Fálkinn - 28.03.1952, Qupperneq 4

4
FÁLKINN
RIS«R JO\l\
ern g'ömnl fæðntegnnd
Aðalfæða Austurlandabúa og etin í öllum menn-
ingarlöndum.
Japönsk húsmóðir frajnreiðir risgrjón fgrir fjölskyldiina.
TGAMALLI kínverslcri fræði
bók segir frá áveitum, sem
Jao keisari liafi gert við
Jang-tse-kiang árið 2356 f.
Kr. til 'þe&s að auka rísgrjóna-
i-æktina. Síðan þetta var skrif-
að eru með öðrum orðum rúm
4300 ár, og má þvi ganga að
þvi vísu, að rísgrjónin séu með
allra elstu jurtum, sem ræktað-
ar lrafa verið lit manneldis. Og
i indverskum bókmenntum kem
ur orðið wrihi, sem þýðir ris,
"yrir um 500 árum f. Kr. Er
talið að í fyrstu hafi rísgrjóna-
rækt verið stunduð á tveimur
stöðum í heiminum en dreifst
þaðan út uin veröldina. Það er
kunnugt að Arabar kenndu
Egyptum, Spánverjum og ítöl-
um rísgrjónarækt og að Tyrkir
kenndu hana þjóðunum á Balk-
an.
Það er ekki nema sjálfsagt
að ýmsir trúsiðir séu til í sam-
bandi við rætkun elstu nytja-
jurtanna á jörðinni. 1 Japan eru
lialdnar hátiðir bæði þegar sáð
er og uppskorið. Og á Bali er
rísgyðjan, Dewi Sri, vinsælasta
goðið. Áður en plantað er reisir
fólkið dálítið altari við akurinn
og þar færa konurnar Dewi Sri
fórnir, svo að hún gefi ríkulega
uppskeru.
Ríshálmurinn er notaður líka,
sérstaklega í Japan. Japanar
gera sér skó, sópa og mottur úr
honum, og enda fleira. En auk
þess er hálmurinn notaður til
fóðurs handa kúm og lika er
hann ágætur til að gera úr hon-
um vindlingapappír. Þannig
nýtist jurtin öll.
I Evrópu nota menn korn i
hrennda drykki, en i Asiu eru
ýmiss konar drykkir gerðir úr
rísgrjónum. í Suðaustur-Asíu
er öl úr rís mjög ahnennur
drykkur. I Japan er drykkur-
inn kallaður eagi, en í Kína
samsju. I Indlandi og á Java
er gert arak úr rísgrjónum, mjög
sterkur drykkur, sem fæst við
að gerjað er saman rís og pálma-
safi eða ris og sykur og safi
úi' kókospálmablómum settur
saman við til smekkbætis.
Starfsfrek atvinna.
Það kostar afarmikla vinnu
að rækta rís. En engin þjóð hef-
ir jafnmikið vinnuafl og millj-
ónaþjóðin í Kína. Og Kínverjar
eru iðnir, en eftir tímanuin í
flestri tækni. Við jarðyrkjuna
nota þeir sömu áliöldin og for-
feðui’ þeirra liafa gert- í mörg
hundruð ár: haka, bamhushrifu
og plóg, sem ristir ekki nema
5—6 cm. niður i moldina, sigð
og heimasmíðaða þreskivél.
I Bandarkjunum eru auðvit-
að notaðar nýtísku vélar við rís-
ræktina og þar sá menn rís-
grjónunum í stað þess að planta
út smáplöntunum. Áveiturnar
eru gerðai’ með vélum og vélar
notaðar við uppskeruna. Banda-
ríkjamenn geta því selt rísgrjón
in ódýrar en Kínverjar, þrátt
fyrir lága kaupið i Kína. En
kinverski rísinn þykir betri, og
uppskeran af hverjum liektara
er minni hjá Bandaríkjamönn-
um en hjá Kínverjum.
Austurlandabúar liafa lært að
rækta rís af þúsund ára reynslu.
Regntíminn, sem siglir í kjölfar
inonsúnvindanna, er grundvöll-
ui’ rísræktunarinnar. En þetta
regn kemur ekki alltaf á sama
tíma og stundum rignir ekki
nóg. Ef vel á að vera þarf að
rigna minnst 1000 millimetra á
3—5 mánuðum. Þess vegna þarf
að hafa áveitur til að sjá fyrir
vætunni ef rigningin bregst. En
ef áveiturnar eru í lagi er hægt
að sá og uppskera tvisvar á ári.
Frjósemi möldarinnar er ekki
alls staðar jafn mikil og víða,
t. d. i Japan verður moldin ó-
frjó af ofyrkju nema því meira
sé nótað af áburði! Japanar
nota pottösku og köfnunarefn-
issambönd er þó mest liúsdýra-
áburð og for. Á Bali væri það
hins vegar óhugsandi því að
það væri móðgun við Dewi Sri
að bjóða henni þess konar
„trakteringar“ lianda rísplönt-
unni. Kínverjar verða líka að
nota áburð á rísekrur sínar, en
miklu íninni en Japanar.
í Kína, Japan og Java eru
rísgrjónin ræktuð í stöllóttum
beðum í halla, sem liægt er að
láta vatn flæða yfir. Rennur
vatnið þá beð af beði. 1 Japan
eru lág garðbrot milli beðanna,
og göt á, svo að hæg er að stífla
Er vatnið látið liggja á hverju
beði dálitla stund og síðan
hleypt á það næsta. Þar sem
þurrlent er í Kína og Japan er
vatninu safnað i uppistöður
fyrir ofan rísekrurnar, og þess-
ar uppistöður notaðar til að
klekja út fiski. En fiskur er
aðalfæða þessara þjóða, næst á
eftir risgrjónunum. í ferðasögu
frá Java, sem Ronal Stuart
Kain skrifaði 1948, segist hann
liafa séð bændur standa í vatni
úti á rísekrunum, með veiði-
stengur í hendinni. — í Pódaln-
um eru fullkomnustu rísáveit-
ur í heimi (eða voru að minnsta
kosti fyrir flóðin miklu í haust).
Þeir sem hafa séð kvikmyndina
„Bitter Rice“ muna kannske
hvernig þessar áveitur líta út.
— Sama mynd ber með sér live
erfið vinnan er á rísekrunum.
I Austur-Asíu er jarðvegurinn
búinn undir plöntun meðan
liann er undir vatni, en plönt-
urnar ekki settar niður fyrr en
þær eru orðnar 30 cm. háar.
Þegar þær hafa náð festu í
moldinni er borið á og arfinn
reyttur um leið. Á Borneo og
Sumatra er vandvirkni minni.
Þar er kornunum sáð beint í
leðjuna og náttúran svo látin
sjá fyrir gróðrinum. t>egar strá-
in gulna eru þau skorin eins
og annað korn og þreskt og
gula hýðið ysta tekið utan af
korninu. Þessi rísgrjón eru lcöll-
uð paddy og í þeirri mynd eru
þau aðallega flutt út. En siðan
eru grjónin „póleruð“ og seld
í þeirri mynd — rænd ýmsum
þeim efnum, sem líkamanum
eru nauðsynlegust.
Lífsskilyrði Auturlanda.
Kínverjar eru bændaþjóð og
menning þeirra vaxin upp úr
jörðinni. Jarðyrkjan er grund-
völlur tilveru þjóðarinnar, því
að hún veitir margfalt fleiri
mönnum atvinnu en allar aðrar
atvinnugreinar til samans. Þó
að rísræktin sé aðallega í á-
kveðnum, afmörkuðum lands-
hlutum þá er hún lil alla leið
norður í Mandsjúriu. Meðal-
stærð jarðanna þar er um 3
hektarar en suður í Kína, þar
sem landþrengslin eru meiri
eru jarðirnar aðeins * 0.8 ha.
enda kemst einyrkinn ekki yf-
ir að rækta meira. Stærstu jarð-