Vikan - 12.11.1959, Blaðsíða 4

— Tímabilið frá svartadauða og fram á
daga Jóns Arasonar er myrkasta skeið Is-
landssögunnar. Um það hefur ekkert meiri
háttar verk verið skrifað, það ég man. Til
dæmis eru mjög litlar upplýsingar til um
persónur þessarar sögu, utan málsskjöl,
skrifuð á skinn.
— Það eru sjálfsagt margar vinnustundir
komnar í þessa bók.
— Ég byrjaði á henni 1956. Þá var ég
orðinn vel kunnugur öllum þeim atburðum,
sem um er vitað. Svo byrjaði ég að geta
í eyður, krotaði það niður á blað — Það
var út í bláinn, án takmarks i fyrstu. Svo
fór þetta að sækja á og ég hélt áfram.
Hverja einustu örk hef ég margskrifað.
Það er ekkert áhlaupaverk að skrifa svona
bók — í tómstundum. Mér fannst mjög
gott að komast yfir eina vélritaða örk á
kvöldi.
— 1 hreinskrift.
— Já, líka i henni. Við lokayfirferð
sleppti ég heilum köflum, sem ég var búinn
að vera með mánuðum saman. Ég byrjaði
upphaflega einum ættlið fyrr, en tók þaö
síðan út. Taldi það betra fyrir heildarmynd
sögunnar.
— Það væri nú ekki úr vegi, að gefa
lesendum Vikunnar kost á því að sjá einn
kafla, nokkrum dögum áður en bókin kem-
ur út.
— Mér er sama um Það fyrir mitt leyti,
einkum ef það gæti orðið útgefandanum
til gagns En ég veit varla, hvar skal bera
niður. Það mætti ef til vill taka þennan
kafla hér.
Það er slagviðri þetta kvöld
og ég er lengi að átta mig á
götunum í Vogahverfinu, enda
myrkur. Það verða fyrir mér
nýbyggð raðhús, ófullgerð; ljós
aðeins í einu þeirra. Ég veit,
að þar er staðurinn. Innan
skamms er ég kominn inn í
þægilega skrifstofu hjá Birni
Th. Björnssyni og hér heyrist
aðeins gnýrinn i veðrinu. Það
eru bækur frá gólfi til lofts,
og á skrifborðinu liggja prent-
aðar arkir úr bók.
Björn treður í pípuna. —
Sígarettu? vesgú. — Jæja, mað-
ur er nú að flytja eins og þú
sérð. Ég hef verið að bera
bækurnar upp í kössum.
— Mér sýnist þú hafa Virkis-
vetur hér á þessum örkum. Er
bókin að koma út?
— Ó-já, það rekur að því.
Ég held, að hún komi út ná-
lægt 15. nóvember.
— Er það ekki eins og lausn
úr álögum, — finnst þér það
ekki svipað og láta niður byrði,
sem lengi hefur íþyngt?
-— Ef til vill — og þó. Raun-
ar er ég feiminn við þetta og
hef verið frá upphafi Og ekki
minnkar það, þegar bókin kem-
ur út — ég er nú tiltölulega
borubrattur ennþá. Hugsaðu
þér. að þú ættir að fara að
gefa út ljóð eftir þig------
— Jú, ég býst við þvi, að
’~,aður yrði ekki upplitsdjarfur.
Eo hvernig er sálarástandið
meðan svona verk er að brjót-
ast um i kollinum?
— Ég þekkti konu í Lun-
dúuaborg, — hún var ein úr
beim hópi sem sel.ia blíðu sina.
tt.'iu varð barnshafandi og átti
pkkert húsaskiól þá fremur en
end^anær. Hún lét svo um
mm't seinna, að á þessu skeiði
'”'<'i hún komizt í kynni við
ólýsanlega vellíðan. Henni
fannst hún umlukin dularfull-
um verndarhjúp.
Ég held, að ég geti sagt eitt-
hvað svipað og þessi kona. Mér
leið ákaflega vel, meðan á
þessu stóð. Sköpunargleði? —
jú, ef til vill, og svo var þetta
verk mitt prívat leyndarmál
— það vissi enginn um það
nema ég og konan mín. Ég
dreif handritið niður i skúffu,
ef einhver kom, — já, það er
notalegt að bardúsast með
svona heimulegheit!
— En aðdragandinn, er hann
langur?
— Nokkuð svo, — þetta
hefur sprottið uppúr grúski
mínu í islenzkri menningar-
sögu. Ég hef verið að
glugga eftir þvi, hvernig fólk-
ið lifði, hvernig það klæddist,
hvernig það borðaði. — Þessi
saga er að visu atburðasaga,
en ég leitast við að hafa bak-
grunninn sannan. Nú, en þarna
við Breiðafjörðinn voru ríkustu
ættir landsins. sjálft aristókra-
tíið á þeim tíma.
Guðmundur Arason á Reyk-
hólum er sjálfsagt auðugastur
maður á Islandi, fyrr og síðar.
Við skulum segia, að hann hafi
átt sex hundruð milljónir eftir
nútíma verðlaei — svona laus-
lega reiknað. Það eru tæplega
ýkjur. að hann hafi átt Vest-
fjarðakjálkann Hann hafði
verið sýslumaður Húnvetninga
og hótti harðdrægur.
Nitján árum eftir að hann lét
af embætti, gerðu Skarðsmenn,
mágar hans og höfnðandstæð-
ingar. leiðangur norður i Vatns-
dal og kölluðu þar bændur til
vitnis um barsmíðar og meiðmg-
ar af hálfu Guðmundar. Þeir
dæma hann síðan útlægan o%>
óhelgan og bar með hverfnr
hann gersamlega af sjónarsvið-
inu. Andrés sonur hans er ein
aðalpersóna sögunnar, en ástar-
sambandið milli hans og Sol-
veigar, systur þeirra Skarðs-
manna. er minn skáldskapur.
Jú, auðvitað þarf sagan þess
með. Það væri lítið gaman að
guðspjöllunum ella.
Annars má segja, að sagan
fjalli um viðbrögð nokkurra
einstaklinga við togstreitunni
milli danska valdsins með hirð-
stjórana á Skarði í broddi fylk-
ingar og hinsvegar ásælni Eng-
lendinga og Reykhólamenn
þeim megin. Það kemur svo
fram í sögunni, hvernig um-
boðsmönnum Danakóngs tókst
að yfirbuga Andrés, dæma af
honum allt tilkali til arfs eftir
föður hans og gera hann í raun-
inni réttlausan mann
— Þú hefur auðvitað orðið
að gera þér glögga gre:n fyrir
landfræðilegum aðstæðum á
sögusviðinu við Bre'ðafjörðinn.
— Ég gerði það nú ekki
beinlínis í sambandi við þessa
bók. Hinsvegar dvald'st ég á
Reykhólum eitt sumar og
kynntist umhverfinu vel. Til
dæmis gerði ég mér í hugar-
lund, hvar og hvernig virkið
mundi hafa ver!ð.
— Það er virkið, sem kemur
fram í heiti bókarinnar.
— Já, þeir bjuggust um í
virkinu þennan vetur. Revk-
hólamenn. meðan h’rðstjórinn
safnaði liði til aðfarnrmnar.
Það voru miklar paddhörkur
þennan vetitr. 1482—‘83, og
hnns er getið í ann,,'lum, kall-
aður Virk’svetur. I sögunni er
Solveig hjá Andrési þennan
vetur og þau vita að hveriu
rekur. Hann er mjög ptnkenni-
lega gerður. — hugklofi. og
hegar þe!r ráðast á virkið þá
bresti'” bann af';ð gegn beim.
— Gre'na ann/;lar vel frá
þessum atburðum?
Aðdragandinn að honum er sá, að
Andrés Guðmundsson og Solveig systir
hans hafa verið hrakin frá ættaróðali
sínu, Ileykhólum, og svipt öllu arfstil-
kalli um hinn mikla Reykhólaauð. Þau
hafa flúið austur yfir Steinadalsheiði,
þar sem Andrési tókst að halda nokkrum
jörðum.
Um árabil hafa verið heitar ástir milli
Andrésar og Solveigar Björnsdóttur, en
nú virðast öll sund lokuð, og hún hefur
verið heitin frænda sínum, Skarðverjan-
um Páli Jónssyni. Kaflinn sem hér er
tekið úr, gerist í lok mikillar brúðkaups-
veizlu, sem úndrés heldur á Kollafjarðar-
nesi, er hann giftir systur sína ungum
manni, Bjarna I’órarinssyni. Meðal brúð-
kaupsgesta eru allmargir Englendingar,
en allur samgangur landsmanna við þá
var bannaður undir lífsstraff. Ábótinn
á Helgafelli er Englendinganna maður, en
slóttugur, og leikur tveim skjöldum við
þá Skarðsmenn. Gs.
Afí var komið fram í rökkur þegar ábótann
bar að garði. Enn sátu nokkrir að teiti
I J í tjaldinu og höfðu hallað annarri tunn-
m unni á lögg, en flest veizlufólkið var
komið á dreif. Bændur tveir sátu flötum
beinum fyrir utan skörina með ketil milli sin
og fóru ljúflegum orðum um gripi hvors annars.
Stýrimaðurinn á Þrem englum grét hástöfum
undir kirkjugarðsveggnum og hótaði þvl að
drepa alla flagara í samanlögðu Englandsriki
með berum krumlunum þá hann kæmist heim.
Niðri á vellinum stóð lóðatík undir hundi.
— Hér -Sé guð! sagði ábótinn kýminleitur
þegar liann gekk inn í tjaldið, digur um sig,
mcð hrossamóðu á kuflinum.
— Nú, sagði hann, þegar hann sá tunnnna;
sú stutta er farin að standa í fæturna. Ég hcfði
ekki mátt seinni vera!
Hann deplaði góðlátum augunum í kring um
sig; það varð ekki á séð, að liann væri langt