
* * *
Einu sinni þegar drunginn var
mestur á St. Helenu liafði Napoleon
sagt: „Biðið þið hægir. Þið skuluð
einu sinn enn fá að heyra Paris
hrópa: Lifi keisarinn!“
Þetta hróp heyrðist i höfuðborg
Frakklands 15. desember 1840, þeg-
ar kista Napoleons var borin gegn-
um Sigurbogann og niður Champs
Elysées til Hotel d’Invalides. Þetta
var grár vetrardagur með ofurlitlu
fjúki og sólin var föl. Drunur heyrð-
ust úr fallbyssunum, öllum kirkju-
klukkum var hringt, áttatiu þúsund
manns stóðu heiðursvörð með fram
leiðinni. Mesta hrifningin greip
fólkið þegar gamli lífvörðurinn fór
hjá — afturgöngur hersins mikla,
gamlir, snauðir menn, sem höfðu
tekið gömlu einkennisbúningana
sina af kistubotninum og skrýðst
þeim í siðasta sinn.
Líkvagninn með sextán hestum
fyrir ók inn á torgið við Invalide-
höllina og Lúðvik Filippus konung-
ur gekk á móti kistunni. Soult rétti
honum korðann frá Austerlitz.
„Bertrand hershöfðingi,“ sagði
konungurinn, „ég fel yður að leggja
sverð keisarans á kistu hans.“
En Bertrand skalf svo mikið að
Gourgaud varð að gera það i hans
stað.
Síðan stendur kista Napoleons i
hvelfingunni undir Invalidekirkj-
unni, kista úr rauðum porfýrsteini,
Frh. á bls. í//.
Minjalierbergi Napoleons. Fgrir gafli er rúmið er hann lést í.
Iiista Napoleons i Hotel des Inval ides.