Iðnneminn - 01.09.1949, Side 22

INNGANGUR.
Rafmagn hefur verið kunn-
ugt mönnum æva lengi. í forn-
öld er talið að Egyptar hafi
þekkt það og kunnað hagnýt-
ingu þess í sambandi við helgi-
siði sína. Lýsing Biblíunnar á
sáttmálsörk Gyðinga og hinum
allra helgasta stað, sem hún var
geymd á, bendir eindregið til
þess, að prestarnir hafi þekkt
hagnýtingu rafmagns, einnig í
sambandi við helgisiði sína.
Örkin og altarið voru gerð sem
þéttar, er hægt var að hlaða
upp til nokkuð hárrar spennu,
líkt og Leydenflösku eða Frank-
linkringlu. Var örkin gerð af
akasíuviði, sem er þéttur og
góður einangrari, þurr. Var hún
gullrekin utan og innan. Hinn
heilagi eldur, er hljóp í menn,
er þeir höfðu dregið skóna af
fótum sér og stóðu óeinangrað-
ir á tjaldbúðargólfinu var raf-
neistinn. En hleðsluna fengu
prestarnir með því að láta olíu-
lampa síbrenna á altarinu. Fær
lampinn þá smám saman já-
kvæða hleðslu og það, sem hann
er í leiðnu sambandi við, sé það
allt einangrað frá jörðu.
Þessi þekking var leyndar-
dómur prestanna, ejc síðan hefir
týnst meðal þeirra. Á endur-
vakningatímunum á miðöld-
um byrjar þekking manna á
rafmagni að nýju. Er það á
Erindi Steingríms Jóns-
sonar, rafmagnsstjóra,
flutt 3. apríl 1949
í Félagi rafvirkja-
nema í Reykjavík
svipaðan hátt núningsrafmagn-
ið, er vekur eftirtekt. Þá klædd-
ust t. d. karlmenn knébuxum
og ullarsokkum, en höfðu spari-
búnir silkisokka utanyfir- Þá
var að komast í tízku silkinotk-
un í Norðurálfunni. Þegar menn
drógu af sér silkisokkana, var
hægt að draga rafneista úr
þeim og þeir stóðu eins og þan-
inn belgur, meðan þeir voru
hlaðnir. Það var þá mikill sið-
ur að sýna ýmis konar listir
með núningsrafmagni í sam-
kvæmum. Þótti það hin bezta
skemmtun á 16. og 17. öld.
Á 18. öldinni fann ítalinn
Galvani upp rafhlað, sem við
hann er kennt og mátti þá
einnig fá rafstraum. Á sömu
öldinni gat Benjamín Franklin
dregið neista með flugdreka úr
þrumuskýi og sýndi þar með til-
raunum, að eldingar voru raf-
magn. 1820 fann Daninn Örsted,
er síðar varð stofnandi Verk-
fræðiháskólans í Kaupmanna-
höfn, upp rafsegulmagnið. Á
næstu áratugum var tekinn upp
járnbrautarekstur í Englandi
og síðar einnig annars staðar.
Fyrst var það með hestum, síð-
ar með eimreiðum og varð þá
bráðlega þörf ritsímans til
skeytasendinga milli brautar-
stöðvanna, svo að hægt væri að
fylgjast með lestunum. Var raf-
segulmagnið einmitt til þess
notað og Morse-stafrófið varð
til, í fyrstu notað þannig, að
segulnál var látin hreyfast und-
an straumnum ýmist til hægri
eða vinstri. Það var við slíkan
ritsíma, sem Edison starfaði,
sem unglingur í Ameríku.
Englendingurinn Faraday
bætti við uppgötvun Örsteds og
kom fram með kenninguna um
rafsvið og segulsvið, er annar
Englendingur, Maxwell, bjó
stærðfræðilegum búningi. Sýndi
það meðal annars öldueðli raf-
magnsins, er ekki varð staðfest
með tilraunum fyrr en mörgum
árum síðar. Var það Þjóðverj-
inn Herz, er það gerði.
Nöfn þesara manna og margra
fleiri eru nú notuð sem nöfn
á ýmsum mælieiningum til
minningar um afrek þeirra. Um
og eftir 19- öldina verður dýna-
móvélin til, byggð á kenningu
Faradays, eða rafalinn, sem þó
varð til lítilla nota þá, því að
rafveiturnar vantaði. Síðar á
öldinni varð til bogalampinn og
rafhlöðin voru endurbætt, svo
að þau gæfu meiri straum á
bogalampana.
16
IÐNNEMINN