Vikan - 07.05.1959, Side 6

LEIKUR OG MENNING
Foreldrum og öörum er vel-
komið að skrifa þættinum og
leita úrlausnar á þeim vanda-
málum er þeir kunna að stríða
við. Höfundur þáttarins mun
leitast við að leysa vandræði
allra er til hans leita.
Öli bréf sem þættinum eru
send skulu stfluð tU Vik-
unnar, pósthólf 149. Umslagið
merkt: „Foreldraþáttur“.
Leikhneigð barnsins.
Margar kenningar hafa verið
settar fram um það, hvers vegna
maðurinn leiki sér og hvaða þýð-
ingu leikurinn hafi fyrir þróun
menningarinnar. Ekki kveður þar
alltaf við einn tón. Trú og siðir
ráða miklu um það, hvernig leik-
urinn er metinn. Grikkir hinir
fornu voru miklir unnendur og að-
dáendur leikja, en í ströngustu
kristni var leikur barna og ungl-
inga fordæmdur og bannaður sem
ósiðlegt, glepjandi athæfi. 1 þeim
anda og af trúarlegum ástæðum
var um miðja 19. öld gefið út í
prússaveldi strengilegt bann við
leikskólum Fröbels, merkustu upp-
eldishreyfingu þess tíma. Eigi að
síður hefir skoðun Fröbels um
þroska- og menningargildi leiks-
ins haldið velli, leikskólar hans
hafa breiðst út um hinn siðmennt-
aða heim og þykja nú ómissandi
þáttur í uppeldiskerfi hverrar
menningarþ jóðar.
Leikhneigðin brýzt fram hjá
barninu mjög ungu. Rúmlega árs-
gamalt fer það að leika að ein-
földum hlutum, og tekur þátt í
leik, sem fullorðinn leikur við það.
Eftir því sem þroski þess vex,
leikur það fleiri og fjölbreyttari
leiki. Leikhneigðin verður að á-
stríðu, sem knýr barnið áfram
og gerir það jafnframt hugvits-
samt í leiknum. Langflesta barna-
leiki hafa börnin fundið upp sjálf
eða þau líkja í leik eftir athöfn-
um fullorðinna.
Leikur er sérstæð athöfn að því
leyti, að hann stefnir ekki að neinu
markmiði utan sjálfs sín. Bamið
leikur hann einungis vegna þeirr-
ar ánægju, sem hann veitir því.
Samt er leikur engan veginn á-
reynslulaus, enda sækjast heil-
brigð börn sífellt eftir vandasam-
ari og áreynslumeiri leikjum. Það
er skemmtilegt að athuga, hvern-
ig barnið finnur sjálft upp brögð
til þess að gera leikinn torveld-
ari. Ljósasta dæmið úr leikjum
barna hér á landi er boltaleikur,
fólginn í því, að barnið kastar
boltum á vegg og grípur þá í fall-
inu, hvern á fætur öðrum, svo
að fjórir boltar geta verið á ferð-
inni í senn. Til þess þarf geysi-
mikillar leikni, en samt flétta
fimar telpur þrautir inn I leikinn
til þess að gera hann vandasam-
ari. Gleði barnsins er ekki sízt í
því fólgin að sigrast á þeim erfið-
ieikum, sem leikurinn hefir að
bjóða. Til þess þarf ekki' aðeins
líkamlegrar leikni, heldur hnit-
miðaðrar einbeitingar athyglinn-
ar. Telpan, sem hefir fjóra bolta á
lofti, beitir ekki fyrst og fremst
höndunum, hver taug í líkama
hennar vinnur með að hinum
snöggu fjaðurmögnuðu hreyfing-
um og athyglin hvarflar ekki
andartak frá stigmáli fljúgandi
boltanna.
ímyndunaraflið í leik.
Robert Louis Stevenson nefnir
skemmtilegt dæmi úr eigin lífi
um það, hvernig barn getur heill-
azt svo af ímyndun sinni, að það
sé dögum og vikum saman ófært
til að fást við hversdagslegustu
hluti, nema að sveipa þá ævintýra-
ljóma hugmyndaflugsins. Barnið
lætur þá ekki viðburði daglegs
lífs í raunheimi slíta þráð hug-
myndaflugsins, heldur tekur hann
alltaf upp á ný, þegar tækifærin
bjóðast. Stevenson segir svo frá:
„Mesta æsing, sem ég hefi
nokkru sinni komizt í undir borð-
um, átti sér stað yfir soðhlaupi.
Það var furðulegt og ótrúlegt . . .
en mér fannst sultan vera að
nokkru leyti hol, og ég vissi, að
fyrr eða síðar myndi gaffallinn
ljúka upp hinum leyndardóms-
fullu fylgsnum gullna stapans.
Þar myndu birtast örsmáir rauð-
skeggjaðir dvergar, sem höfðu
lengi þráð þessa lausnarstund. Og
f jársjóðir þjófanna f jörutíu myndu
einnig kom í ljós, og hinn tryllti
Kassim, lemjandi veggi Hnit-
bjarga með blóðugum hnúunum.
Og þannig hélt ég áfram, titrandi
af eftirvæntingu og með öndina
í hálsinum. Þið getið skilið, að ég
hafði ekki mikla lyst á soðhlaup-
inu. Og þó að mér þætti í raun-
inni betra að hafa sósu út á, þá
neitaði ég mér oft um hana, af
þvi að hún gerði hlaupið ógagn-
sætt.“
Ætli margur lesandi kannist
ekki við þetta? Höfum við ekki
leyft ímyndimarafli okkar að
spinna heil ævintýri út úr súðar-
kvistum gömlu baðstofunnar og
að fylla kletta, dranga, stapa,
hóla og heila ýmsum kynjaver-
um? Höfum við ekki í leikjum
okkar lifað í ímynduðum heimi,
sem við fundum ávallt á ný, þó
að raunveruleikinn svipti okkur
endrum og eins út úr honum? Og
ef við hugleiðum vel, hvaða mynd-
ir ímyndunarafl okkar seiddi
fram, túlka þær þá ekki ávallt
að einhverju leyti sálarástand
sjálfra okkar?
Mér er minnisstæð lítil stúlka,
sem sagði mér oft frá beztu vin-
stúlku sinni, henni önnu. Anna
átti svo undurgott: pabbi hennar
var alltaf heima, hún átti ógn af
fínum fötum, leikföngum og sæl-
gæti. Þó bar af öllu, hversu marg-
ar vinstúlkur hún átti. Að þeim
snerist talið einkum eftir að vin-
stúlka mín fór í afmælisboð til
önnu. Svo varð sviplegt slys:
Anna datt í bískapollinn og
drukknaði. Vinkonan mín litla
var bæði skelfd og hrygg, þegar
hún sagði mér frá dauða önnu.
Líklega hefði ég aldrei komizt að
því, hver Anna var, ef vinstúlka
mín hefði ekki farið að leika sér
við hana aftur, nokkrum dögum
eftir slysið við bískapollinn. Þá
fyrst rann það upp fyrir mér, að
hin vinsæla Anna, sem hafði vin-
stúlku á hverjum fingri og fékk
alltaf að hafa pabba sinn heima
hjá sér, var ekki annað en ósk-
mynd telpunnar. Allt, sem vin-
stúlku mína skorti, hafði Anna í
allsnægtum. En þegar pabbi
hennar fór að helga henni fleiri
tómstundir og hún hafði eignazt
vinstúlkur, gleymdist Anna og
hvarf, þó að hún drukknaði að
vísu ekki aftur í bískapollinum.
Þroskagildi leiksins.
Dýr af lægstu tegundum leika
sér ekki, enda eiga þau ekkert
æskuskeið. Vægðarlaus lifsbarátt-
an hefst án tafar. Ærið dýr eiga
sér aftur á móti nokkurt æsku-
skeið, og ungviðið leikur sér, en
leikir dýra eru hnitmiðuð æfing
þeirra hæfileika, sem lífsbarátta
tegundarinnar krefst. Þar ræður
blind eðlishvötin; frjálst leikandi
hugarflug kemur þar ekki fram.
En mannsbarnið á sér langt leik-
skeið og í leikjum þess samþætt-
ast raunskilningur og hugarflug.
Leikandi barn þjálfar með sér
margvíslega hæfileika, sem því
koma síðar að notum. Hin langa
bernska mannsins veitir tóm til
þess, hún er öryggisráðstöfun
náttúrunnar fyrir vaxandi þroska
manna i menningarsamfélagi. Því
að lífsbarátta manns er ekki ein-
skorðuð við æti og tímgun, eins
og hjá dýrinu. Maðurinn glímir
við hverja ráðgátu, sem hann
kemur auga á, leyndustu hrær-
ingar eigin sálar og lögmál efnis
og alheims. Að sama skapi eru
leikir hans óendanlega fjölþættir.
Börn leika sér að öllu, sem þeim
hugkvæmist, og þannig öðlast
andlegir og líkamlegir kraftar
þjálfun og stælingu. Ef barn skort-
ir hugkvæmni, eirð og ákafa í
leik, er það merki um alvarlega
truflun og jafnvel vöntun í þróim
þess. Barn, sem sífellt hvarflar
frá einu til annars og getur ekki
sökkt sér svo niður í leikinn, að
það gleymi stund og stað, er ekki
vænlegt til mikilla afreka síðar,
hvorki í námi né starfi.
6
VIKAN