Iðnneminn - 01.09.1949, Page 25

með framkvæmdum. Þar eru og
ákvæði um öryggisráðstafanir
við rafmagnsnotkun. Lög þessi
voru samin eftir sams konar
lagaákvæðum erlendum og
mátti telja nauðsynleg til að
tryggja skipulegar rafveitur í
kauptúnum og kaupstöðum, er
háðar væru nauðsynlegu eftir-
liti um brunavarnir og aðrar
öryggisráðstafanir.
Þá voru að rísa upp smá raf-
stöðvar fyrir einstök hús eða
bæjarhluta. Urðu þær talsvert
útbreiddar um skeið, bæði hér
í Reykjavík og víðar í fyrri
heimsstyrjöld. Áður en lögin
komu, gat hver maður komið
sér upp slíkri stöð, án þess að
sækja um til bæjaryfirvaldanna
eða fá til skoðun um öryggisút-
búnað og brunavarnir og staf-
aði þó allmikil eldhætta frá
sumum þessara benzínknúnu
smárokka. Eftir að lögin komu
voru stöðvar þessar settar upp
undir eftirliti bæjaryfirvald-
anna og voru komnar einar 20
slíkar stöðvar í Reykjavík um
1920. Flestar voru aðeins fyrir
eitt hús eða fá saman, en þrjár
stöðvanna voru stærstar. Ein
í miðbænum, í húsi því, sem nú
er Nora-Magasin, í Pósthús-
stræti og byggt var sem skúr
fyrir stöðina, eign Nathan &
Olsen. Hún var stærst. Önnur
var við Vatnsstíg og Laugaveg,
eign Jónatans Þorsteinssonar
kaupmanns. Þriðja stöðin var
við Njálsgötuna. Stöðvar þessar
höfðu 110 Volta rakstraums-
kerfi. Voru þær flestar eingöngu
til ljósa, en sumar höfðu við-
tengdar kaffikvarnir í nýlendu-
vöruverzlunum, kjötkvarnir í
matvöruverzlunum og svipaðar
smávélar. Margar stöðvanna
störfuðu ekki á nóttunni, staf-
aði einnig allmikill hávaði frá
þeim. Við stærri stöðvarnar
voru settir upp rafgeymar, en
þeir urðu brátt ónýtir, nema í
miðbæjarstöðinni, þar fékk
geymirinn fulla hirðu-
Vélaverkstæðin í bænum
höfðu sína eigin mótora til
reksturs smíðavéla, enda þótt
sum keyptu ljósin frá einhverri
rafljósastöðinni. Félagið Völ-
undur hafði þá gufuvél og sag-
aði og heflaði fyrir öll trésmíða-
verkstæði í bænum, sem ekki
höfðu neinar vélar hjá sér.
Á þessum árum, þegar mótor-
stöðvarnar risu upp, komu
fyrstu raftækjaverzlanirnar og
rafvirkjarnir í Reykjavík, er
höfðu raflagnir að aðalstarfi.
Var þar elztur Halldór Guð-
mundsson, er telja mátti braut-
ryðjanda um margt, með þeim
bræðrum Eiríki og Jóni Orms-
sonum, er síðar urðu löggiltir
rafvirkjar, félagarnir Eiríkur
Hjartarson og Sigurður Kjart-
ansson, Eiríkur þá nýkominn
frá Ameríku. Danskur maður,
Ingvarsen, er rak raftækja-
verzlun fyrir Sigurjón Péturs-
son, Álafossi. Sú verzlun varð
síðar eign Júlíusar Björnssonar,
en hann hafði áður starfað á
Seyðisfirði og kom hingað til
þessarar verzlunar. Edvard
Jensen, er lengi var hér löggilt-
ur rafvirki, en er nú nýlátinn.
Nefna má og Jón Sigurðsson,
er aðeins naut við fá ár, prýði-
lega vel menntaður í sinni iðn,
enda hafði hann numið og
starfað erlendis áður.
Út um land voru starfandi
rafvirkjar á undan þeim hér í
Reykjavík. Má þar m. a. nefna
Indriða Helgason, er var á Seyð-
isfirði, þegar stöðin var reist
þar 1913, en fluttist síðar til
Akureyrar og hefur starfað þar
sem rafvirkjameistari síðan.
Meðal þeirra, sem sáu um upp-
setningu rafveitunnar á Seyð-
isfirði, var Guðm. Hlíðdal, nú-
verandi póst- og símamálastjóri.
Meðan á fyrri heimsstyrjöld-
inni stóð, urðu miklir örðug-
leikar á útvegun efnis til raf-
lagna. Kom þá sumt frá Amer-
íku, sumt frá Englandi, auk þess
er kom frá Norðurlöndum. Var
efni þetta ákaflega sundurleitt-
Þá voru utaná liggjandi lagnir
tíðastar á klemmum eða hnöpp-
um svo og opnar pípur eða pípu-
taugar, enda voru þá flestar
lagnir lagðar í gömul hús og
meiri hluti þeirra var timbur-
hús.
Fossafélögin, sem stofnuð
höfðu verið, unnu nokuð að at-
hugunum á virkjunarmöguleik-
um og undirbúningi fram-
kvæmda. Komst svo langt, að
tvö þessara félaga sóktu til Al-
þingis um sérleyfi til virkjunar.
Annað, íslandsfélagið, er átti
vatnsréttindi í Sogi, sendi um-
sókn sína í ársbyrjun 1917, en
hitt, Titan-félagið, skömmu síð-
ar um virkjun í Þjórsá. Alþingi
tók málið til meðferðar, setti
sérstaka nefnd í það og spunn-
ust talsverðar deilur um málið
og skoðanir skiptust. Einn lið-
ur í þeim deilum var um vatns-
IÐNNEMINN
19