Fréttablaðið - 17.10.2009, Blaðsíða 18

greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Orkunýting og stóriðja eru málefni sem greina menn að í stjórnmálum. Það er ekki nýtt. Deilurnar hafa
löngum staðið um tvennt: Annars
vegar um hlutfallið milli nýtingar
og náttúruverndar. Hins vegar um
aðkomu erlendra fjárfesta.
Í pólitísku samhengi má segja
að VG hafi á þessu sviði eins og
ýmsum öðrum tekið við merki
Alþýðubandalagsins. Flokkur-
inn er nú í valdastöðu sem gerir
honum kleift að hefta frjálslynd-
ari og framsæknari nýtingarvið-
horf sem eru í meirihluta í öðrum
flokkum á Alþingi.
Andstaðan við erlenda fjárfest-
ingu er að sönnu veikari á vinstri
væng stjórnmálanna en áður var.
Náttúruverndar sjónarmiðunum
er hins vegar teflt fram af meiri
þunga. Í sumum tilvikum sýn-
ast þau vera notuð ein og sér þó
að markmiðið
sé öðru fremur
að hefta umsvif
útlendinga
í í s lensk u m
þjóðar búskap.
Me ð ö ð r u m
orðum: Rök-
semdafærslan
er ekki gagn-
sæ.
Endurreisnar-
áætlunin sem gerð var með
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum gerir
ráð fyrir verulegri verðmætasköp-
un á næstu árum í orkufrekum
iðnaði. Þær forsendur hagvaxtar
voru ákveðnar í tíð fyrri ríkis-
stjórnar undir forystu Sjálfstæðis-
flokksins. Núverandi ríkisstjórn
með Samfylkingu og VG kaus
að gera þær forsendur að sínum.
Það var vísbending um pólitíska
ábyrgð.
Orkuumræður síðustu vikna
eru hins vegar vísbending um að
pólitískar forsendur fyrir þessum
áformum geti verið að bresta. Það
er áhyggjuefni. Ekki fyrir þá sök
að álver séu almennt til fegurðar-
bóta. Hitt skiptir meira máli í því
mati að nýframkvæmdir á þessu
sviði eru skilyrði þess að takast
megi að búa til tekjur til að verja
velferðarkerfið á Íslandi. Þessi
framkvæmdaáform stefna því til
velferðarbóta.
Vissulega var það stílbrot þegar
VG féllst á mikilvægi stóriðju í
áætlunum fyrri ríkisstjórnar til
endurreisnar þjóðarbúskapnum.
Ætla verður að þar hafi legið
ábyrg og raunsæ viðhorf að baki.
Segja má að flokkurinn hafi viður-
kennt að við ríkjandi aðstæður
hafi stefna hans á þessu sviði
verið of þröng til að þjóna heildar-
hagsmunum fólksins í landinu.
Forsenda velferðarvarna
Þessi ábyrga afstaða er nú á undanhaldi. Trúlegasta skýringin er sú að það hafi einfaldlega gengið of
nærri flokkskjarnanum í VG að
víkja í jafn veigamiklum atriðum
frá grundvallarstefnu sinni við
stjórnarmyndunina. Það vantar
innri styrk til að halda út með aðra
stefnu en verið hefur á dagskrá
flokksins. Það er skiljanlegt.
Andstaða VG við Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn fyrir stjórnarmyndun
í febrúar byggðist á skýrri sýn. Frá
bæjarhellu flokksins var sjóðurinn
ímynd þess versta í heims-
kapítalismanum. Í sumar fór annar
áhrifamesti forystu maður flokks-
ins ekki dult með ákveðinn vilja
sinn til að rifta samningnum um
endurreisnaráætlunina. Stjórnar-
samstarfið hékk um stund á blá-
þræði af þeim sökum.
Þeir þingmenn flokksins, sem
verið hafa í andófi vegna Icesave-
samninganna og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins, láta nú undan síga. Það
verður ýmsum í meira lagi erfitt.
Til að létta á þeirri samvisku-
veiki kann að vera flokkslega
nauðsynlegt að sýna trúnað við
gömlu stefnuna á öðrum sviðum
eins og til að mynda í orkunýtingar-
málum.
Flokkurinn getur ekki með form-
legum hætti dregið samþykki sitt
við stóriðjuframkvæmdir til baka.
Þess í stað er völdunum beitt í fjár-
málaráðuneytinu og umhverfis-
ráðuneytinu til þess að bregða fæti
fyrir framkvæmd mála með skatta-
tillögum og tæknilegum stjórn-
valdsákvörðunum af ýmsu tagi.
Það styrkir innanflokksástandið
en veikir efnahagshorfurnar.
Svigrúmið þrengist
Ætli samstarfsflokkur VG að halda stjórnar-samstarfinu saman verður hann að taka til-
lit til þessara nýju viðhorfa. Þing-
menn Samfylkingar eiga ekki ann-
arra kosta völ en að axla ábyrgð á
leikfléttum VG. Málefnalegur trú-
verðugleiki samstarfsins er hins
vegar veikari á eftir.
Þetta er pólitísk bakhlið málsins.
Að sönnu er það ekki nýtt að stjórn-
arflokkar þreyti pólitíska refskák.
Í þessu tilviki er það hins vegar of
kostnaðarsamt fyrir þjóðina.
Miklir almannahagsmunir eru
í húfi. Það er ekki tilviljun að ný
stóriðjuverkefni eru snar þáttur í
tekjuöflunaráformum um endur-
reisn Íslands. Það er ekki tilviljun
að forystumenn VG féllust á að
halda þessum áformum við myndun
núverandi stjórnar. Aðrar tekju-
öflunarleiðir voru ekki í augsýn.
Ráðherrar segja það ekki víst að
tafaleikir þeirra muni stöðva stór-
iðjuáformin. Erfiðleikar við láns-
fjáröflun geti ráðið því. Rétt er
að þröngt er um lánsfjármagn. Sú
staða er ekki gilt skálkaskjól fyrir
tafaleikjum. Hún kallar einfaldlega
á svör við því hvernig stjórnvöld
ætla að vinna að lausn þess vanda.
Forystumönnum andófsins í VG
hefur undanfarið verið tíðrætt um
„nýtt lýðræði“. Það táknaði í sumar
að hefðbundin bönd stjórnar sam-
starfs mættu ekki hindra lýðræðis-
legan vilja Alþingis ef hann væri á
annan veg í einstökum málum.
Einmitt þessi hópur notar nú
bönd stjórnarsamstarfsins til að
koma í veg fyrir að breiður meiri-
hlutavilji fyrir framsækinni og
ábyrgri orkunýtingarstefnu nái
fram að ganga. Hvar er hugmynda-
fræðin um „nýtt lýðræði“ nú? Ekki
var hún hentistefna, eða hvað?
Hvar er „nýtt lýðræði“ nú?
Í
vikunni var tilkynnt að japönsku borgirnar Hiroshima og
Nagasaki sæktust eftir því að halda sameiginlega sumar-
ólympíuleikana árið 2020. Slíkir leikar yrðu haldnir undir
merkjum heimsfriðar og til að leggja áherslu á kröfuna um
kjarnorkuvopnalausan heim.
Sem kunnugt er voru þessar tvær borgir skotmörkin í einu
kjarnorkuárásum sögunnar í ágústmánuði 1945. Í ljósi þeirrar
sögu hafa íbúar Hiroshima og Nagasaki um árabil verið í farar-
broddi í baráttunni gegn kjarnorkuvopnum. Stjórnendur borg-
anna höfðu til að mynda frumkvæði að stofnun alþjóðlegra sam-
taka, „Borgarstjórar fyrir friði“ (e. Mayors for Peace), sem vinna
að útrýmingu þessara vopna.
Meira en þrjú þúsund borgir og bæir um víða veröld eru aðilar
að þessum samtökum, þar á meðal fimmtán af stærstu sveitarfé-
lögum Danmerkur, ellefu í Svíþjóð og nærri níutíu í Noregi. Því
miður hafa borgaryfirvöld í Reykjavík ekki enn slegist í þennan
hóp friðflytjenda, þrátt fyrir yfirlýst markmið um að Reykjavík
skuli vera sérstök friðarborg.
Skömmu fyrir aldamótin 2000 hvöttu borgarstjórar Hiros-
hima og Nagasaki til þess að borgir heims friðlýstu sig fyrir allri
umferð og geymslu kjarnavopna. Íslenskir sveitarstjórnarmenn
brugðust vel við því ákalli og hafa nú nær öll sveitarfélög landsins
gert slíkar samþykktir. Einungis fimm sveitarstjórnir, þrjár á
Suðurnesjum og tvær í sveitahreppum, hafa fellt slíkar tillögur
og það raunar ítrekað.
Þessi miklu og jákvæðu viðbrögð sveitarstjórnarstigsins hljóta
að verða þingliði ríkisstjórnarflokkanna hvatning til að hrinda
sem fyrst í framkvæmd fyrirheitum stjórnarsáttmálans um slíka
friðlýsingu Íslands og íslenskrar landhelgi. Auk þess sem slík
friðlýsing fæli í sér táknrænan stuðning við hina alþjóðlegu bar-
áttu gegn kjarnorkuvopnum er hér um beint hagsmunamál að
ræða enda hefur Landssamband íslenskra útvegsmanna hvatt
stjórnvöld til dáða og skorað á þau að vinna að alþjóðlegu banni
við umferð kjarnorkuvopna á heimshöfunum.
Ljóst er að friðlýsing Íslands fyrir kjarnorkuvopnum myndi
mælast illa fyrir á vettvangi Atlantshafsbandalagsins, enda
kjarnorkuvopnastefnan einn af hornsteinum NATO. Þá hefur það
verið meginregla hjá Bandaríkjaher að játa því hvorki né neita
hvort kjarnorkuvopn eru um borð í farartækjum hans. Það mun
því reyna á staðfestu íslenskra stjórnvalda þegar kemur að því
að efna þessi ákvæði stjórnarsáttmálans.
Því miður hefur það lengi verið háttur Íslendinga að vilja
skreyta sig með fjöðrum friðarbaráttunnar, án þess að leggja
neitt á sig. Það er til lítils að tendra friðarsúlur eða koma á virðu-
legum friðarstofnunum ef hugur fylgir ekki máli. Raunverulegir
friðflytjendur hika ekki við að standa uppi í hárinu á hernaðar-
bandalögum, afþakka komur herskipa og hafna atvinnustarfsemi
sem byggist á þjónustu við heri, þótt um fjölda starfa sé að ræða.
Þar getum við margt lært af íbúum Hiroshima og Nagasaki.
Ólympíuleikar í nafni afvopnunar:
Friðarbarátta
krefst fórna
STEFÁN PÁLSSON SKRIFAR