Fréttablaðið - 17.10.2009, Blaðsíða 22

22 17. október 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Óskar Bergsson skrifar um
borgarmál
Sex mánaða uppgjör Reykja-víkurborgar birtir tvær mis-
munandi niðurstöður í efnahags-
umhverfi borgarinnar. Annars
vegar er það rekstur Reykjavík-
urborgar þar sem tekist hefur að
ná frábærum árangri við erfiðar
aðstæður og hins vegar ytra umhverfi, gengisfall
krónunnar og áhrif þess á eiginfjárhlutfall B-hluta
fyrirtækjanna.
Jákvæða niðurstaðan er án efa rekstur borg-
arinnar sjálfrar. Rekstarniðurstaðan var nær
227 milljónum króna betri en áætlanir gerðu ráð
fyrir. Halli á rekstrinum fyrstu sex mánuði ársins
kemur fyrst og fremst fram í Eignasjóði borgar-
innar þar sem gengisáhrifin koma fram auk þess
sem sala á byggingarrétti hefur dregist mikið
saman. Strax um mitt síðasta ár var ljóst að yfir-
standandi rekstrarár yrði erfitt, þó að engan óraði
þá fyrir því hversu erfitt það yrði í raun. Í fjár-
hagsáætlun borgarinnar fyrir árið 2009 var því
strax ráðist í að minnka kostnað og auka rekstrar-
aðhald. Laun yfirstjórnenda og kjörinna fulltrúa
voru lækkuð um 10%, yfirvinna hundraða borg-
arstarfsmanna var skert og aksturssamningar
yfirfarnir. Lagst var í umfangsmikla vinnu við að
finna leiðir til sparnaðar og aðhalds á öllum svið-
um. Ein leið af mörgum var að leita til starfsfólks
borgarinnar eftir hugmyndum til sparnaðar. Það
tókst svo vel að Reykjavíkurborg hefur verið til-
nefnd til verðlauna fyrir nýsköpun við gerð fjár-
hagsáætlunar af samtökum evrópskra höfuðborga.
Allt var þetta gert í því skyni að standa vörð um
grunnþjónustu, vernda störf fastráðinna starfs-
manna, hækka ekki gjaldskrár og leggja fjármagn
í atvinnuskapandi verkefni. Allt hefur þetta gengið
eftir. Þessu til viðbótar var eftirlit með rekstrin-
um aukið og eru rekstaryfirlit nú yfirfarin mán-
aðarlega í borgarráði. Áherslan er skýr: Rekstrar-
áætlun borgarinnar er metnaðarfull og við ætlum
að standa við hana. Minnihlutinn gagnrýndi fram-
lagða fjárhagsáætlun á sínum tíma fyrir það að
vera ekki raunhæf. Sex mánaða uppgjörið sannar
að svo var ekki og er það mikill sigur fyrir meiri-
hlutann í borginni og allt það starfsfólk sem lagt
hefur mikið á sig til að ná þessum árangri.
Neikvæða niðurstaðan í sex mánaða uppgjörinu
er hins vegar heildarniðurstaða samstæðu Reykja-
víkurborgar og þeirra 11 fyrirtækja sem eru í
eigu borgarinnar. Helsta stærðin í því er erlendar
skuldir Orkuveitu Reykjavíkur. Það er hins vegar
mjög mikilvægt að horfa til þess að langstærsti
hluti skuldsetningarinnar er vegna framkvæmda
sem gefa tekjur í erlendri mynt. Erfiðleikarnir eru
fyrst og fremst óhagstæð gjaldeyrisskráning á
framkvæmdatímanum og lokun fjármagnsmark-
aða til Íslands eftir hrun.
Niðurstaða sex mánaða uppgjörs Reykjavíkur-
borgar er skýr: Áætlanir sem snúa að þeim hluta
rekstursins sem borgaryfirvöld hafa tök á að stýra
er á áætlun og því ber að fagna. Hins vegar og
því miður eru þeir þættir sem snúa að ytri þátt-
um eins og stjórnun efnahagsmála ríkisins ekki
að ganga upp og í því liggur vandi Reykjavíkur-
borgar, rétt eins og heimilanna og fyrirtækjanna
í landinu.
Höfundur er formaður Borgarráðs.
UMRÆÐAN
Helgi Haf-
steinn Helga-
son skrifar
um brjósta-
krabbamein
Brjósta-krabbamein
er algengasta
krabbamein hjá
konum og geta um 10% kvenna
átt von á að fá brjóstakrabbamein
einhverntíma á lífsleiðinni. Horf-
ur þessara kvenna er þó betri en
við greiningu flestra annarra ill-
kynja sjúkdóma og jafnvel betri
en ýmissa hjarta- og lungnasjúk-
dóma. Þannig eru líkur á lækn-
ingu eftir greiningu á staðbundn-
um sjúkdómi einna hæstar á
Íslandi eða um 85% og 5 ára horf-
ur betri en 90%. Nýgengi brjósta-
krabbameins hefur aukist undan-
farna áratugi og þó orsakir þess
séu ekki að fullu ljósar hafa far-
aldsfræðilegar rannsóknir sýnt
að fyrir utan erfðafræðilega þætti
hafa umhverfi og lífsstíll veruleg
áhrif.
Helstu orsaka- og áhættuþætt-
ir brjóstakrabbameins eru kyn-
hormónatengdir, þ.e. að vera
kvenkyns, ungur aldur við fyrstu
tíðir, hár aldur við fyrsta barns-
burð, styttri brjóstagjöf og hár
aldur við tíðahvörf. Einnig er
þekkt að löng notkun hormóna-
lyfja (tíðahvarfa- og getnaðar-
varnahormón) eykur áhættuna
verulega. Aðrir þættir eru m.a.
aldur, þyngd og að einhverju leyti
kynþáttur. Þó ekki meira en það
að ef asísk kona flytur til Vest-
urlanda eykst hætta hennar á
brjóstakrabbameini og verður
svipuð og þarlendra en nýgengi á
Íslandi er þrisvar sinnum meira
en í Asíu. Lífsstíll og umhverfi
hefur þannig einnig mikil áhrif og
þá einna helst þyngd, hreyfingar-
leysi, notkun hormónalyfja, fæðu-
samsetning og áfengisnotkun.
Baráttuna við brjóstakrabba-
mein er mikilvægt að heyja á
öllum mögulegum vígstöðvum.
Helstu leiðir til að tryggja áfram-
haldandi góðan árangur á Íslandi
eru þrjár: 1) forvarnir, 2) snemm-
greining með hjálp skimunar og
3) hágæða heilbrigðisþjónusta
sem sérsníður eins og hægt er
nauðsynlegar meðferðir að hverri
konu fyrir sig.
Framfarir undanfarin ár hafa
verið á öllum sviðum nútíma
heilbrigðisþjónustu, þ.e. við
sjúkdómsgreiningu og stigun
krabbameina auk nýjunga á sviði
skurðaðgerða, geisla- og krabba-
meinslyfjameðferða. Framundan
er von á byltingu í aðgreiningu
undirgerða ýmissa krabbameina
og þróun nýrra hnitmiðaðra
krabbameinslyfja. Framfarirn-
ar hafa þó ekki eingöngu verið til
þess að bæta árangur slíkra með-
ferða heldur einnig til að fækka
aukaverkunum og fylgikvillum.
Skimun fyrir brjóstakrabba-
meini er vel skipulögð á Íslandi
en slík leit er lykillinn að snemm-
greiningu brjóstakrabbameins,
þ.e. þegar meinið er lítið og ekki
enn finnanlegt með þreifingu,
en horfur eru í beinu hlutfalli
við stærð og útbreiðslu krabba-
meinsins í upphafi.
Þrátt fyrir ofanskráð felst
besti árangurinn í því að lækka
nýgengi brjóstakrabbameina og
fækka tilfellum með breyttu lífs-
mynstri en algengustu dánaror-
sakir vegna hjarta- og æðasjúk-
dóma og ýmissa krabbameina
eru beintengd vestrænum lífsstíl.
Þar er þá helst átt við reykingar,
umhverfismengun, offitu, hreyf-
ingarleysi, fæðusamsetningu og
áfengisnotkun. Mikilvægast til
að ná árangri í forvörnum er að
einstaklingar sjálfir taki ábyrgð
á eigin heilsu með heilbrigðum
lífsstíl. Það er svo hlutverk yfir-
valda að aðstoða með mótun sam-
félagsins og að skapa umgjörð
fyrir heilbrigt líferni.
Leiðbeiningar frá heilbrigðis-
yfirvöldum eru einfaldar; haltu
kjörþyngd, stundaðu líkamsrækt
reglulega, forðastu orkuríkt fæði
og sykraða drykkjarvöru, tak-
markaðu kjötneyslu og þá sér-
staklega rautt kjöt og unna kjöt-
vöru, neyttu jurtafæðu, neyttu
fjölbreyttrar fæðu og ekki fæðu-
bótaefna, reyktu ekki og neyttu
áfengis í hófi. Einnig telja margir
að mikil saltneysla og ákveðnar
geymslu- og matreiðsluaðferðir
eins og reyking, grill og steiking
séu varasamar.
Við vitum að konur sem hafa
læknast af brjóstakrabbameini
eru fjórfalt líklegri til að fá slíkt
mein aftur miðað við aðrar konur.
Vegna þessa er regluleg sjálfs-
koðun, eftirlit læknis og mynda-
taka ráðlögð. Konur geta einnig
haft áhrif og minnkað hættuna.
Nýlega birtust rannsóknarnið-
urstöður i virtu vísindatímariti
„Journal of Clinical Oncology“
sem sýna að hjá konum sem
hafa læknast af brjóstakrabba-
meini veldur offita (BMI 30 eða
hærri) um 50% meiri hættu á
nýju brjóstakrabbameini. Einn-
ig var sýnt fram á að töluverð (7
eða fleiri drykkir á viku) áfengis-
notkun eykur áhættuna um 200%
og allar reykingar um rúmlega
200% en áður hafa reykingar ekki
verið taldar mikilvægur áhættu-
þáttur fyrir brjóstakrabbamein.
Að ofangreindu er ljóst að
konur verða að taka sjálfar
ábyrgð á eigin heilbrigði. Vitn-
eskjan er fyrir hendi en það vant-
ar töluvert upp á að við lifum
eftir henni.
Höfundur er lyf- og
krabbameinslæknir.
Lífsstíll og brjósta-
krabbamein
HELGI HAFSTEINN
HELGASON
ÓSKAR BERGSSON
Góður árangur við erfiðar aðstæður
Minnihlutinn gagnrýndi framlagða fjárhags-
áætlun á sínum tíma fyrir það að vera ekki
raunhæf. Sex mánaða uppgjörið sannar að svo
var ekki og er það mikill sigur fyrir meirihlut-
ann í borginni.
UMRÆÐAN
Jakobína Ólafsdóttir skrifar
um lánatökur ríkisins
Sett voru á gjaldeyrishöft til þess að verja krónuna frekari falli
eftir hrun bankanna. Helsta ógnin
við gjaldmiðilinn var óþolinmótt fé
jöklabréfaeigenda.
Erlendar fjármálastofnanir gáfu
út jöklabréf sem seld voru aðilum,
íslenskum eða erlendum. Kaupend-
ur jöklabréfa veðjuðu á krónuna á
sama tíma og bankarnir og erlend-
ir vogunarsjóðir tóku stöðu gegn
henni. Eftir að gjaldeyrishöftin
voru sett lokaðist fjármagn jökla-
bréfaeigenda inni. Þeir hafa því
átt einan þann kost að endurfjár-
festa fjármuni sína á Íslandi. Staða
jöklabréfa og erlendra krónueigna
er talin vera 400 til 600 milljarðar
ISK en sumir telja að fjárhæðin sé
um 620 milljarðar.
Viðskipti með jöklabréf eru
íslenska ríkinu óviðkomandi. Þetta
voru viðskipti á milli erlendra fjár-
festingarbanka og viðskiptavina
þeirra með verðbréf í íslenskum
krónum.
Eitt af áhyggjuefnum Seðlabank-
ans er að ekki sé unnt að aflétta
gjaldeyrishöftunum samkvæmt
áætlun AGS. Fyrirhugað er að taka
lán upp á 620
milljarða ISK til
þess að styrkja
gjaldeyrisforð-
ann sem er 490
milljarðar en þar
af eru 210 millj-
arðar hrein eign.
Til samanburð-
ar þá var gjald-
eyrisforðinn 163
milljarðar árið
2007 og 67 milljarðar árið 2005. Já,
segir kannski einhver „en það sýndi
sig að þetta var allt of lítill vara-
forði“. Jú, rétt er það en við gjör-
ólíkar aðstæður. Bankarnir voru
risavaxnir og Seðlabankinn átti að
geta staðið undir lánum til þrauta-
vara. Í greinargerð Seðlabankans
til forsætisráðherra, 6. október síð-
astliðinn, segir m.a. um mikilvægi
rausnarlegs gjaldeyrisforða „Það
eflir getu Seðlabankans til þess
að mæta hugsanlegu útstreymi og
dregur um leið úr líkum á því að til
þess komi.“ Sérstaka athygli vekur
að Seðlabankinn telur að gjaldeyr-
isforðinn (risalánið) dragi úr líkum
á útstreymi en litlar líkur eru á því
að þessi kenning standist enda verð-
ur traust á íslensku efnahagskerfi
ekki reist á einni nóttu heldur er það
langtímaverkefni. Öllu líklegra er
að aðilar sjái risalánið sem farseðil
úr landi. Að hræðsla muni ráða för.
Það er ávallt áhugavert þegar
hagfræðingar setja sig í spor sál-
fræðinga og telja sig sjá fyrir um
hegðun fólks. Er trúverðugt að
álykta að einstakir fjárfestar kynni
sér efnahagsstefnu yfirvalda eða
hvað þá heldur túlki trúverðugleika
hennar þegar þeir taka ákvörðun
um það hvar þeir telji fjármunum
sínum borgið? Gleymum því ekki
að þetta eru aðilar sem tóku stöðu
með krónunni þegar aðrir veðjuðu
gegn henni.
Stjórnvöld segja að geyma eigi
risalánið og greiða af því 20 millj-
arða á ári í vaxtamun. En sam-
kvæmt ofangreindri tilvitnun í
greinargerð Seðlabankans virðist
eiga að grípa til þessa varasjóðs
þegar gjaldeyrishöft verða afnum-
in. Gríðarleg áhætta fylgir þess-
ari fyrirætlun. Líklegt er að jökla-
bréfaeigendur rjúki með fjármuni
úr landi en að Íslendingar sitji uppi
með að greiða fulla vexti af risalán-
inu í stað vaxtamunar, þ.e. vextir
af innistæðum hverfa en vextirnir
ekki. Það mun síðan lenda á kom-
andi kynslóðum að endurgreiða
þessa skuld.
Þetta vekur spurningar um áform
AGS um að „bjarga“ fjármagnseig-
endum sem vilja koma fé úr landi
með því að taka risalán sem lendir
á íslenskum skattgreiðendum.
Fagfjárfestar höfðu alla burði
til þess að taka upplýsta ákvörð-
un um áhættuna sem fylgdi því
að fjárfesta í jöklabréfum. Það er
fullkomlega réttmæt spurning að
spyrja hvort íslenskur almenning-
ur eigi að bera tapið af hruninu, en
auk þess að fjármagna bætur til
fagfjárfesta. Þessi viðskipti með
jöklabréf komu íslenskum almenn-
ingi ekkert við.
Lögð hefur verið ríkuleg áhersla
á að spyrða Alþjóðagjaldeyrissjóð-
inn við hugtakið traust en í grein-
argerð Seðlabankans til forsætis-
ráðherra segir „litið er á aðkomu
sjóðsins sem heilbrigðisvottorð
fyrir þá efnahagsstefnu sem mótuð
hefur verið“. Þetta er í mótsögn við
niðurstöðu Center of economic pol-
icy research. CEPR segir um spár
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins í löndum
þar sem hann hefur haft aðkomu...
að þær feli í sér munstur mistaka
sem veki spurningar um hlutleysi
sjóðsins.
Höfundur er stjórnsýslufræðing-
ur. Lengri útgáfu greinarinnar má
lesa á Vísi.
Óþolinmótt fé
JAKOBÍNA
ÓLAFSDÓTTIR
Ingibjörg
Gummi
Talya
Örn
Anouk
reykjavík
til a
ð st
unda yoga
Þú þarft e
kki
að geta þetta
Heilbrigður lífstíll
Byrjendanámskeið að hefjast 19.október og 3. nóvember
Heitt yoga á morgnanna
með Lönu
Einkatímar
Yoga á vinnustöðum
Frír prufutími
Ashtanga vinyasa yoga Yogaflæði Hatha yoga - rólegir tímar Opnir tímar www.yogashala.is sími 553 0203
LEIÐIN TIL ÞÍNANTO
N
&
B
E
R
G
U
R