Iðnneminn - 01.09.1949, Síða 29

Bjarni Runólfsson
frá Hólmi
aflið snertir, miklir fyrir hendi-
Hinar stærstu virkjanir, sem
hér hafa verið taldar að fram-
an, hafa allar verið framkvæmd
ar samkvæmt sérstökum lög-
um. Hin yngsta þeirra, Anda-
kílsárvirkjunin, samkv. elztu
lögunum, um eignarnám á
Andakílsfossum 1921. Sogsvirkj-
unin samkvæmt lögum frá 1933.
Skeiðfossvirkjunin samkv. lög-
um 1935, Laxárvirkjunin samkv.
lögum frá 1937..
í vatnalögunum frá 1923 er
ákveðið að vegamálastjóri sé
ráðunautur ríkisstj órnarinnar
um vatnsvirkjanir og vatnamál,
en sérstakt eftirlit af ríkis-
stjórnar hálfu var ekki sett á
stofn og var þó til þess ætlazt
sérstaklega í lögunum um raf-
orkuvirki 1926. Alþingi hafði
síðan 1915 veitt nokkurt fé ár-
lega til ráðunautsstarfsemi
varðandi rafmagnsnotkun, eink
um um byggingu vatnsaflstöðva
í sveitum. Hafði Guðm. Hlíðdal
hana á hendi um skeið. Þessi
starfsemi hélzt um allmörg ár,
en þróaðist ekki upp í allsherjar
leiðbeiningar eða eftirlitsstörf.
Hin síðari árin annaðist Bjarni
Runólfsson, bóndi á Hólmi í
Vestur-Skaftafellssýslu þessa
starfsemi og alla tið meðan
hann lifði. Smíðaði hann oft
sjálfur vatnshverfla og vatns-
hólka, er til þurfti og setti við
rafalana. Bjarni var algerlega
sjálfmenntaður, en smiður góð-
ur og komu margar stöðvar
hans að góðum notum.
Fyrstu tildrög Rafmagnseft-
irlits ríkisins eru þau, að Jakob
Gíslason, rafmagnsverkfræðing-
ur, er ráðinn til bráðabirgða til
ríkisstj órnarinnar 1929 og starf
aði í fyrstu í rafmagnsnefnd,
sem í áttu sæti, auk hans, Geir
Zoega, vegamálastjóri og Stein-
grímur Jónsson, rafmagnsstjóri
í Reykjavík- Hafði nefndin það
verkefni fyrst og fremst, að
rannsaka og gera tillögur um
raforkuveitur til almennings-
þarfa hér á landi, að frumkvæði
Geirs Zoega, sem var ráðunaut-
ur Brunabótafélags íslands.
Gerði nefndin jafnframt tillög-
ur til ríkisstjórnarinnar um að
þá þegar yrði hafizt handa um
að setja raflagningareglur, er
giltu um land allt, og koma á
almennu eftirliti með raforku-
virkjun. Var Jakob síðan ráð-
inn til þessa eftirlitsstarfa af
ríkisstjórninni 1930. 1932 voru
lögin um raforkuvirki frá 1926
endurbætt og Rafmagnseftirlit
ríkisins sett formlega á laggirn-
ar, og árið eftir, 1933, kom svo
reglugerð um raforkuvirki, er
gilt hefir síðan um gerð og frá-
gang raflagna og raforkuvirkj a.
Þá voru og 1932 sett lög um
undirbúning á raforkuveitum
til almenningsþarfa og störf-
uðu nefndir að athugun þessara
mála, er sumar skiluðu áliti,
ásamt útreikningum og áætlun-
um, en ekki komust neinar
þeirra rafveitna til fram-
kvæmda. Var mest af þessum
störfum unnið af Rafmangseft-
irliti ríkisins og undir umsjón
þess.
Árið 1942 eru sett lög um raf-
veitur ríkisins, er gerðu ráð fyr-
ir því að ríkissjóður hefjist
handa um framkvæmdir. Á því
sama þingi voru sett lög um
raforkusjóð, er í skyldi leggja
fé, svo að hann gæti staðið
undir framkvæmdunum.
Jakob Gíslason
raforkumálastjóri
IÐNNEMINN
23