Vikan - 01.09.1960, Blaðsíða 5

Ef menn kreppa vinstri
hönd, geta þeir séð fyrir sér
lögun Afganistans: Yfir hand-
arbakið þvert liggja Hindu-
kusch-fjöll; á ytra borð hand-
arinnar eru landamærin við
íran; við fingurgómana allt að
enda þumals eru landamæri
Sovétrikjanna; þar taka svo
við sjötiu kílómetra löng
landamæri Kína; loks liggur
Pakistan frá þumalgóm allt
að landamærum írans á ný.
En á landamærunum við
Pakistan er enn eitt riki, sem
enn hel'ur ekki sézt á landa-
korti og snertir þó Afganist-
an hvað mest stjórnmála-
lega: þetta er Pasohtunistan,
Afganistan er í hraðri fram-
íör og' öðrum löndum til fyr-
irmyndar. Landið við rætur
llindukusch, sem var Afgön-
um öílug vörn í tvö þúsund
ár við ágengum herskörum úr
suðri og varði þá fyrir árás-
um frá Arabiuhafi allt að
sléttum Indlands. Enn i dag
er landið vel sett, en ógnanir
stórveldanna hafa nú breytzt
í „ástleitni“. Jafnt austur sem
vestur keppast um að fara að
óskum Afgana um að gera
landið sem nýtizkulegast í
alla staði. Austurveldin vilja
gera landið að óháðu riki í
ríkjasambandinu, og veslur-
veldin vilja ekki hleypa því
í klærnar á kominúnismanum.
Afganistan er land dalanna.
Akrarnir í dalbotnunum eru
lagðir i st.öllum. Vatnið, sem
fellur niður stallana, knýr
þófaramyllurnar, sem mala
hrísgrjón, og myllusteina, sem
mala kornið. Húsin í dalvörp-
unum líkjast helzt virkjum.
Næstum fjögurra metra háir
leirmúrar, margir hverjir
skarðaðir skotraufum og
hornturnum, umlykja hvert
býli. Grængult hrisið bærist
á ökrunum. Á fjallaslóðunum
A
Kaupmennirnir raða varningi sínum á götur og
torg. Þeir eru afar rólegir f tiðinni og eru ekki að
hafa fyrir því að hrópa til vegfarenda, hvað þeir
eigi fallega dúka og Ijúffengar melónur. Hinar
hávaðasömu söluaðferðir, sem einkenna Austur-
landakaupmenn svo mjög, hafa ekki haft nein áhrif
á þessa hljóðlátu höndlara í Afganistan.
rekst maður á kindur ineð digra dindla, kameldýr,
asna og liesta. Við veituskurðina standa litil tehús,
og gestgjafarnir koina tehitunarvélum sínuin fyrir
á slórum steini og selja jafnframt þvi gömul teppi
og ábreiður i skugga trjánna.
Hrísgrjón, soðin í kindafeiti, blönduð kindakjöti,
eru þjóðarréttur Afgana. í eftirmat fá menn sér te-
sopa. Afganar eru bændaþjóð og lifa á afurðum engja
og búpenings, en aðeins lítill hluti landsins er
byggilegur eða ræktanlegur. Rúmlega tíu milljónir
manna þrifast i landinu á landbúnaði. Hinar stóru
hjarðir karakúl-kinda eru lielzta tekjulind landsins.
í landinu eru um þrjár milljónir hirðingja, sem
reika frá einum bitlwganum til annars með hjarðir
sínar. Hin geysiþykka gæra karakúl- eða Astrakan-
lindanna er mesti fjársjóður Afgana. Án afgönsku
uilarinnar væru persneskar ullarafuðir ekki virtar
sem þær eru nú á dögum. Afganar græða um 40 til
60 milljónir dollara á ári á ullarafurðum sinum, sem
nægja að einhverju leyti til þess að greáða lán Banda-
ríkjamanna, sem setja sér það mark að iðnvæða land-
ið. Þó er fjárhagsaðstoð Sovétríkjanna öllu meiri, um
100 milljónir dollara, og setja Sovétríkin sér það mark
að gera Afganistan að hlutlausu riki, miðstöð vöru-
flutninga og flugsamgangna. Aðrar þjóðir veita einnig
Afgönum talsverða fjárhagsaðstoð.
Landið milli Khaiberskarðs og Amu Darja er ágætt
dæmi um smáríki í kreppu milli tveggja stórvelda.
Öldum saman voru farnar herferðir yfir hálendi
Afganistans að sléttum Indlands. í Khaíberskarði féll
fjöldi Breta í valinn fyrir landamæraþjóðflokkum.
Þessir þjóðflokkar hafa aldrei viljað viðurkenna landa-
mærin, og þeim hafa engin bönd lialdið ... Þeir reika
eftir þörfum frá einu landi til annars, lifa undir eigin
stjórn og sanikvæml eigin lögum og taka lítið sem
ekkert tillit til ríkisstjórnarinnar í Kabúl. Þar eð erfitt
er að komast að þeim landssvæðuin, sem þeir hafast
við á, hafa þeir verið látnir óáreittir að inestu. Landa-
mæravandamálið verður enn örðugra og hvílir sem
baggi á Afgönum, þar sem þessir svokölluðu Paschtunar
hafa nú stofnað eigið riki, — Paschtunistan. Paschlunar
lögðu ekki einvörðungu undir sig afganskt landssvæði,
heldur einnig stór landssvæði i Pakistan. Lengi vel
voru landamærin milli liinna múhameðsku rikja
Afganistans og Pakistans mikið þrætuepli. Þessar landa-
mæradeilur hafa auk þess spillt mjög fyrir samkomu-
lagi Afgana og vesturveldanna. En hættan við það, að
Afganistan verði sovézkt leppríki, er ekki ýkjamikil,
því að Afgönum er fyllilega ljóst, að bæði stórveldin
reyna að ná hylli þeirra, og gera sór þess vegna far
um að halda stjórnmálalegu jafnvægi í landinu og
hagnast um leið á báðum stórveldunum.
Ein breyting hefur saml orðið á, sem menn óraði
ekki fyrir nokkrum árum: Þarna stendur nú kona á
einu hinna rykföllnu öngstræta í Kabúl. Hún er að
reyna sólgleraugu, sem götumangari hefur rétt henni.
Ógerningur er að segja til um aldur hennar. Hfm er
vafin tschaddrí, viðum hjúp Afganakvenna, sem hylur
hana frá hvirfli til ilja. Þessi kona er nú skyndilega
að samlagast nútímanum. Ef til vill fleygir hún slæðunni
á morgun, en slæðan hefur öldum saman verið tákn
þess, að Afganakonur voru beinlínis ekki til opinbea--
lega. Þær voru ekki einu sinni skráðar í opinberum
bókum, þvi að meybörnum var ekki sinnt að neinu
leyti. Hinn 24. ágúst i fyrra hófst friðsamleg bylting
i Afganistan. Þann dag var gefin út lagaskipun um að
táta slæðurnar falla.
Til vonar eg vara hafa menn þó valið meðalveginn:
Konur og ungar stúlkur verða að bera skikkju og höf-
uðdulu á almaunafæri. Maðurinn, sem kom þessari
byltingu af stað, heitir Sardar Mohammed Daud og
hefur verið forsætisráðlierra hans hátignar, Zahirs
konungs. frá 1953. Hann er náskyldur hans liátign.
Framh. á bls. 35.