Iðnneminn - 01.09.1949, Side 31

neína Gönguskarðsárvirkjun
fyrir SauSárkrók og nágrenni,
fremur lítil virkjun og dýr, aðr-
ar eru ráðgerðar, svo sem Fossá
við Ólafsvík o. fl.
Hið virkjaða vatnsafl í land-
inu árið 1947 er aðeins rúmlega
1% þess, sem til er. Þegar hinar
fyrirhuguðu framkvæmdir eru
komnar á, er virkjað afl tæp
3%, svo af nógu er að taka við
áframhaldandi framkvæmdir.
Hversu mikill gangur verður í
því áframhaldi er ekki á okkar
færi að spá neinu um, en mögu-
leikarnir eru miklir og við von-
um, að takast megi að hagnýta
þá, eigi aðeins til að fullnægja
almannaþörf til raforku, heldur
og til stóriðnaðar, sem rekinn
er af landsmönnum sjálfum,
enda þótt enn verði að sækja
um mikinn hluta stofnfjár
slíkra fyrirtækja til annarra
landa til kaupa á vélum og efni,
sem ekki er enn hægt að smíða
í landinu.
EFTIRMÁLI.
í inngangi þessa erindis var
rakin þróunin erlendis í fáum
dráttum, þangað til um síðustu
aldamót, að rafveitur voru lagð-
ar um ýmsa landshluta í Norð-
urálfu. Á þeim 5 áratugum, sem
eru liðnir síðan, hefur þróunin
erlendis orðið mjög mikil og
stöðug svo að nú eru til lands-
veitur með 120 og 200 kV
spennu, er veita nokkrum 100
þús. kw um 300—500 km. vega-
lengd og einstöku söðvar með
um og yfir y2 millj. kw vélaafl,
og samtals er orðið uppsett í
aflstöðvum nær 200 millj- kw
víðs vegar um heim. Mest að
tiltölu í Norður-Ameríku og
vesturhluta Norðurálfu. Af
þessu afli er þriðjungur vatns-
afl eða yfir 60 millj. kw, og hef-
ur þessi tala meir en tvöfald-
ast á síðustu 20 árum. Þótt þessi
þróun hafi orðið mikil að und-
anförnu, er þó nú sýnileg, jafn-
vel enn örari þróun framundan,
sökum þess, hve eftirspurn raf-
magns hefur vaxið gífurlega
upp úr síðustu heimsstyrjöld. í
þessari þróun ber ekki svo mjög
á stækkun véla í stöðvum eða
stækkun einstakra stöðva. Þró-
unin framundan er mest tengd
við orkuflutninginn og samveit-
urnar, er þá koma til að vaxa
út yfir einstaka landshluta eða
heil lönd, s. s. England, þannig,
að veiturnar koma til með að
tengja saman mörg lönd og
heilar álfur. Er nú rætt um að
tengja saman allan vesturhluta
Norðurálfu í eitt veitukerfi, frá
Ítalíu til Englands, frá Frakk-
landi austur á Balkan og áfram.
Má með því móti setja inn á
eitt kerfi vatnsafl Alpafjall-
anna, steinkolanámur Belgíu og
Englands, brúnkolanámur
Þýzkalands og Póllands og olíu-
lindir Balkanlandanna. Kemur
þá með þessu móti nýtt stig í
þróun raforkuveitna, svo að
telja má að núverandi veitur
séu nokkurs konar byrjunar-
stig, en sem byggja verður ofan
á. Þótt nýjar tegundir aflstöðva
er nota sjávarföll eða vindafl,
eða hveraafl í stórum stíl, kunni
að bætast við, breyta þær engu
í þessum efnum, en hins vegar
geta kjarnorkustöðvar gert all-
miklar breytingar á stærðum
aflstöðva, þegar þær ná að þró-
ast til orkuvinnslu. Því að gera
má ráð fyrir, að afl þeirra geti
skipt milljónum kw í einstökum
stöðvum, og þá kemur enn nýtt
stig í orkuveiturnar, að dreifa
hinni miklu orku frá þessum
stöðvum víðs vegar út í lands-
veiturnar.
Til þess að leysa öll þau
tæknilegu vandamál, sem eru
samfara þessari þróun, hafa
verið gerðar tilraunir með hærri
veituspennu, en auk þess einnig
með notkun rakstraums í stað
riðstraumsins. Bregður þá svo
einkennilega við, að sumar
fyrstu veiturnar með hárri
spennu notuðu einmitt rak-
straum, og háspennt veita í
Frakklandi, kallað Thurykerfið,
hefur verið stöðugt í notkun til
skamms tíma. Eiginleikamunur
á háspenntum riðstraum og
rakstraumsveitum hefur verið
lengi kunnur og vitað er, að
hægt er að veita rakstraumi um
miklu meiri vegalengdir en rið-
straumi. En sökum þess, hve
dreifingin á orkunni er ódýr
og óbrotin, með því að nota
spenna í þrífasa riðstraums-
veitu, ruddu þær sér hvarvetna
til rúms annars staðar- í rak-
straumsveitunni má nú flytja
mikla orku um langan veg milli
tveggja staða, en þegar kemur
til dreifingarinnar, verður hún
óbærilega dýr vegna vélanna,
sem til þess þarf. Þær þurfa
stöðuga hirðu, af því að þær
snúast, og mikla aðgæzlu, af því
að þær eru háspenntar. Þar
eru riðstraumsveiturnar miklu
IÐNNEMINN
25