Fréttablaðið - 24.10.2009, Qupperneq 30

30 24. október 2009 LAUGARDAGUR
M
innst 59 fórnarlömb
mansals hafa komið
fram á Íslandi und-
anfarin ár, sam-
kvæmt nýlegri skýrslu Fríðu
Rósar Valdimarsdóttur. Af þeim
má ætla að þriðjungur sé seld-
ur í kynlífsánauð. Einungis mál
tveggja fórnarlamba hafa hins
vegar ratað í fjölmiðla svo eftir
var tekið, og það nýlega.
Veltir 5.000 milljörðum á ári
Mansal er ein ábatasamasta
glæpastarfsemi veraldar, á eftir
fíkniefnasölu og ólögmætum
vopnaviðskiptum og sú sem örast
hefur vaxið undanfarinn áratug.
Bransinn er talinn velta upp undir
5000 milljörðum árlega, og þar af
renna 500 til þúsund milljarðar
beint í vasa þrælahaldara nútím-
ans. Á ári hverju eru þúsundir
manna, einkum ungar konur og
börn, seld í kynlífsþrælkun og
aðra nauðungarvinnu í Evrópu.
Fullyrða má að starfsemin sé enn
viðameiri í öðrum heimshlutum.
Þar til nýlega hefur umræða
um mansal ekki farið ýkja hátt á
Íslandi; súlustaðir hafa vissulega
verið bendlaðir við mansal með
reglulegu millibili, það sama má
segja um erlendar starfsmanna-
leigur. En ásakanirnar hafa
jafnharðan verið slegnar út af
borðinu, enda eru rannsóknir á
mansalsmálum sérlega torveldar
og sönnunarbyrðin þess þá held-
ur. Og hjá hinum þögla meirihluta
samfélagsins virðist hafa ríkt sátt
um að þessi óværa geti ekki hafa
tekið sér bólfestu á litla, saklausa
Íslandi.
En skýrsla Fríðu Rósar og tvö
óhugnanleg og áþreifanleg dæmi
sem skotið hafa upp kollinum
síðan benda sterklega til þess
að aðvörunarorðin sem stund-
um heyrðust hafi verið á rökum
reist: Á Íslandi þrífst mansal. Og
ekki nóg með það, heldur telur
lögregla sig nú komna á slóð
mansalshrings.
Aldrei fallið dómur fyrir mansal
Eins og fram kemur í skýrslu
Fríðu Rósar hefur aldrei fallið
dómur vegna mansals á Íslandi.
Raunar höfðu mál tengd mansali
einungis tvisvar komið til kasta
dómstóla þegar skýrslan kom út. Í
öðru málinu var eigandi nuddstofu
dæmdur til að greiða fyrrverandi
starfsmanni ógreidd laun og fyrir
að hafa falsað undirskrift hans.
Eigandinn var talinn hafa haldið
starfsmanninum í aðstæðum sem
„jöðruðu“ við mansal. Hitt málið
varðaði nokkra Kínverja sem milli-
lentu á Íslandi á fölskum vegabréf-
um. Talið var að þeir væru á leið
til Bandaríkjanna í nauðungar-
vinnu. Kínverjarnir voru dæmdir
fyrir skjalafals.
Fyrsta ákæran lítur dagsins ljós
Einungis nokkrum vikum eftir að
sagt var frá skýrslu Fríðu Rósar
dró hins vegar til tíðinda; fyrsta
ákæran fyrir mansal var gefin
út á Íslandi. Ríflega þrítug kona
ættuð frá Miðbaugs-Gíneu, Catal-
ina Mikue Ncogo, var ákærð fyrir
að hafa blekkt samlöndu sína til
landsins með loforði um frí, en
síðan svipt hana skilríkjum og
fatnaði, haldið henni í kynlífs-
þrælkun og selt körlum aðgang
að henni. Jafnframt að hafa haft
lifibrauð sitt af vændi fjölda ann-
arra kvenna. Hún virðist hafa haft
sér til halds og trausts ríflega fer-
tugan íslenskan hugbúnaðarsmið,
sem myndaði vændiskonurnar og
sá um að auglýsa þær á vefnum.
Bæði bíða þau nú dóms.
Nítján ára fórnarlamb til landsins
Ekki tóku geðslegri fréttir við í
þarsíðustu viku, þegar lögregla
greindi frá því að nítján ára stúlka
frá Litháen hefði ærst um borð í
flugvél á leið til landsins af ótta við
það sem hér beið hennar. Stúlkan
var yfirheyrð af lögreglu, úrvinda
og þrekuð, og í kjölfarið komið fyrir
í húsnæði á vegum félagsmálayfir-
valda í Reykjanesbæ. Þaðan hvarf
hún tveimur dögum síðar og fannst
loks á gangi í miðbæ Reykjavíkur
eftir þriggja sólarhringa leit.
Þrátt fyrir að atburðirnir hafi
greinilega reynt mjög á stúlkuna
ungu hafa raunir hennar nú leitt til
þess að átta manns sitja í gæslu-
varðhaldi grunaðir um umfangs-
mikla skipulagða glæpastarfsemi,
þar á meðal vændisstarfsemi.
Á slóð mansalshrings á Íslandi
Saga ungu stúlkunnar liggur ekki
ljós fyrir. Vitað er að henni var
fylgt á flugvöllinn í Varsjá í Pól-
landi og séð til þess að hún skilaði
sér í flugvélina. Flugmiðinn hafði
verið keyptur fyrir hana. Í miðju
flugi trylltist hún af hræðslu og
barðist um á hæl og hnakka þar til
hún var tjóðruð föst. Þegar vélin
lenti á Keflavíkurflugvelli biðu
hennar þrír menn, allir samland-
ar hennar, og allir dæmdir glæpa-
menn. Þeim lukkaðist þó ekki að
hafa hendur í hári hennar, enda
var hún tafarlaust færð í umsjá
lögreglu.
Þremenningarnir fylgdu henni
síðan hvert fótmál. Þeir biðu henn-
ar fyrir utan Heilbrigðisstofnun
Suðurnesja þegar hún var þar í
læknisskoðun. Þeir biðu einnig
fyrir utan lögreglustöðina á Hverfis-
götu í Reykjavík þegar stúlkan var
þar í skýrslutöku og reyndu að
hafa samband við hana með aðstoð
Íslendings. Lögregla varð þess svo
vör þegar þeir reyndu að ná aftur í
skottið á henni í Reykjanesbæ.
Þremenningarnir voru hand-
teknir daginn eftir að konan hvarf,
grunaðir um að hafa haft eitthvað
með það að gera, og úrskurðaðir
í varðhald. Eftir að konan kom í
leitirnar var svo lýst eftir þrem-
ur litháískum karlmönnum til við-
bótar og tveimur þeirra stungið í
varðhald. Það var svo á miðviku-
dag sem þrír Íslendingar um fer-
tugt voru úrskurðaðir í gæslu-
varðhald vegna málsins eftir
umfangsmiklar aðgerðir í mörgum
lögregluumdæmum.
Málið hafði undið verulega upp
á sig og snerist ekki lengur bara
um eitt einangrað mansalstilvik,
heldur skipulagða glæpastarf-
semi á fjölmörgum sviðum, til
dæmis ofbeldisverkum, þjófnaði
og tryggingasvikum, auk mansals.
Heimildir Fréttablaðsins herma
að lögreglan telji sig komna á slóð
mansalshrings, þótt lítið hafi feng-
ist gefið upp um fleiri mögulega
þolendur glæpamannanna. Greint
hefur verið frá því að Litháarnir
hafi unnið hjá verktakafyrirtæki í
eigu Íslendinganna. Frekari hand-
tökur eru ekki útilokaðar og vinn-
ur lögregla hörðum höndum að því
að afla frekari gagna.
Treysta ekki lögreglunni
Ásgeir Karlsson, yfirmaður grein-
ingardeildar Ríkislögreglustjóra,
hefur sagt að ljóst sé að alþjóðleg
glæpastarfsemi hafi fest rætur
hér á landi. Austurevrópskar
glæpaklíkur hafi teygt anga sína til
Íslands og myndað tengsl við hér-
lenda afbrotamenn. Ekki sé óeðli-
legt að ætla að mansal sé hluti af
slíkri glæpastarfsemi, enda sé það
ábatasamt og feli í sér tiltölulega
litla áhættu, vegna þess hve örð-
ugt er að rannsaka og færa sönnur
á slíka glæpi.
„Þetta er alveg hræðileg brota-
starfsemi,“ segir Berglind Eyjólfs-
dóttir, rannsóknarlögreglumaður
á höfuðborgarsvæðinu, sem hefur
sérstaklega kynnt sér mansalsmál.
Spurð hvort mansalsstarfsemi sé
tiltölulega nýtilkomin hérlendis,
eða hvort augu landans séu bara
núna fyrst að opnast fyrir vandan-
um, segir Berglind erfitt að segja
til um það. Sagan kenni okkur að
breytingar í alþjóðlegum glæpa-
heimi berist alltaf nokkru síðar til
Íslands en til nágrannalandanna,
en að sama skapi hafi orðið mikil
vitundarvakning vegna mansalsins
síðustu ár og ekki síst nú nýlega.
Berglind segir mansalsmál
mjög erfið í rannsókn, fórnarlömb
séu oft treg til að tjá sig og lang-
an tíma taki að vinna traust þeirra.
Þá sé sérstaklega fátítt að fórnar-
lömbin leiti til lögreglu að fyrra
bragði. Ýmislegt geti skýrt þetta.
Fórnarlömbin hafi oft mátt sæta
hótunum og treysti jafnvel ekki
lögreglu vegna biturrar reynslu
frá heimalandi sínu.
Langt í land
Ísland á langt í land með að upp-
ræta mansal. Í nýlegri skýrslu
bandaríska utanríkisráðuneytis-
ins erum við sögð annars flokks
þegar kemur að aðgerðum gegn
mansali – þær uppfylli ekki lág-
markskröfur sem gerðar eru til
þjóðríkja. Við erum í flokki með
ýmsum þróunarlöndum og Austur-
Evrópuríkjum, og Írland og Grikk-
land eru einu Vestur-Evrópulöndin
sem falla í flokkinn, auk Íslands. Í
skýrslunni segir að ljóst sé að fórn-
arlömb mansals finnist hér á landi,
í vændi, byggingariðnaði og veit-
ingarekstri, og að þau fórnarlömb
fái ónæga aðstoð og vernd.
Eins og áður er rakið hafa mál
tveggja þolenda mansals vakið
athygli á málaflokknum og að því
er virðist hleypt kappi í ráðamenn.
En þau mál eru því miður líklega
aðeins tvö af mörgum tugum. Verð-
ur saga hinna einhvern tíma sögð?
Myrkraheimar mansals ljúkast upp
Mál tveggja þolenda mansals, sem þrælahaldarar nútímans hafa blekkt hingað í því skyni að halda þeim í kynlífsánauð, hafa opnað
augu þjóðarinnar fyrir þessu óhugnanlega samfélagsmeini. Stígur Helgason kynnti sér eina umfangsmestu glæpastarfsemi heims.
KYNLÍFSIÐNAÐUR LIFIR BLÓMLEGU LÍFI Talið er að um þriðjungur fórnarlamba mansals á Íslandi sé neyddur í kynlífsþrælkun.
Það hlutfall er mun hærra erlendis. Bæði tilvikin sem komist hafa í fjölmiðla nýlega varða kynlífsiðnaðinn. NORDICPHOTOS / GETTY
HVAÐ ER MANSAL?
Man er fornt orð yfir þræla af
báðum kynjum, þótt það hafi
einkum tíðkast um ambáttir. Orðið
þekkist einnig í merkingunni
‚kona‘.
Mansal er notað um þá
glæpastarfsemi sem snýst um
verslun með fólk, hvort heldur er
í kynlífsiðnað, nauðungarvinnu,
glæpastarfsemi eða hernað. Undir
skilgreininguna á fórnarlömbum
mansals falla einnig þeir sem úr
eru numin líffæri til sölu á ólög-
legum markaði og börn sem seld
eru til ólöglegrar ættleiðingar.
Á alþjóðavísu er mansal algeng-
ast í tengslum við kynlífsiðnað, en
í skýrslu Fríðu Rósar Valdimars-
dóttur um mansal á Íslandi, sem
byggir á upplýsingum frá fagaðil-
um, er um þriðjungur fórnarlamba
mansal hérlendis í kynlífsiðnaði. Síðastliðið vor kynnti Ásta Ragn-
heiður Jóhannesdóttir, þáverandi
félagsmálaráðherra, sérstaka
aðgerðaáætlun stjórnvalda gegn
mansali. Þegar sú áætlun var gerð lá
umfang mansals á Íslandi ekki fyrir,
frekar en nú. Ljóst er hins vegar að
vísbendingarnar um að hér þrífist
blómleg mansalsstarfsemi hafa hins
vegar styrkst til muna síðan þá.
Í skýrslunni segir meðal annars
að talið sé að Ísland sé fyrst og
fremst gegnumstreymisland fyrir
smygl á fólki. Engin staðfest dæmi
séu um fórnarlömb mansals á
Íslandi, þótt stjórnvöld séu sann-
færð um að Ísland sé í einhverjum
tilfellum áfangastaður mansals og
að ábendingar þess efnis hefðu bor-
ist frá fagaðilum á borð við Stígamót
og Alþjóðahús.
Í áætluninni voru boðaðar ýmsar
aðgerðir til að sporna við mansali
á Íslandi:
■ Fullgilding alþjóðlegra samninga
gegn skipulagðri glæpastarfsemi,
mansali og vernd barna gegn
kynferðislegri misnotkun.
■ Sérfræðiteymi verði sett á fót sem
heldur utan um mansalsmál og
aðstoðar fórnarlömb þeirra.
■ Þolendur mansals fái tímabundið
dvalarleyfi, skjól, fjárhagslega og
félagslega aðstoð á meðan þau
gera upp hug sinn um framtíðar-
dvalarstað sinn og samstarf við
lögreglu.
■ Þolendum verði tryggð örugg
endurkoma til heimalands síns
ef þeir kjósa og endurhæfing þar
ytra.
■ Þolendur fái vitnavernd og nafn-
leynd.
■ Komið verði á fót sérhæfðum
lögregluteymum til að vinna að
mansalsmálum.
■ Heimildir til forvirkra rannsóknar-
aðferða endurskoðaðar.
Nú er unnið að því af fullum þunga
að hrinda áætluninni í framkvæmd.
Fyrir Alþingi liggur nú frumvarp um
breytingu á almennum hegningar-
lögum þar sem gert er ráð fyrir því
að skýrar verði kveðið á um skil-
greininguna á mansali og refsingu
fyrir það.
AÐGERÐAÁÆTLUN KYNNT Í VOR
Í Evrópu er litið á mansal sem næstalvarlegustu
skipulögðu glæpastarfsemina, á eftir fíkniefna-
sölu. Þetta segir Arnar Jensson, fulltrúi Íslands
hjá Evrópulögreglunni Europol í Haag. Hryðju-
verkastarfsemi falli utan skilgreiningarinnar á
skipulagðri glæpastarfsemi, og sé efst á blaði, en
þeim næst komi fíkniefnin og mansalið.
Arnar segir Europol hafa verið að auka áherslu
á mansal síðustu ár og jafnframt hvatt Evrópu-
löndin til að setja meira púður í aðgerðir gegn
mansali, meðal annars með því að fullgilda
Palermo-bókunina um aðgerðir gegn skipu-
lagðri glæpastarfsemi. Hún hafi verið fullgilt víðast hvar á
nágrannalöndum okkar, en ekki á Íslandi þótt það standi
til bóta.
Arnar bendir á þrjú atriði sem Íslendingar mættu breyta
til að stemma betur stigu við mansali. Í fyrsta lagi að full-
gilda Palermo-bókunina, því að hún feli það meðal annars
í sér að binda þurfi í lög að hægt sé að refsa mönnum
fyrir það eitt að starfa innan hóps sem skilgreindur er sem
skipulagður glæpahópur. Viðkomandi þurfi ekki að hafa
orðið uppvís að tilteknu broti öðru.
Í öðru lagi að binda í lög það sem gert hefur
verið víða í nágrannalöndum, að sé ákveðnum
skilyrðum fullnægt megi snúa sönnunarbyrði
þegar kemur að fjármunum skipulagðra glæpa-
samtaka. Þau þurfi þá að sýna fram á sjálf að fjár-
ins hafi verið aflað með lögmætum hætti. Þetta
sé afar gagnlegt við að kippa stoðunum undan
starfseminni, enda reynist lögreglu oft ómögulegt
að sanna að féð sé tilkomið ólöglega. Bæði fyrr-
nefndu atriðin séu komin á rekspöl á Íslandi.
Þriðji mikilvægi þátturinn sé svo aukið
samstarf við evrópsk lögregluembætti. Arnar
segist raunar hafa fundað um það í heimsókn sinni til
landsins nú að Íslendingar tengi sínar upplýsingar inn í
samevrópskan gagnagrunn.
Arnar segir að mansalsstarfsemi í Evrópu hafi breyst
mjög með tilkomu Schengen-samstarfsins og ekki síst
þegar austur-evrópsk lönd voru innlimuð í það. Áður hafi
aðeins stærstu glæpasamtökin, til dæmis sikileyska og
rússneska mafían, staðið í mansalsstarfsemi, en hún hafi
síðan færst niður stigann og sé nú oft og tíðum stýrt af
smærri og lægra settum glæpahópum.
BREYTINGA ER ÞÖRF Á ÍSLANDI
ARNAR JENSSON