Vikan - 22.11.1951, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 45, 1951
3
Vefnaður Navajo-lndíána.
Indíánar af Navajo.-ættflokknum vefja ábreiður,
sem eru snilldarverk.
Vefnaður ábreiðna meðal
Navajo-ættflokksins á sér til-
tölulega stutta sögu að baki, en
jafnframt markverða. Þessi
Indíánaættflokkur er álitinn
hafa komið inn í hinn þurra
suð-vestur hluta Bandaríkjanna
,,úr norðri“ fyrir um það bil
600 árum — löngu áður en
kindur, hestar og nautgripir
voru fluttir inn í landið af Spán-
verjum í lok 16. og byrjun 17.
aldar. Þeir ræktuðu nokkrar
korntegundir, lögðu stund á
dýraveiðar, söfnuðu rótum og
ýmiss konar jurtum. Klæði
þeirra og ábreiður voru úr
skinnunum af veiðidýrum
þeirra. Þeir voru meðal her-
skáustu Indíána-ættflokkana í
Ameríku.
Frá öðrum ættflokki, Pueblo-
Indíánunum, sem þeir voru
alltaf að troða um tær, þangað
til land þeirra var lagt undir
Bandaríkin 1846, fengu þeir, að
því er menn álíta, hugmyndina
um vefstólinn. Pueblo-Indíán-
arnir höfðu fyrrum ofið úr
villtri baðmull, sem óx í suð-
vestur héruðunum, þangað til
kvikfénaður var fluttur inn í
landið. Og það voru Spánverj-
arnir sem kenndu Navajo-Indí-
ánunum að leggja stund á kvik-
fjárrækt.
Þetta er vísindaleg skýring
á því, hvernig Navajo-Indíán-
arnir urðu vefarar „fallegustu
ábreiðna í heimi“, þennan orð-
stír hlutu þeir fyrir hundrað ár-
um og hafa haldið honum fram
á þennan dag. Sjálfir vilja þeir
gefa allt aðra skýringu.
Fyrir mörgum árum var
ltonu nokkurri af ættflokki
þeirra kennt að spinna; kenn-
ari hennar var heimsins elzti
vefari, köngurlóin. Vegna þessa
voru allar Navajo-ábreiður með
gati í miðjunni, sem á að vera
í samræmi við gerð köngulóar-
vefsins.
Síðar var þessi venja lögð
niður; sumir eldri vefararnir
héldu áfram að rækja þennan
sið, stundum var gatið falið með
gimsteini, sem komið var fyrir
í vefnaðinum.
Þessi vefnaður er einn af
aðalatvinnuvegum Navajo-Indí-
ánanna. Fallegustu ábreiðurnar
þeirra jafnast fyllilega á við
indverskan, egypskan og aust-
urlenzkan vefnað. Þeir fram-
leiða fallegar, mjúkar og end-
ingargóðar ábreiður með mjög
ófullkomnum tækjum, og það
krefst svo mikillar færni, að
bezt er að læra það þegar í
æsku. Þar að auki verður góð-
ur vefari að vera listrænn.
Þessi ættflokkur lifir nú í
norð-austur hluta Arizona,
norð-vestur hluta Nýju-Mexico,
og suð-austurhluta Utah. Rún-
ing kindanna er næstum eins
og nokkurskonar hátíð. Ætt-
ingjarnir koma og hjálpa fjöl-
skyldunni og fá að launum dá-
lítið af ull.
Ullinni er skipt í þrjá flokka.
Fíngerð, stutt ull er seld, þar
sem ekki er hægt að vefa úr
henni. Grófgerða ullin er tekin
frá og notuð í söðulábreiður,
sem eru oft mjög fallega ofn-
ar. Fíngerð ull, sem er nógu
löng, er notuð í ábreiðurnar.
Áður fyrr var ullin þvegin
þannig, að hún var breidd á
steina og hellt yfir hana sjóð-
andi vatni — og svokallaðar
yucca-rætur voru notaðar sem
sápa. Nú er ullin þvegin eftir
nýtízku aðferðum, til þess að
auðveldara sé að lita hana.
Flestar kindur Navajo-ætt-
flokksins eru hvítar. Fáeinar
eru svartar og mórauðar. Þess-
ir litir ásamt gráu, sem er sam-
bland hvítrar og svartrar ullar,
voru aðallitirnir. Seinna tóku
menn svo að lita ullina. En allt-
af verður aðaleinkenni þessa
vefnaðar einfaldleiki í litum og
allri gerð.
En samt urðu Navajo-Indíán-
arnir mjög hrifnir af litskrúð-
ugum einkennisklæðum spönsku
hermannanna, og þeir reyndu
jafnvel að ná sér í þá, til að
klippa þá í ræmur og nota í
vefnaðinn. Aðallitur þessara
einkennisklæða var blóðrautt.
Það er nú til mjög lítið af þess-
konar ábreiðum, en reynt hef-
ur verið að eftirlíkja þær.
Rétt eftir 1880 tóku Navajo-
Indíánarnir að nota mjög marg-
Navajo-Indíánakona kembir ullina
af kindum sínum til að geta ofið
ábreiðurnar, sem sérkenna ættflokk
hennar.
víslega liti, gult, rauðbrúnt og
daufblátt; einnig skæra, græna
liti. Fram undir aldamótin 1900
voru ofnar fallegustu og einnig
Ijótustu ábreiðurnar meðal
Navajo-Indíána. Allt var kom-
ið undir litavalinu. En hægt og
hægt náðu gömlu aðallitirnir
aftur yfirhöndinni ásamt dökk-
bláu og skærrauðu. Samt nota
þeir enn ýmsa aðra liti, t. d.
mjúkgrænt, gulgrænt o. fl., ekki
aðeins af því, að Indíánakon-
urnar séu hneigðar fyrir skæra
liti heldur einnig af því, að
kaupendur vilja heldur litskrúð-
ugri ábreiðurnar en hinar. En
samt sem áður eru þær ábreið-
ur, sem taldar eru fyrsta flokks
ckki litskrúðugar.
Smám saman hefur gerð á-
breiðnanna orðið margbreyti-
legri. Þar sem vefarinn fer ekki
eftir neinni fyrirmynd heldur
eftir sínum eigin smekk, eru
varla nokkrar tvær ábreiður
alveg eins.
Navajo-Indíánarnir sjálfir
kaupa ábreiður frá Kyrrahafs-
ströndinni, og þeim finnst
Indiána-konan vefur í frumstæðu
vefstólnum sínum’.
meira til þeirra koma en síns
eigin vefnaðar.
Vefnaður Indíánakonunnar
er fyrirvinna ótrúlega margra
fjölskyldna. Tæki hennar eru
mjög frumstæð, og ef til vill
er það þess vegna, sem þessi
handiðnaður hefur varðveitt
töfra og persónuleg sérkenni,
sem auðvitað hverfur í verlt-
smiðjuvefnaði.
Fingur Indíána-konunnar
handieika vefnaðinn í senn lip-
urt og sterklega. Listaverkið
myndast smám saman í hönd-
um hennar. Að því fullgjörðu
virðum við fyrir okkur verk,
sem í raun og veru er í ósam-
ræmi við okkar tíma, öld vél-
anna.
(Úr Arizona Highways).
Eins og gengur —
Þetta er stærsta ábreiða, sem menn vita til, að hafi verið ofin meðal
Navajo-1ndíánanna. Hún er 26 fet á breidd, 36 fet á lengd.