Fréttablaðið - 04.12.2009, Blaðsíða 30

30 4. desember 2009 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Úlfar Hauksson skrif-
ar um örlög íslensks
sjávarútvegs í ESB
Í síðustu grein var farið yfir helstu atriði
í sjávar útvegsstefnu
ESB. Hér verður farið
yfir helstu atriði í aðildarsamn-
ingi Norðmanna frá árinu 1994
og Maltverja 2004. Þrátt fyrir að
efnahagslegar- og landfræðilegar
forsendur í Noregi og á Möltu séu
ólíkar því sem gerist á Íslandi
getur reynsla þeirra varpað vissu
ljósi á samningstöðu Íslendinga í
sjávarútvegsmálum.
Veiðiréttindi í
fiskveiðilögsögu Noregs
Norska fiskveiðilögsagan liggur
að hluta til að lögsögu ESB og
þurfa Norðmenn og sambandið
að semja um fyrirkomulag veiða
á deilistofnum á þessum svæð-
um. Í tengslum við EES-samning-
inn á sínum tíma var gerður sér-
stakur fiskveiðisamningur milli
Noregs og ESB sem kvað á um að
veiðiheimildir ESB í norskri lög-
sögu færu úr 2,14% í 2,9%. Auk
þess hefur ESB hlutdeild í þorski
norðan 62. breiddargráðu upp á
1,28% og á sá veiðiréttur rætur
sínar að rekja til samnings sem
Norðmenn gerðu á sínum tíma
við Spánverja og Portúgali áður en
þjóðirnar gengu í ESB. Í aðildar-
samningi Norðmanna varð niður-
staðan sú að frá og með 1998 yrði
hlutdeild ESB norðan 62. breidd-
argráðu 1,57% í stað 1,28%. Miðað
við leyfilegan þorskafla í Barents-
hafi árið 1994, sem var 700 þús-
und tonn, var þarna um að ræða
aukningu til ESB upp á rúmlega
2.000 tonn. Í aðildarsamningnum
var einnig gert ráð fyrir að fiski-
skip sambandsins fengju greiðari
aðgang til veiða innan norskrar
lögsögu úr sameiginlegum
makrílstofni.
Í aðildarsamningnum
er meginreglan sú að
aflahlutdeild ESB innan
norskrar lögsögu og öfugt
er byggð á sögulegri veiði-
reynslu áranna 1989 til
1993. Eins og kom fram í
síðustu grein hefur reglan
um jafnan aðgang verið
skilyrt með hlutfallslega stöðug-
leikanum og 12 mílna reglunni.
Norðmönnum tókst enn fremur
að fá inn ákvæði í aðildarsamn-
ing sem lokaði fyrir sókn í van-
nýtta stofna og stofna sem ekki
sæta ákvörðun um hámarksafla.
Norðmönnum tókst því í aðildar-
viðræðum að tryggja svo til
óbreytta stöðu mála gagnvart ESB
frá því sem var í fiskveiðisamn-
ingnum í tengslum við EES-sam-
komulagið.
Áhrif og afleiðingar samningsins
Samningur Norðmanna felur í
sér að þeir gangast undir sjávar-
útvegsstefnu ESB að loknum
aðlögunartíma sem er frá einu og
upp í þrjú ár. Að þeim tíma loknum
verða þær reglur sem Norðmenn
hafa viðhaft við fiskveiðistjórnun
hluti af heildarfiskveiðistefnu
ESB. Stjórnun fiskveiða í lögsögu
Noregs myndi því formlega falla
undir stofnanir sambandsins en
lúta sömu reglum og til þessa.
Með aðild kæmu Norðmenn beint
að mótun sjávarútvegsstefnunnar
í framtíðinni. Sem mikil fiskveiði-
þjóð með mikla reynslu á sviði
sjávarútvegs gætu þeir því haft
mikil áhrif á þróun hennar.
Mat norskra stjórnvalda var að
öll helstu markmið þeirra varðandi
sjávarútvegsmál hafi náð fram að
ganga og væru staðfest í aðildar-
samningi. Í honum hafi núver-
andi fiskveiðiréttindi Norðmanna
verið fest í sessi og áframhaldandi
yfirráð þeirra yfir fiskimiðunum
tryggð með fullnægjandi hætti.
Aðildarsamningur er ígildi Rómar-
samningsins og honum verður
ekki breytt nema með samþykki
norskra stjórnvalda. Því var talið
að sjávarútvegshagsmunum Norð-
manna innan ESB væri borgið til
frambúðar. Emma Bonino, þáver-
andi framkvæmdastjóri sjávar-
útvegsmála ESB, kom inn á aðildar-
samning Norðmanna í framsögu
sinni á sjávarútvegsráðstefnu
ESB og Íslands á Hótel Sögu hinn
27. september 1996. Í máli henn-
ar kom fram að Norðmenn hafi
haft aðrar hugmyndir hvað varð-
ar sjávarútvegsmál en kveðið er
á um í grundvallarlöggjöf sam-
bandsins. Í aðildarviðræðunum
hafi verið tekist á um þessi mál
og fundin lausn sem báðir aðil-
ar gátu fallist á. Norðmenn fengu
ákveðinn aðlögunartíma á svæð-
inu norðan 62. breiddar gráðu og
að honum loknum „... yrði stjórn-
kerfið fellt inn í sameiginlegu
sjávarútvegsstefnuna, í samræmi
við stjórnunarmarkmið og tillög-
ur sem tilgreindar eru í sameig-
inlegri yfirlýsingu“. Annað atriði
sem Bonino gerði að umtalsefni
var að Norðmenn þurftu ekki að
greiða aðgangseyri að sambandinu
með því að láta af hendi aflaheim-
ildir. Sú aflareynsla sem fyrir var
áður en aðildarviðræður hófust lá
til grundvallar þeim hlutfallslega
stöðugleika sem samið var um.
Aðildarsamningur Möltu
Þrátt fyrir að hagmunir Maltverja
í sjávarútvegi séu afar ólíkir hags-
munum Íslendinga getur verið
gagnlegt að skoða upplifun Malt-
verja við samningaborðið and-
spænis fulltrúum ESB. Íslend-
ingar og Maltverjar eiga fljótt á
litið fátt sameiginlegt annað en
að vera afar fámennar eyþjóðir
á jaðri Evrópu. Malta er útvörð-
ur Evrópu í heitu og sólríku Mið-
jarðarhafinu og Ísland er útvörður
álfunnar í vindasömu Norðaustur-
Atlantshafi.
Undanþágur og fyrirvarar
Óhætt er að fullyrða að þrátt
fyrir smæð sína gekk Maltverjum
afar vel að ná fram sjónarmiðum
sínum í glímunni við viðsemjend-
ur sína. Josef Bonnici, viðskipta-
ráðherra Möltu, lét hafa eftir sér
í viðtali í Morgunblaðinu 2. ágúst
2002 að sjónarmiðum Maltverja
hefði verið sýndur mikill skiln-
ingur í aðildar viðræðunum. Engin
dæmi hefðu verið um að erind-
rekar ESB hefðu stillt samninga-
mönnum Möltu upp við vegg og
sett þeim afarkosti um að sam-
þykkja eða hafna skilmálum
sambandsins. Þvert á móti hefði
ESB sýnt sérstökum hagsmunum
Möltu fullan skilning. Í máli dr.
Roderick Pace, forstöðumanns
Evrópufræðaseturs Háskólans
á Möltu, á hádegisfundi Evrópu-
samtakanna og Evrópufræðaset-
urs Viðskiptaháskólans á Bifröst
3. ágúst 2005, kom fram að Malta
Aðildarsamningur Norðmanna og Maltverja
ÚLFAR HAUKSSON
Eins og fram hefur komið falla
fiskimið utan 12 sjómílna alla
jafna undir sameiginlega sjávar-
útvegsstefnu ESB. Í samninga-
viðræðunum fóru Maltverjar
hins vegar fram á að halda 25
mílna lögsögu.