Fálkinn - 25.08.1950, Blaðsíða 5

FÁLKINN
5
upp spil eða fá sér lánað taflborð
og tala um íþróttir, ketverðið eða
önnur „hlutlaus“ efni. En ef útlend-
ingur ávarpar gest á kaffihúsi og
spyr hann beint hvaða skoðun hann
hafi á konungsdeilunni, er eins og
maður taki stíflu úr uppistöðu. Þá
talar hann með höndum og fótum og
axlaypptingum auk orðanna, sem
koma eins og flaumur, sem ekki er
hægt að stöðva.
EN þó að maður verði konungdeil-
unnar ekki svo mjög var á yfirborð-
inu finnur maður liana betur þegar
komið er á vígstöðvar stjórnmála-
flokkanna. Þar er varla um annað
hugsað en þetta eina og þar ber
andrúmsloftið merki hinnar bitru
deilu, sem háð liefir verið síðustu
mánuðina. Yfir dyrunum á Maison
du Peuple —■ miðstjórnarbústað
belgiska alþýðuflokksins stendur
með stórum stöfum: „Stöðvið Beels“
(konu Leopolds) og með stöðvunar-
merkinu er vafalaust átt við mann-
inn hennar líka, Leopold III.
Það liggur í lilutarins eðli að
maður fær talsvcrt ólikar upplýs-
ingar um tildrög konungsdeilunnar
er maður talar við forustumenn
flokkanna. En þegar maður hefir
heyrt málið túlkað frá öllum hlið-
um verða hliðarnar á því sjálfu
lika margar. í konungdeilunni eru
nfl. innifaldar: þjóðernisdeila, mál-
streita, stjórnmáladeila, trúmála-
deila og persónuleg deila.
Til þess að geta botnað nokkuð
í þessu verður maður fyrst og fremst
að gera sér ljóst að Belgía er mjög
sundurleitt ríki, maður gæti freistast
til að kalla það gerviríki, og að þar
búa tvær þjóðir, frönskumælandi
Vallónar og hollenskumælandi Flæm
ingjar. Milli þessara þjóða hafa jafn-
an verið deilumál sem stundum
hafa lileypt ofsa og liatri i fólk.
Þegar Belgiuriki var stofnað 1830,
voru það Vallónar sem urðu ráð-
andi i stjórninni, þvi að þeir voru
ríkari, áttu eldri menningu og voru
vanari stjórnmálum. Franskan varð
hið opinbera mál. Flæmingjar, sem
voru aðeins í minnihluta, töldu sig
kúgaða — og ekki að ástæðulausu.
En þeir hjuggust til varnar, Flæm-
ingjar liófu sjálfstæðisbaráttu sina
og stefndu jafnvel að fullum skiln-
aði. Þeim tókst von bráðar að fá
viðurkennt jafnrétti tungu sinnar
við frönskuna og smám saman
hafa þeir fengið aukin iiólitisk á-
lirif, þó að Vallónar hafi verið meiru
ráðandi allt fram á vora daga. En
vegna þess að viðkoman er miklu
meiri lijá Flæmingjum en Vallónum
þá eru þeir nú orðnir fleiri í land-
inu og Vallónar liorfa með kvíða
til þeirrar stundar er þeir verði að
missa völdin i liendur Flæmingja.
Þess vegna hafa Vallónar nú á síð-
ustu timum gerst talsmenn skilnað-
arhreyfingar eins og Flæmingjar
forðum, þó að eigi hafi hún enn
náð miklu fylgi í þeirra hóp. En
skilnaðarmönnum er kærlcomið að
fá konungsdeiluna, því að þeir telja
hana geta stutt sig i baráttunni.
Vegna þess að tungurnar eru tvær
hefir þjóðin einnig orðið tviskipt að
menningu. Flæmingjar hafa orðið
fyrir álirifum af germanskri menn-
ingu en Vallónar þýskri. Á hernáms-
árunum beggja styrjaldanna reyndu
Þjóðverjar að gera Flæmingja sér
fylgispaka með þvi að hlynna að
þeim á kostnað Vallóna, og það tókst
að nokkru leyti.
Deilan um konunginn skiptir
þjóðinni að nokkru leyti á sama
hátt og tungurnar gera, en þó ekki
að öllu leyti.
Flæmingjar eru talsvert konung-
hollari en þeir Vallónar, sem ekki
eru vinveittir kirkjunni.
Ivristilegi flokkurinn í Belgiu hef-
ir tvívegis eftir strið gengið til kosn-
inga með þá kröfu efst á dagskrá
að konungurinn komi lieim, og hon-
um tókst við þjóðaratkvæðið i mars
að koma jáunum við því upp í nær
58%. Þetta var að þakka duglegum
áróðri og ekki siður kaþólsku kirkj-
unni.
Æðsti maður belgisku kirkjunnar,
van Rocy kardínáli, persónulegur
vinur konungs, maðurinn scm gaf
liann og prinsessuna af Réthy sam-
an og einn af bestu stjórnmálaráðu-
nautum Leopolds, sendi áður en þjóð-
aratkvæðið fór fram út liirðisbréf
þess efnis að það væri skylda allra
sannkaþólskra manna að greiða at-
kvæði með Leopold. Það var sam-
band altaris og hásætis, sem skaut
upp kollinum, eins og svo oft áður
í mannkynssögunni. — Áskorun
kardínálans bergmálaði úr hverjum
einasta kaþólska prédikunarstól i
landinu — og þeir eru margir. Sósí-
alistar eru ekki í vafa um að það sé
þessi kirkjuáróður, sem reið bagga-
muninn. Þvi að margur einfaldur
kjósandi lætur sér segjast þegar hon-
um er liótað helviti og eilífri for-
dæmingu. En það eru þessar að-
farir, sem einkum lileyptu ofsanum
í fólk.
Eg sagði formanni kaþólska
flokksins, barón van der Straten-
Waillet frá þessum ákærum og spurði
hverju hann iiefði til að svara. Hon-
um virtist spurningin vera ókurteis,
kippti upp röndóttu buxnaskálmun-
um, sem hann liafði verið í meðan
liann var i áheyrn lijá rikisstjór-
anuin rétt áður og sagði stutt: „Við
i okkar flokki álítum að kirkjan eigi
að standa fyrir utan þessa deilu.“
En þetta verður ekki skilið öðru-
vísi en sem viðurkenning á því að
ákærur andstæðinganna væru á rök-
um byggðar.
En þegar ég spurði hann um hvern
ig úrslit liinna væntanlegu kosninga
mundu verða yppti hann öxlum og
rétti fram lófana, og það þýðir
sama sem: það veit sá sem allt veit!
Og sama svarið var lijá öllum
flokksforingjum. Enginn vildi spá
neinu um úrslit kosninganna.
Kristilegi flokkurinn tjaldar öllu sem
til er og notar mikið af peningum
lika til þess að ná hreinum meiri
hluta við kosningarnar 4. júni. Flokk-
urinn liefir meiri hluta í efri deild,
en vantar 2 atkvæði til að fá meiri
hlutaí neðri deild. Ef hann fæst verða
báðar þingdeildir kvaddar saman á
sameiginlegan fund og samþykkt að
fella ríkisstjóralögin úr gildi. Og
svo verður Leopold sóttur. Annað
getur flokkurinn ekki gert, því að
liann hefir sett sjálfan sig í veð fyrir
því að konungurinn fái ríkið aftur.
í kosningabaráttunni fær flokkurinn
enn stuðning kirkjunnar og stóriðn-
arins, sem 12. mars lagði flokknum
til margar milljónir og vill vist
gjarnan leggja fleiri fram — og svo
flokk manna, sem flokkurinn vill ekki
kannast við opinberlega, en það eru
þeir, sem höfðu samvinnu við Þjóð-
verja á striðsárunum og auðguðust
á henni.
Þjóðaratkvæðið 12. mars féll ekki
saman við flokkalínurnar. Konung-
urinn fékk 700.000 fleiri atkvæði en
kaþólski flokkurinn fékk við næstu
kosningar á undan. Þessi atkvæði
muriu einkum hafa komið frá frjáls-
lynda flokknum þó að hann sé i
orði kveðnu á móti þvi að taka
Leopold í sátt. En nú vonar _ka-
þólski flokkurinn að fá drjúgan hluta
af þessum atkvaiðum við næstu kosn—
ingar.
BELGISKA þingið var leyst upp 30.
apríl og þá fyrst fór ég að taka eft-
ir konungsdeilunni á götum úti. Á
kaffihúsum og ölknæpum var málið
rætt yfir blöðum og fór stundum í
hart. Þá leit gestgjafinn með van-
þóknun á gestinum: Þetta á ekki við
á kaffihúsi. Ölbelgjandi istrubelgur
á lítilli knæpu valdi mig til að lesa
yfir, en varð himinlifandi þegar
hann heyrði að ég var útlendingur
og átti erfitt með málið. Hann greip
í jakkaliornið mitt og sagði: „Þessi
andskotans ríkisstjóri. Hann von-
ast til að geta lialdið tigninni að
eilifu, úr þvi að hann vill ekki láta
kaþólska flokkinn fá völdin.“
Einn af starfsmönnum SABENA-
flugfélagsins, sem ég talaði við,
sagði að ástæðan til konungsdeil-
unnar væri sú, að stórveldin vildu
hafa Belgíu tvístraða svo að þau
gætu komið ár sinni betur fyrir
borð þar. Og það væri nokkuð sem
allir vissu, að konungdæmið væri
traustasta stjórnarfyrirkomulagið og
mest sameinandi. Þess vegna væri
það áreiðanlegt að áróðurinn gegn
Leopold væri aðallega af erlendum
uppruna.
HINN 1. april skeði dálítið skritið
í Bryssel. Verkamennirnir liöfðu aug-
lýst kröfugöngu að vanda og var
henni heitið á sama stað og vant
var, Place Rogier. En kaþólski borg-
arstjórinn bannaði fundinn. Með
þessu banni kveikti hann þann heift
areld, sem brunið hefir síðan. Frá
þvi snemma morguns fyrsta maí
var krökkh af fólki með fram öllum
götum, s'em kröfugangan átti að fara
um. En nokkrum tímum áður en fund
urinn á Place Rogier átti að byrja,
Frli. á bls. 7t.
Prinsessa Réthy, seinni kona Leopolds, á sinn þátt í því, að helmingur belgisku þjóðarinnar vill ekki hafa
Leopold fyrir konung. Konungur kynntist henni 1938 og þau giftust 194-1, en faðir hennar var stríðs-
gróðamaður og handgenginti Þjóðverjum. — Leopold sendi dóttur sina til Belgiu til að taka þátt i atkvœða
greiðslunni 4. mars. Var það sterkur leikur, þvi að Josephine Charlotte prinsessa er afarvinsæl i Belgiu,
fremur þó vegna Ástríðar móður sinnar en vegna föður sins.