Fálkinn - 16.11.1951, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
O INGER-saumavélin, tægið
sem húsmóðirin mat meira
á sínum tíma en hún metur nú
kæliskáp og þvottavél, er aldar-
gömul í ár. Engin ellimörk eru
á tienni þvi að hún hefir kastað
ellihelgnum livað eftir annað
og er alltaf að þroskast, eins og
unglingur væri. En hér skal
rúminu ekki eytt í að lýsa
saumavélinni, því að hana
þekkja allir, hæði svertingjar
í Afríku og Eskimóar í Græn-
landi, heldur skal sagt dálítið
frá manni, sem liét Isaac Singer
og fæddist í örbirgð í þorpinu
Pitlsdown skammt frá New
ó ork árið 1811. Hann smíðaði
fyrstu Singervélina.
Allir misheppnaðir liugvits-
menn ættu að láta liuggast er
þeir lieyra söguna af Isaac, því
að hann þótti í alla staði mesti
vandræðagripur og höfuðhleyp-
ingur þangað til hann var kom-
inn um fertugt. En þá sló hug-
myndinni niður í honum eins
og eldingu, saumavélin vax-ð
til og olli lieimsbyltingu, millj-
ónirnar flæddu yfir hann og
siðan hafa sex Singerskynslóðir
haldið áfram að auðgast meira
og meira á uppgötvuninni.
Foreldrar Singers voru blá-
fátækir þýskir innflytjendur,
en töggur liafa samt verið í
þeim því að faðir Singers varð
102 ára. Isaac var snemma
gjöi-vilegur og rnikill vexti —
mesta kvennagull. Ekki er ó-
sennilegt að hann hefði getað
oi’ðið duglegur handverksmaður,
því að liann lxafði mikinn áliuga
á ýmiss konar vélfi’æði. En það
varð honum til óláns að hann
x-anglaði eitt sinn á leiksýningu,
sem umferðaflokkur hélt í þorp
inu.
Það er svo að sjá, sem hann
hafi orðið ástfanginn af öllum
leikkonunum og nú braut hann
allar handverksbrýr að haki
sér og gerðist leikari. Hann var
tvímælalaust einn af lélegustu
leikurum veraldar, en ekki
linnti hann látum fyrr en hann
fékk að leika Shakespeare-hlut-
vei’k og það stórt. Leikur hans í
Richard III. kvað hafa verið
lieimsmet í lélegum leik og svo
gífurlega klaufalegur að hann
varð frægur að endemum og
vakti athygli.
Hann hékk samt lengi við
leiklistina og stundaði jafnframt
önnur störf hjá leikflokknum.
Ilann dró upp tjaldið og lét
það falla, hann var ljósameist-
ari og hann seldi aðgöngumið-
ana. Og þess á milli svalt hann
heilu hungri, þó að liann væri
jafnframt alltaf að gera upp-
götvanir og smíða vélar. Þær
reyndust ávallt einskis nýtar.
Ýmsar ástæður urðu til þess
að fóllc hafði ekki samúð með
honum. Skiphrotsævi lians var
bi’úuð sviknum lofoi’ðum og í
kjölfari lians urðu eftir marg-
ar konur sem liann hafði brugð-
ist og mikið af börnum, sem
hann gat ekki gefið með.
Einn góðan veðurdag þegar
hann gaf sér tíma til að lita
yfir liðna ævi og gera upp reikn-
inga, taldist lionum svo til að
hann væri orðinn 24 harna fað-
ir. Þar af var réttur helmingur
utan hjónahands.
Þá var litið strangari augum
á slíkt en síðar gei-ðist, og ekki
cr of djúpt tekið í árinni þótt
sagt sé að eiiikalíf Singers hafi
hneykslað tvær heimsálfur.
Iiann var ákaflega liégóma-
gjarn og átti alltaf í ei’jum við
einhverja, uppstökkur og hefni-
gjarn og hafði það til að liafa í
hótunum við fólk. Einn .lánar-
drottinn hans (sem var að rulcka
hann, með fulluin rétti), fór fi’á
lionum flóandi í tárum og með
taugaáfall, sem liann var lengi
að ná sér eftir. Hógvær stai’fs-
maður sem stakk upp á ein-
hyerri smáhreytingu á sauma-
vélinni, fékk kjaftshögg og
Singer öskraði eins og naut í
flagi: „Hver er liugvitsinaður-
inn — þú eða ég?‘ Maðurinn
flýði, eh vitanlega tók Singer
tillöguna til greina -—- og eign-
aði sjálfum sér Iiana.
Krossgöturnar í ævi Singers
urðu til fyrir einbera tilviljun.
í fátækt sinni og umkomuleysi
hafði hann fengið lxúsaskjól
hjá manni, sem vann hjá tveim-
ur vei’kfræðingum. er töldu sig
hafa smiðað nothæfa sauma-
vél.
Maður þessi, sem hét Phelps,
var í öngum sínum, því að hon-
um var ljóst að þessi saumavél
var ónýt. Sífeldar kvartanir frá
þeim sem keyptu. Þó að Singer
liefði aldrei fyrr á ævi sinni
séð saumavél sá hann gallann
undir eins og sagði:
— Það er vitleysa að láta nál-
ina hreyfast lái’étt. Hún á að
hi’eyfast upp og niður.
Phelps lók mark á þessu en
sá fljótt að hann mundi ómögu-
lega geta endurbætt saumavél-
ina einn. Þess vegna hauð hann
Singer að gerast samvei’kamað-
ur.
Nú vann Singer sleitulaust í
11 daga. Loks gátu þeir félag-
arnir sett vélina saman og svo
þræddu þeir nálina. Vélin gat
ekki saumað. Singer segir sjálf-
ur að þeir hafi gefist upp. Þeir
ráfuðu vonlausir um i rigning-
unni og settust svo á timhur-
hlaða til að hugsa málið. Þá sá
hann loksins úrlausnina og nú
lilupu þeir heim eins og fætur
toguðu, breyttu einhvei’ju í vél-
inni — og nú fór hún að sauina.
Fram að þessu hafði saga
saumavélarinnar veiáð óslitin
röð af vonbrigðum. Sextán Am-
eríkumenn og þrír Evrópumenn
höfðu eytt ævi sinni og pen-
ingum í að smíða ónýtar sauma-
vélai’, en aðeins einum manni,
franska ldæðskeranum Thim-
monnier liafði oi’ðið eitthvað
ágengt. Hann komst svo langt
að franski herinn keypti af hon
um áltatiu vélar og fól liugvits-
manninum efirlilið með þeim,
og svo var fai’ið að nota þær
til að sauma einkennisbúninga
handa hernum. Frönsku klæð-
skerarnir urðu svo hræddir við
að þessi nýju gjörningatæki
inundu ej’ðilcggja fyrir þeim
alvinnuna, að þeir söfnuðust
saman, gerðu árás á hersauma-
stofnun og eyðilögðu vélarnar.
Thimmonnier ryndi að smíða
nýjar vélar og belri og striddi
við það í fimmtán ár, en tókst
það ekki.
Enginn neitar því að Singer
hafi verið sá maður, sem gerði
saumavélina raunverulega not-
hæfa — en auðvitað hefði það
ekki vei’ið nema sanngjarnt þó
cinhver af fyrirrennurum hans
hcfði fengið eitthvað af öllum
auðnum, sem liann rakaði sam-
an fyrir uppgötvunina, eklci síst
Elias IIow. enda var saumavél
Singers ekki fyrr komin á mark
aðinn en haráttan gegn Iionum
hófst, af hálfu þeirra, sem reynt
höfðu að smíða saumavél á
undan honum.
En Singer og Phelps létu það
ekkert á sig fá og voru hjart-
sýnir. I fyrstu höfðu þeir ætlað
sér að láta vélina lieita í liöf-
uðið á frægustu söngkonu þeirra
tíma og kalla liana „Jenny
Lind“, en Singer var nógu hé-
gómlegur og framsýnn til að
hafna því nafni. „Vélin min
mun verða til löngu eftir að
Jenny Lind er gleymd“, sagði
Iiann. Og þar við sat.
Maöurinn meö allar oröurnar heitir Raghéb Pasha El-Nashashibi
og ber tignarheitiö „verndari hinna heilögu staöa.“ Þeir staöir, sem
viö er átt eru helgistaöirnir í þeim hluta Jerúsálem, sem eru und-
ir yfirráöum Araba. Tilnefningin skeði viö athöfn, þar sem viöstadd-
ir voru fulltrúar frá Bandaríkjunum, Bretlandi og Tyrklandi. En
hins vegar mætti enginn fyrir hönd kaþólsku kirkjunnar, sem ekki
vill að Arabar ráöi nokkru i Jerúsalem, heldur sé borgin undir al-
þjóöayfirráöum. — Ragheb er fyrsti múhameössinninn, sem oröið
hefir „verndari“ í Jerúsálem, síöan Bretar tóku borgina af Tyrkj-
um í fyrri heimsstyrjöldinni. —
ÆVINTÍ RIÐ U M
saumavéla - SINGE R
sem fæddist í fátækt, en drukknaði í gulli.