Fálkinn - 20.05.1949, Page 6

6
FÁLKINN
Nokkrar
»Norðrabækur<(
í gildum bókapakka, sem ég fór
að glugga í fyrir nokkru, verður
mér fyrst litið á bók eftir Kristjún
Eldjárn fornleifafræðing, sem liann
kallar „Gengið á reka“. Eg bafði áð-
ur lesið ýmislegt eftir þennan unga
vísindamann og liaft gaman af, og
það réð þvi að ég las þessa bók
fyrst.
Og það er gaman að fara á fjör-
urnar með Kristjáni Eldjárn. Hann
skrifar lipurt og fallega, og hann
kann að segja þannig frá að við er-
um börn í fræðum hans, getum
haft ánægju af því og skilið hvað
hann er að segja. Og svo hefir hann
lag á að gera lesandann forvitinn,
og efnið sem liann hefir va'lið í
þessa þætti er þannig vaxið, að
menn langar til að fræðast um það.
Manni þykir merkilegast að lesa um
rómversku peningana, sem fundust
hér um árið austur í Hamarsfirði
og höf. telur benda á að þar hafi
verið á ferð sægarpur frá Englandi,
fimm hundruð árum fyrir land-
námstíð. — Næst kemur fornleifa-
fundurinn i Kaldárhöfða, sem enn
er í fersku minni. Þarna er lýsing
á gröf liins forna höfðingja og gerð
grein fyrir því, hvenær hann hafi ver-
ið uppi og lýst útförum slíkra manna,
svo aðgengilega að lesandinn lifir
upp viðburðina. Það er fróðleikur
út af fyrir sig að fá að sjá hvernig
fornfræðingarnir fara að cndurskapa
sögu og atburði út af menjum, sem
ófróðir menn geta ekki dregið nein-
ar ályktanir af, en í þvi tihiti er
þessi þók einnig mikill fengur.
Frásagnir höf. af fornmenjunum
skammt frá Gunnarssleini á Rangár-
völlum verða lesnar af athygli af
öllum þeim sem þekkja Njálu. Og
þá eru menn ekki síður forvitnir
um lýsingar þær, sem höf. gefur um
hið enska silfur Egils Skallagríms-
sonar og rök þau sem höf. leiðir
að því, að sýnishorn af því hafi
fundist fyrr á timum. Mér þætti
ekki óliklegt, að einhver tæki upp
á þvi að eyða sumarfríinu sínu í
að Jeita að kistum Aðalsteins kon-
ungs, eftir að hafa lesið þennan
þátt.
Ein greinin er um húsarústir i
Austmannadal í Grænlandi. Þar ger-
ir liöf. samanburð á byggingarlagi
íslendinga i Grænlandi og heima —
livernig grænlensku kuldarnir hafa
orðið til þess að breyta tilhögun
bæjanna, og hvernig byggingalag
hefir breyst í líka átt hér á landi,
án þess að líklegt sé að sú breyting
hafi verið gerð eftir grænlenskri fyr-
irmynd. ■— í síðasta þættinum, um
Ufsakrossinn gerir höf. grein fyrir
gerð róðukrossins fyrr og siðar og
hvernig stíllinn gerbreytist. Segir
þarna frá ýmsum örðum gömlum
róðukrossum, sem hér hafa varð-
veist, bæði erlendum og innlendum.
Væntanlega hefir Kristján Eld-
járn af svo miklu að miðla, að gera
má ráð fyrir framhaldi af þessum
þáttum hans. Þvi að fæstir munu
lesa bók þessa svo, að þá langi ekki
i meira af sama tagi.
Þorleifur lljarnason varð kunnur
maður fyrir „Hornstrendingabók“
sina sem út kom fyrir sex árum.
Nú hefir hann sent frá sér skáld-
sögu. „Hvað sagði tröllið?" heitir
liún. Sagan gerist í umhverfi Ilorn-
strendingabókar og segir frá ung-
lingnum Agnari, sem er kominn af
dugnaðarfóhu en lenti á flækingi,
uns hann fær góðan samastað hjá
myndarbóndanum Einari á Hóli,
sem tekur tryggð við liann. Það eru
töggur í piltinum, sem andstreym-
inu hefir ekki tekist að drepa, og
hann verður afbragð annarra manna
bæði sem fyglingur og bátasmiður,
en þær íþróttir þykja göfugastar á
sögustöðunum. En búsmóðir hans
er allskyld konu Pótífars, þeirri sem
Móse-bækurnar segja frá, og Agnar
fær hlutverk Jósefs. Og undir eins
og Einar gamli er skilinn við íekur
hann við búsforráðum og giftist ekkj-
unni Elinborgu nauðugur — enda
þótt lesandinn mætti balda, af þvi
sem á undan er fariðt að liann hefði
meiri bein i nefinu.
Sagan er góð sem byggðalýsing
og ýmsar mannlýsingarnar eru góð-
ar, fyrst og fremst á Einari bónda
En sem skáldverk er hún glompótt.
Ágætir sprettir innan um, en hins
vegar talsvert mikið af bláþráðum.
Og aðalpersónunni eru alls ekki gerð
full skil. En sé lýsingin rétt fræð-
ist lesandinn vel af bókinni um dag-
legt líf Hornstrandarmanna og liug-
arheim þeirra.
„Drengurinn þinn“ heitir bók eft-
ir sænskan prest, Frithiof Dahlby,
sem Freysteinn Gunnarsson hefir
þýlt. Eg efast um að komið hafi út
á íslensku bók, sem lýsir skátalíf-
inu og tilgangi skátahreyfingarinn-
ar betur en þessi, enda er höfund-
urinn löngu kunnur á Norðurlönd-
um fyrir starf silt í þessari hreyf-
ingu. Og hann cr frjálslyndur í
skoðunum, leggur ekki strangar lífs-
reglur en telur vænlegast að trcgsta
einstaklingnum til að gera af eigin
dáð það sem best má fara. Hann
vill ekki bæla æskuna eða aga hana,
heldur örva liana.
Bókin er skemmtileg, full af dæm-
um úr daglega lífinu, vel sögðum
smásögum, sem hitta markið betur
en almennar hugleiðingar og ráð-
leggingar. Það eru ekki aðeins stálp-
aðir unglingar, sem geta lært af
þessari bók heldur liver fullþroska
maður, og kennararnir ættu ekki
síst að Iesa hana með athygli og
notfæra sér hana.
Parudís bernsku minnar heitir bók
eftir Evu Hjáhnarsdóttur. Þar segir
frá bernskuminningum liennar frá
Stakkahlíð i Loðmundarfirði. Höf.
hefir átt margfróða ömmu, sem sagði
henni sögur og kenndi henni vísur
og kvæði. Frásögnin er látlaus en
sönn og ég geri ráð fyrir að fyrir
mörgu uppkomnu fólki rifjist upp
líkar endurminningar við lestur
þessarar bókar Evu. Landsendanna
á milli hafa sömu sögurnar, þul-
urnar, gáturnar og lausavisurnar lif-
að bjá fólki. En nú er liinum fróðu
ömmum mjög tekið að fækka i land-
inu og þeirra fróðleikshjal þagnar,
svo að vel er að bókfest sé eitthvað
af því sem þær skröfuðu og styttu
bæði börnum og fullorðnuin skamm-
degisstundirnar með í þá daga, sem
engin dagblöð eða útvarp voru til.
Það er Jika gaman að lesa lýsing-
una á betri stofunni í Stakkahlið.
Hún sýnir eftirtektargáfu og gott
minni höfundar, alveg eins og lýs-
ingin á dvölinni á Seyðisfirði og
þvi, sem á dagana dreif þar. ■—
Þarna er ýmsu haldið til haga, sem
gott er að glatist ekki.
„Derðu mig til blámanna" cr saga
um býflugurnar, starf þeirra og lifn-
aðarhætli, skrifuð fyrir unglinga —
ein af þessum bókum, sem ætlað er
að kynna lesandanum þætti úr nátt-
úrufræðinni i söguformi og gera
efnið léttanlegra með þvi að gera
persónur úr dýrunum. Eg felli mig
aldrei við ævintýraformið á lieilli
samfelldri bók, þó að það sé gott á
sluttum sögum, því að jafnaði verð-
ur frásögnin endurtekningasöm og
fábreytilog þegar fram í sækir, jafn-
vel þótt söguhetjan breyli um um-
hverfi, eins og býflugan Maja gerir
i þessum sextán kapítulum bókar-
innar. En alltaf gerist þó eitthvað,
svo að ekki er að efa að börnum þyki
gaman að heyra þessi ævintýri eða
lesa þau sjálf.
Höfundurinn er þýskur og heitir
Waldemar Bonsels og hefir þessi bók
hans verið þýdd á fjölda tungumála.
íslenska þýðingin er lipur, gerð af
Ingvari Brynjólfssyni. Nokkrar lit-
prentaðar myndir prýða bókina.
Jónsvökudraumur norska skálds-
ins og blaðamannsins Olavs Gullvág
er mikil bók að vöxtum og útgef-
andi hefir gert hana enn stærri en
þurfti með því að nota óþarflega
mikinn pappír i hana. Það liggur
við að manni þyki nóg um þá of-
rausn, núna ó pappírsskömmtunar-
öldinni, þó að bókin eigi góðan frá-
gang fyllilega skilið. Því að hún er
merkileg, sönn og heillandi og höf-
undurinn er ef til vill fremstur þeirra,
sem nú rita á sæmilega ómengað
landsmál í Noregi. Það eru fræðandi
myndir úr norsku þjóðlífi, sem bók-
in geyniir milli spjaldanna og lit-
sterkar lýsingar fólks og atburða,
svo að engin hælta er á að bókin
eignist ekki vinsældir. Hún á það
fyllilega skilið. Og vegna frágangs-
ins, sem er stórum íburðarmeiri
en ég hefi séð á nokkurri skáld-
sögu í Noregi eftir slríð, er líklegt
að hún verði mikið notuð sem gjafa-
bók. Þýðingin er kjarnmikil og falleg
eins og vænta mátti af Konráði Vil-
hjálmssyni.
Dýrasögur fíöðvars á Laugavatni
eru ein ánægjulegasta bókin, sem
ég hefi lesið lengi. Hér talar gam-
all búhöldur og hestamáður, sem
eigi liefir látið við það sitja að láta
skepnurnar þjóna sér heldur veitt
þeim nána athygli og getur sýnt fram
á, að þær eru ekki eins „skynlaus-
ar“ og sumir vilja vera láta. Gaml-
ir lesendur ,,Dýravinarins“ kannast
við margar af þessum frásögnum
Böðvars, en er þær cru lesnar í sam-
hengi í einni bók gefa þær fjöl-
skrúðuga og býsna hugnæma lieild-
armynd, sem margir liafa gott af
að skoða, ekki síst þeir, sem dags
daglega umgangast skepnur svo
blindandi, að þeir gera sér ekki
grcin fyrir tilfinningum þeirra og
vitstarfi. Þvi að likar sögur og
Böðvar segir í bók sinni mundu ef-
laust margir geta sagt, ef þeir veittu
betur en þeir gera athygli ýmsum
smáatvikum úr ríki dýranna, sem
þeim er nákomnast.
Háfleygar ræður um dýraverndun
verða eins konar hjóm í samanburði
við hinar lótlausu frásagnir Böðvars ó
Laugavatni. Hann segir liverja sögu
eins og hún gengur og talar jafnan
af samúð. Hann notar engin stóryrði
um liestaníðinga og liorkónga, en
skeyti hans munu þó liitta slíka
menn þannig, að þá svíður undan
þeim.
Meðferð á skepnum hefir stórbatn-
að síðustu liálfa öld, sumpart fyrir
opinberar ráðstafanir, sem leggja
refsingu fyrir dýraníðslu, en þó
einkum fyrir aukna mcnningu þjóð-
arinnar. „Dýrávinurinn" gamli hóf
merkið þar og síðan hefir starfinu
verið haldið áfram fyrir atbeina
ýmissa góðra manna. En þó er mikið
ógert. Og drepa mætti á í því sam-
bandi, að skólunum væri sæmd i
þvi að starfa betur á þessu sviði en
þeir hafa gert. Eg lield að það væri
heillaráð að nota Dýrasögur Böðv-
ars á Laugavatni til lesturs í skól-
um, því að auk sjálfs efnisgildisins
eru þær smekklega skrifaðar og á
góðu máli, og framsetningin þannig,
að börn og unglingar munu liafa
gaman af þeim. — Einar E. Sæ-
mundsen skógfræðingur, hefir að
sögn höfundar farið höndum um
handritið og átt hlut að því að bók-
in kom út, og ber að þakka honum
fyrir það.
Svipir og sagnir i'ir Húnaþingi er
safn til 11 þátta um ýmiss konar fólk,
sem uppi var í Húnavatnssýslu á
síðustu öld. Stendur Sögufélagið
Húnvetningur að útgáfu þessari, en
síra Gunnar Árnason frá Skútustöð-
um hefir séð um liana.
Þetta er eitt liinna mörgu rita
sem kornið hefir út um þjóðleg fræði
á siðustu árum og er fjölbreytt og
læsilegt. Höfundar þáltanna eru fjór-
ir Magnús Björnsson hefir skráð
þált um Þórdísi Ebenesersdóttur,
annan um sjóslysin á Skagaströnd
1879 og 1887 og liinn þriðja um
Guðmund Skagalín og son hans
Iljört spóalæri. Jón Illugason frá
Brattahlíð skrifar þrjá þætti: Af
Gisla Brandssyni, Iljalta Sigurðssyni
og Hlaupa-Ivristinu. Bjarni Jónsson
fjóra: Um Upphaf Skeggjastaðaætt-
ar, Guðmund ríka i Stóradal, Magn-
ús og Sesselju og Jón á Snærings-
stöðum, og loks skrifar síra Gunn-
ar um Guðmund á Bollastöðum Gísla
son.
Það er i stuttu máli um þessa
þætti að segja að allir eru þeir
góðir og sumir ágætir. Þáttur hinn-
ar merkilegu konu, frú Þórdisar er
efni í stóra skáldsögu, þvi að skap-
ferli liennar er vel til þess fallið að
skáld geri tilraun til að skýra skipti
hennar við Guðmund á Vindhæli og
Hillebrandt kaupmann. Guðmundur
er líka merkilegur maður og lendir
i þeim fádæmum að verða að standa
í margra ára málaþrasi til þess að
losna við hreppstjórn.
En þarna eru flciri persónur sem
gaman er að. Sá sem les t. d. þátt-
inn um Hlaupa-Krislínu gleymir
henni ekki, fremur en Guðmundi
Skagalín og Hirti spóalæri, eða Gísla
Frh. á bls. 9.