Iðnneminn - 01.09.1949, Side 17

víða við iðnaðarmannafélags
formið, þar sem allir eru í sama
félagi, þó að í óskildum iðn-
greinum starfi, og bæði meist-
arar og sveinar saman. Út um
land eru líka oft óglöggari mörk
in milli sveina og meistara, þar
sem það er altítt að sami mað-
urinn starfi bæði sem meistari
og sveinn, stundum þetta og
stundum hitt, eftir því, sem
verkast vill og kringumstæðurn-
ar eru á hverjum tíma. Lands-
samtök stéttarfélaganna eru
svo eins og kunnugt er, Alþýðu-
samband íslands og Vinnveit-
endafélag íslands, sem sveina-
félögin og meistarafélögin eru
svo flest meðlimir í. Iðnaðar-
mannafélögin höfðu aftur á
móti lengi vel engin landssam-
tök, fyrr en Landssamband iðn-
aðarmanna var stofnað 1932, en
síðan eru iðnaðarmannafélögin
og raunar stéttarfél. sum líka,
meðlimir í því. Landssamband-
ið kemur fram á ýmsum vett-
vangi til að gæta hagsmuna
iðnaðarmanna, þó hefur það
engin afskipti af kaupdeilum
eða kaupi og kjörum meðlima
sinna- En það fylgist vel með
allri löggjöf er iðnað varðar og
beitir sér þar fyrir umbótum.
Það er ráðunautur ríkisstjórn-
arinnar um öll iðnréttindamál,
og yfirleitt leitar ráðuneytið
umsagnar Landssambandsins
um þau mál, er það þarf að
fá upplýsingar og umsögn um
og að iðnaði lúta, enda lítils-
háttar styrkt iir ríkissjóði. Hef-
ur Landssambandið og iðnþing-
in, sem það sér um að haldin
séu, þegar unnið mikið starf til
hagsbóta fyrir iðnaðarmenn.
Þá eru enn ótalin af samtök-
um iðnaðarmanna samtök iðn-
nema og iðnráðin. Þau fyrri
þarf ég ekki að skýra. Þið þekk-
ið þau. En um iðnráðin vildi ég
fara nokkrum orðum. Iðnráð
Reykjavíkur var stofnað 1928,
fyrir forgöngu Iðnaðarmanna-
félagsins í Reykjavík og til þess
að leita samvinnu við lögreglu-
stjóra um framkvæmd laganna
um iðju- og iðnað. Þetta gafst
svo vel, að víða út um land risu
upp sams konar stofnanir í
sama tilgangi. Nú eru iðnráðin
lögfest. í öllum kaupstöðum
skal starfa iðnráð, og er lagt
fyrir lögreglustjóra að hafa
samráð við þau um öll mál, er
að iðnaði og iðju lúta, og sömu-
leiðis um allt er viðkemur iðn-
aðarnámi. Hefur síðan verið
samin og samþykkt reglugerð
um starfsemi iðnráðanna,
hvernig til þeirra skal kosið og
hvernig þau skuli starfa. Hefur
þetta fyrirkomulag gefist vel,
og er nú komið í fastar skorður.
Þetta, sem ég nú hef lýst, er
sá ytri aðbúnaður að iðnaðar-
starfseminni í landinu, löggjöf-
in annars vegar og skólamennt-
un og félagssamtök hins vegar.
Þá vaknar sú spurning ósjálf-
rátt: Hvernig hefur iðnaðar-
starfseminni í landinu vegnað
innan þessa ramma, sem henni
þannig hefur verið búinn, og
skal ég nú fara um það nokkr-
um orðum að lokum.
Fyrst skulum við líta á þá
almennu þróun, sem orðið hef-
ur í landinu, hvað fólksfjölda
snertir.
Árið 1703 er fólk talið á ís-
landi í fyrsta sinn- Ykkur þykir
það nú kannske merkilegt, að
ekki skuli vera til eldri mann-
talsskýrslur en þetta. En þar
til er því að svara, að mann-
talið á íslandi 1703 er eitt af
fyrstu ábyggilegu manntölun-
um, sem til eru í heiminum.
Þetta manntal er nú um það
bil verið að ljúka við að gefa
út prentað og þykir hið allra
merkilegasta. Árið 1703, þegar
þetta manntal var tekið, var
allt fólk á íslandi talið 50444
manns. Um það bil 100 árum
seinna eða 1801 er fólkið færra,
ekki nema 47240. Fólksfækk-
unin á 18. öldinni stafaði fyrst
og fremst af tveim ástæðum,
Stórubólu, mannskæðri farsótt,
er geysaði í upphafi aldarinnar,
um 1707, og svo af Móðurharð-
indunum svokölluðu í lok ald-
arinnar um og eftir 1783. En
niðurstaðan er sem sagt þessi,
að á 18. öldinni fækkar hér á
landi úr ca. 50 þús. niður í 47
þús. Á 19. öldinni fer svo að
rétta við, og laust fyrir miðja
öldina, um 1840, er mannfjöld-
inn kominn upp í 51.049 eða
rétt rúmlega það, sem hann var
1703 eða nærri hálfri annarri
öld áður, og rétt rúmlega líka
það sem mannfjöldinn er í dag
í Reykjavík einni.
Til þess að gera svo nokkra
grein fyrir hvernig þróunin
hefur orðið síðan, hef ég sett
hér upp töflu yfir mannfjölda
og atvinnuskiptingu milli hinna
þriggja stærstu atvinnuvega
1860—1930:
IÐNNEMINN
11