Fálkinn - 27.04.1964, Blaðsíða 21

eitt einasta baðherbergi í höll
hans og það var ekki nokkur
upphitun.
Fyrstu stjórnarár hans hafði
gamli maðurinn ætíð láfið sitja
á gólfinu. Síðar lét hann smíða
húsgögn og voru sum enn
notuð þegar ég kom að hirðinni.
Um innri híbýlabrýði var ekki
að ræða eins og þekkist á
vesturlöndum.
Mc
.ohammed Reza bjó í
Echtessassi, sem var nýtízku-
leg villa byggð skömmu eftir
1940. Stóð húsið gegnt Marm-
arahöllinni og var byggt úr
betra efni. En það var bersýni-
legt að konuhönd hafði ekki
komið hér nálægt svo árum
skipti. Stólarnir voru margir
heldur lasburða, áklæði snjáð
og gluggatjöldin slitin, eldhús-
ið var vægast sagt mjög frum-
stætt og þjónaherbergin líkari
litlum fangaklefum en her-
bergjum frjálsra manna. Fljót-
lega eftir trúlofun okkar spurði
ég keisarann eins kurteislega
og mér var unnt:
„Haldið þér ekki að hús yðar
þyrfti nokkurrar lagfæi’ingar
við?“
„Hvað segið þér? Fellur yður
það ekki?“ spurði hann undr-
andi.
Ég skýrði fyrir honum þær
breytingar, sem ég hefði áhuga
á að gera og við sendum eftir
innanhússarkitekt frá París, að
nafni Jansen. Hann kom, skoð-
aði húsið og gerði áætlun, en
þegar við fengum í hendur
greinargerð hans komst keisar-
inn að þeiri-i niðurstöðu, að
þetta yi’ði að bíða um sinn.
Þetta var ekki í eina skiptið,
sem hann sýndi hagsýni. Hann
gaf fyrirmæli um að brúðkaup
okkar skyldi vera eins látlaust
og mögulegt var. Hann vildi
fyrir hvern mun forðast tilefni
til illdeilna vegna eyðslusemi
meira að segja bannaði hann
systrum sínum að kaupa nýja
kjóla í tilefni brúðkaupsins.
Samkvæmt fornum persnesk-
um venjum heldur hvert ein-
asta þorp í Persíu hátíð og
sendir okkur dýrar gjafir. Keis-
arinn gaf fyrirskipun að hátíða-
höld skyldu felld niður og hvað
gjöfunum viðvék ákvað hann
að þeir peningar, sem fengjust
fyrir þær skyldu látnir renna
til góðgerðarstarfsemi.
1»
egar hér var komið sögu
vissi ég nálega ekkert um pers-
nesk stjórnmál, en lljótlega
fann ég að þetta var erfiður
tími. Yfir hirðinni hvíldi óút-
skýranlegur drungi, sem bera
má saman við ástand rétt áður
en fárviðri skellur á.
Fyrstu bendinguna í þessa átt
fékk ég kvöld eitt er ég sat
til- borðs með keisaranum og
systrum hans. Prinsessurnar
ertu bróður sinn og sögðu:
„Brúðarefni yðar er alltof
ungt fyrir yður! Hún er ekki
af barnsaldri og þér eruð hálf-
gerður öldungur!“
Mohammed Reza, sem þá var
þrítugur að aldri, svaraði með
daufu brosi:
„Keisaradrottningar eldast
fljótt. Það líf, sem hún á í
vændum mun bráðlega gera
gera hana gráhærða.“
Ég verð að játa, að mér varð
hverft við þessi orð. Ósjálfrátt
skildi ég, að með þessu reyndi
keisarinn að segja mér sann-
leikann með glaðlegum orðum.
Fáeinum dögum síðar, er við
vorum tvö ein á göngu varaði
hann mig beinlínis við:
„Þér megið ekki ímynda
yður, að ég bjóði yður neitt
sældarlíf, Soraya. Þær skyldur
sem biða yðar eru erfiðar og
þi'eytandi. Ég vona að þér gerið
yður ekki of glæstar hugmynd-
ir.“
Þá skildist mér í fyrsta sinn,
að þessi maður mat stöðu sína
og þjóð sína meira en nokkuð
annað - meira en einkalíf sittt.
En-áður en ég fengi ráðrúm
til að hugleiða málin nánar
veiktist ég hastarlega.
Það var átján dögum eftir
komu mína til Teheran, að ég
sneri heim úr útreiðartúr með
brennheitar kinnar. Ég nötraði
frá hvirfli til ilja. Móðir mín
hljóp á móti mér og hrópaði:
„í hamingju bænum, hvað er
að þér, barn?“
„Mér líður óskaplega illa,“
sagði ég veiklulega. „Ég held
það sé að líða yfir mig.“
í skyndi var sent eftir lækn-
um og þeim varð þegar Ijóst
að hér var um taugaveiki að
ræða. Þar sem meðgöngutím-
inn er frá einni upp í þrjár vik-
ur var augljóst að ég hafði
sýkzt strax eftir heimkomuna
til Teheran. En þeir vildu kom-
ast hjá að vekja ótta hjá mér
og töluðu aðeins um eitrun í
maga.
Það varð uppspretta orðróms,
sem fór eins og eldur í sinu
um alla Evrópu, að óvinir keis-
arans hefðu byrlað mér eitur.
Það var jafnvel sagt að Ashraff
prinsessa vildi ryðja mér úr
vegi, þar eð hún óttaðist að
missa áhrif sín á keisarann.
Auðvitað var þetta allt þvætt-
ingur. Um þessai' muridir var
taugaveikifaraldur í Teheran.
Ég var ekki sú eina af hirðinni,
sem veiktist, ein mágkona mín
og nokkrar aðrar höfðu einnig
tekið veikina.
Meðan þessu fór fram gátu
læknai’nir ekki komist að sam-
komulagi um, hvaða meðferð
skyldi notuð mér til lækningar.
Einn þeiri’a vildi lækna mig
eftir sínum eigin leiðum. Að
lokum bar dr. Karim Ayadi,
líflæknir keisarans, sigur úr
býtum. Hann gaf mér aureo-
mycin, sem þá var nýkomið á
markaðinn. Ég vai’ð að liggja
rúmföst í mánuð eins og nauð-
synlegt er eftir taugaveiki, og
var því ekki um annað að ræða
en fx-esta brúðkaupinu.
K
eisarinn var mjög þol-
inmóður og einnig einkar nær-
gætinn við mig. Þá kynntist ég
nýjum og mikilvægum þátt-
um í skagerð hans og með því
óx einnig sú innilega hlýja og
kærleikur, sem ég bar til hans.
Hann annaðist um að bezta
hjúkrunarkonan í allri Persíu
var fengin til að hjúkra mér,
eina persneska hjúkrunarkonan
í íi’an, sem hafði hlotið mennt-
un sína og þjálfun í Banda-
ríkjunum. Auk þess sendi hann
mér hljómplötur og lét koma
fyrir kvikmyndatjaldi og lítilli
sýningarvél í sjúkraherbergi
mínu.
Hann heimsótti mig á hverj-
um degi og systur hans voru
einnig mjög áfjáðar í að vitja
mín. Þær voru svo afbrýðis-
samar hvor út í aðra, að Shams
móðgaðist við mig, ef ég leyfði
Ashraff að koma of oft og
öfugt. Loks lét ég þær vei’ða
þess varar, að báðar þreyttu
mig.
Eftir að ég tók að hressast,
notaði ég tímann til að kynna
mér eftir föngum stjórnmála-
ástandið í landinu mínu. Aðvör-
unarorð keisarans höfðu orðið
mér ráðgáta. A hverjum morgni
lét ég færa mér að rúminu öll
dagblöðin og vinir mínir og
ættingjar létu mér í té vitn-
eskju um það, sem var að gerast
bak við tjöldin.
Það virtist aðallega snúast
um Susa olíuna. Ensk-íranska
olíufélagið — en brezka flota-
mála stjórnin var helzti hlut-
hafi í því — greiddi stjórn okk-
ar árlega fimmtán prósent.
Þetta hrökk skammt fyrir jafn
stórt land og Pei’sía er. Og
þetta var grundvallarástæðan
fyrir fátækt alls þorra manna.
Meðan ég hafði dvalið í Ev-
lóþtl háfði hagur fólfeins yerdíi-
að stói’lega. Þriðjunguf þjóðar-
innar var atvinnulaus. í út-
hverfum Teheran hafði ég séð
óteljandi betlara og böi-n, sem
þjáðust af beinkröm á mjög
háu stigi.
Um þessar mundir hafði
ameríska-saudi-arabiska olíufé-
lagið samið um jafna skiptingu
sinnar olíu. Margir Persar
heimtuðu nú að samið yrði um
þessi sömu kjör hjá okkur, en
Bi'etar neituðu algei’lega. Einn
af föðurbræðrum mínum, sem
hafði áður átt skipti við Breta
fyrir hönd ættar sinnar, út-
skýrði fyrir mér:
„Félagið hefur lofað að af-
henda olíuna okkgy til bfézEa
flotans á lægra vei'ði en heims-
markaðsverðið er. Það er
ástæðan fyrir því, að Bretar
hafa enn efni á að eiga stærri
flota en nokkuð annað stór-
veldi.“
„Og hvenær er samning-
urinn við félagið útrunninn?“
spurði ég frænda minn.
„1952. Bretar ætla að færast
undan öllum breytingum þang-
aði til. Þeim finnst ekkert
liggja á, vegna þess að þeir álíta
að Razmara forsætisráðherra sé
á þeirra bandi.“
Ali Razmara ' hafði verið
kynntur fyrir mér. Hann var
virðulegur maður á fimmtugs-
aldri með sérstaklega gáfuleg
augu. Mér var sagt, að hann
væri hégómagjarn að veggirnir
í heimili hans væru þaktir
myndum af honum sjálfum.
M
ér hafði komið hann
fyrir sjónir, sem væri hann
mjög metorðagjai'n maður og
ekki einn af þeim, sem hægt
væri að ti’eysta. Hann var í
hópi þeirra háttsettu embættis-
manna, er sagt var um: „Þeir
hafa enskt frímerki — stund-
um á enninu, stundum annars
staðar.“
Og London skildi þetta full-
komlega. Hvers vegna skyldu
þeir kæra sig um það sem pers-
neski múgurinn hugsaði? And-
mæli þeirra voru látin sem
vindur um eyru þjóta.
Þá gerðist atburður, sem
reyndist hafa örlagaríkar af-
leiðingar. í apríl 1950 var
Mossadeq kjörinn á þing. Ég
þekkti hann ekki persónulega,
þótt hann væri ættaður frá
Isfahan og hefði verið náinn
vinur fjölskyldu minnar árum
saman. Tengsl hans við Bakh-
tiar voi’u grundvölluð á hinni
djúpu tortryggni, sem hann bar
til olíufélagsins.
FALKINN
21