Vikan - 27.04.1961, Blaðsíða 31

Robert Fulton
Gufuskipið
Nokkuð löngu áður en James Watt
frá Skotlandi fann upp gufuvélina,
árið 1769, höfðu margir hugsuðir
reynt að nota gufu til að knýja skip.
Þó liðu fjórir áratugir frá því að
gufuvél Watts varð til þar til fyrsta
gufuskipið var notað til farþega-
flutninga. Maðurinn, sem teikn-
aði það var amerískur og hefur
hann verið nefndur faðir gufuskipa-
siglinga. Honum var margt til lista
lagt, m. a. var hann byssusmiður,
verkfrœðingur, andiitsmálari og
uppfinningamaður.
Robert Fulton fœddist i Pennsyl-
vaníu, áratugi áður en Bandaríkin
I urðu sjálfstætt land. Faðir hans var
innflytjandi frá írlandi.
Robert Fuiton var aðeins fjórtán
I, ára, þegar hann fann upp vélaút-
búnað til að knýja áfram skip með
hjólum. Hann var innan við tvi-
tugt, þegar hann fór til Evrópu, þar
, sem hann bjó í tvo áratugi og hafði
ofan af fyrir sér með því að mála.
Á þessum árum fékk hann einka-
leyfi í Bretlandi fyrir uppgraftar-
vél og kerfi til að lyfta skipum frá
einu vatnsborði upp á annað án þess
að nota skipastiga. Hann var einnig
vitni að því, er William Symington
frá (Skotlandi heppnaðist að láta
gufuknýja dráttarbát. Sjálfur smið-
aði hann kafbát fyrir franska flot-
ann og gerði tilraun með að sigla
gufuskipi á Signu, en sú tilraun mis-
heppnaðist.
Loks sneri Fulton aftur til New
York og tók þar aftur að fást við
hugmyndina um gufuknúin skip.
Skipasmíðastöð nokkur sá honurn
fyrir skipi, sem var fjörutíu metr-
ar að lengd og um sex metrar að
breidd, með 160 smálesta burðar-
þoli og risti tvo metra. Tvö hjól á
báðum hliðum skipsins voru tengd
vél, sem smiðuð var í Englandi
hjá Bulton og Watt eftir fyrirmæl-
um Fultons. í vélinni var hólkur,
61 sm. i þvermál og 1,2 m. löng
dælubulla. Framlag Fultons var
það, að hann reiknaði út verk það,
sem vélin þyrfti að skila, kraft
vatnshjólanna af mismunandi gerð
og mótstöðu skipsskrokksins i vatn-
inu.
Svo var það loks, að Fulton til-
kynnti, að reynsluför tilraunaskips
síns, OLEÍRMONT, yrðji hinn 17.
ágúst 1807. Fjöldi manns safnaðist
saman á bökkum Hudsonfljóts í
New York. Reyk lagði upp úr reyk-
háfnum og skipið hreyfðist hægt
áfram — en nam svo skyndilega
staðar. Stundarkorn leið og Fulton
kom vélinni aftur i gang. Og nú
sigldi það 240 km. vegalengd upp
eftir fljótinu til Albany á þrjátíu
og tveimur klukkustundum. Fáum
dögum síðar hófust reglubundnar
farþegaferðir, og þá loks sáu hinir
tortryggnustu meðal manna, að skip
knúin gufu voru meira en draumur-
inn einn saman.
Nokkur mistök voru i uppdrætti
Fultons að gufuskipinu, en þó tókst
honum að sýna fram á, að vélar í
sjóskip urðu að vera öflugri en menn
höfðu áður gert ráð fyrir. Þetta
afrek Fultons varð til þess, að aðrir
hugvitsmenn lögðu i að smíða slík
skip — fyrst fljótabáta og siðan
gufuknúin hafskip. Og skipin stækk-
uðu óðfluga. Árin 1847 var hleypt
af stokkunum tveimur fyrstu haf-
skipunum, sem smiðuð voru í Banda-
ríkjunum til ferða yfir Atlantshaf,
og höfðu þau tífalt burðarþol á við
Glermont. Er tímar liðu, var farið
að nota járn eða stál i skipsskrokk-
ana i stað timburs, og á fimmta og
sjötta tug aldarinnar leysti skrúfan
OSTA-
OG
SMJÖR-
SALAN
SF
SNOBRABRAUT 54 • SÍMIi 10020
henta bazt fyrir
SILKI — RAYON
NYLON - TERYLENE
o( allan annan
F í N 1» V O T T
vatnshjólin af hólmi, nema á fljóta-
bátrnn.
Fulton lézt árið 1815, og enn liðu
mörg ár, þar til gufuskip urðu sam-
keppnisfær við seglskipin gömlu,
bæði hvað snerti hraða og reksturs-
kostnað. En aðalkostur gufuskip-
anna voru reglubundnar ferðir
ferðaáætlanir, sem hægt var að reiða
sig á, og eftir þvi, sem þau stækkuðu,
höfðu þau meira rúm fyrir vörur
og farþega. Þegar komið var fram
undir 1870, voru möstur svo að segja
alveg horfin, og reikháfar komnir á
skip um öll heimsins höf, og er ó-
þarft að kynna þau frekar.
31