Vikan - 10.12.1964, Page 17

Ekkert slíkt á sér stað í Róm og
þess vegna flytja jafnvel Holly-
woodstjörnur þangað; taka sig upp
fró þúsund fermetra villum ! Bev-
erly Hills og fó inni í íbúðum uppi
á hæðinni Monte della Farnesina,
sem er nýlegt snobbhill með út-
sýni yfir Tíber og norðurhluta borg-
arinnar. Þar borga menn húsaleigu
svo sem sæmir höfðingjum; mér
var sagt að vegleg íbúð á þessum
stað mundi vart vera leigð á minna
en hálfa milljón líra á mánuði, eða
eitthvað nálægt 35 þúsund íslenzk-
um krónum.
V> iá. W
Via Appia, hinn eidforni vegur
suður frá Róm.
- 5 -
Piazza della Rotunda, lítið torg
með snoturlegum gosbrunni. Það
verður allt í einu fyrir manni í
þröng gamalla húsa og opinberar
áhorfendanum það byggingarverk
fornaldarinnar, sem mér finnst
mikilfenglegast í Róm: Pantheon,
hof allra guða. Það er svo trölls-
legt í einfaldleik sínum og undir-
strikar það sem Ásmundur Sveins-
son sagði í blaðaviðtali nýlega, að
einfaldar línur gefa alltáf hugmynd
um monúmentala stærð jafnvel
þótt raunveruleg stærð sé ekki svo
ýkja mikil.
Pantheon var byggt á dögum
Hadríanusar, þess mæta keisara og
gáfumanns sem dáði Platon og
reyndi að gera að veruleika draum
hans um heimspekilega sinnaðan
valdhafa. Þegar Pantheon var
byggt, árið 125, þá voru íbúar
Rómaveldis taldir vera 80 milljónir.
Enginn keisari þekkti ríki sitt eins
vel og Hadríanus og hann hefur
með réttu verið kallaður fyrsti túr-
isti veraldarsögunnar. Hann var
sífellt á ferðalögum og ferðalög
voru tímafrek í þá daga. Hann dáð-
ist að fegurð náttúrunnar ( hinu
smæsta blómi jafnt sem tign fjall-
anna. Hann leitaði uppi og rann-
sakaði staði, sem tengdir voru sögu
Rómverja og fyrirrennara hans í
embættinu. Hvar sem hann kom,
leitaðist hann við að kynnast kjör-
um fólksins og stundum ferðaðist
hann einungis sér til skemmtunar.
Það var á þeirri tíð óþekkt.
Hann var eins og Tertullian kirkju-
faðir segir: „Rannsakari allra leynd-
ardóma og merkilegheita." Það er
dálítið athyglisvert, að Hadríanus
var ekki Rómverskrar ættar; hann
var fæddur á Spáni og þegar
Trajanus keisari, sem verið hafði
Hof Vestumeyjanna á Forum.
dugandi herstjóri, stóð frammi fyrir
því að fá honum völdin í hendur,
þá hugsaði hann sig um tvisvar,
því honum fannst hann ekki líkleg-
ur til stórræða. Það kom líka fljótt
í Ijós, að hermennska og sigrar á
vígvöllum höfðu ekkert gildi fyrir
Hadríanus. Hann lagði áherzlu á
að styrkja útlínur ríkisins og byggði
til dæmis múrvegg þvert yfir Eng-
land, 120 km langan og 6—7 metra
háan-. Honum kom ekki til hugar
að fara með ófrið á hendur nein-
um, en lét hersveitir sínar taka á
móti, ef ráðizt var inn fyrir tak-

Nútíma umferð við gamlar rústir.
mörk ríkisins. Eftir einn slíkan sigur,
sem raunar var nú ekki mikilfeng-
legur, bauð Oldungaráðið honum
að efna til sigurfarar í Róm að
fornum hætti. Hadríanus lét að vísu
sigurgönguna fara fram, en á vagn
sigurvegarans setti hann styttu af
fyrirrennara sínum, Trajanusi, í
stað þess að standa þar sjálfur.
Hann sá vel fánýti slíkra hluta,-
hann vissi vel, hversu skammgóður
vermir sigrar höfðu verið. Aftur á
móti réðist hann í það á fimmtugs-
aldri að klífa eldfjallið Etnu á Skil-
ey og jafnan hafði hann með sér
arkitekta og byggingarmeistara þar
sem hann fór og þeir skildu eftir
sig byggingarverk, sem standa
þann dag í dag. Heimspekingur-
inn í keisarastólnum safnaði að sér
listaverkum hvaðanæva úr ríkinu
og byggði svo stórkostleg íbúðar-
hús sér til handa í Tívolí austan
við Róm, að annað eins hafði ekki
þekkzt.
En hann hafði andlega veilu,
sem ágerðist með aldrinum. Þar
fékk allur hans auður og völd engu
um breytt. Honum var það svo mik-
ið í mun að vera fremstur að allri
þekkingu í listrænum og bók-
menntalegum efnum, að þar þoldi
hann naumast neinar mótbárur.
Þegar veila hans ágerðist, tók hann
að vinna óhappaverk. Hann lét
taka af lífi byggingameistarann
Appollodorus frá Damaskus, vegna
þess að þeir voru ekki sammála.
Appollodorus var mikill og geðrík-
ur listamaður, sem hafði sett sinn
svip á Róm og byggt fyrir Trajanus
keisara. Þetta er mikill blettur á
þessum mikilhæfa manni. Svo kom
eitt af öðru; ! Jerúsalem hafði hann
stofnsett rómverska nýlendu og reist
Júpitershof á stað, sem var heilag-
ur ! augum Gyðinga. Það leiddi til
uppreisnar, sem var barin niður
með ótrúlegri grimmd. Þess vegna
var það útlagt sem réttlát reiði
Jahves, þegar Hadríanus gerðist
upp úr þv! svo þungt haldinn af
andlegri vanlíðan, að hann hætti
ferðalögum með öllu. Þess ! stað
jók hann íburðinn við villu sína í
Tívolí og hugðist búa sér það
himnaríki, sem varð honum ein-
ungis að víti ! mótlæti hans og
sjúkleika. Að lokum kom svo, að
hann sárbændi þræla sína að ráða
sér bana. Hann lézt 62 ára gamall
árið 138.
- 6 -
En nú ætlaði ég að bera mig að
lýsa Pantheon, einu af byggingar-
verkum Hadríanusar. Ég veit ekki
til þess, að það sé kunnugt, hver
arkitektinn var, nema Appollodorus
hafi verið þar að verki. Svo er sagt
að þarna sé stærsta hvolfþak, sem
enn hefur verið byggt; undursam-
leg sm!ði úr höggnum sandsteini
og opið upp úr miðjunni. Eftir þv!
sem fróðir menn segja, hefur það
gert byggingu hvelfingarinnar að
mun erfiðari. Þegar páfinn hafði
fengið Michelangelo til þess að
standa fyrir byggingu á hvelfingu
Péturskirkjunnar, þá er sagt að
þessi fjölgáíaði meistari Endur-
reisnarinnar hafi fyrst rannsakað
Pantheon og mælt síðan: „Þessa
hvelfingu hafa englar byggt en
ekki menn." Ekki veit ég með vissu,
hvort þetta er rétt, að hvolfbak
Pantheon sé hið stærsta í heimin-
um. En húsið sjálft er hringlaga,
43 metrar í þvermál og það eru
líka 43 metrar frá gólfi og upp
undir hvelfinguna, þar sem hún
er hæst.
Þetta hús, sem upphaflega var
byggt hinum rómversku guðum til
dýrðar, var síðar á öldum gert að
kristinni kirkju og nú er Pantheon
ein af kirkjum Rómaborgar. Þar
hefur lengi verið gnótt guðshúsa og
Nikulás ábóti á Munkaþverá full-
yrðir í sinni lýsingu, að enginn sé
Siðdegisstund á spönsku tröppunum.
Fornbckasalarnir taka allt með sér
á kvöldin.
svo fróður, að víst sé að viti um
allar kirkjur í Rómaborg. Þó voru
íbúar Rómar á hans dögum eitt-
hvað færri en ibúar Reykjavíkur
eru nú.
Pantheon er hinn fullkomna and-
stæða Péturskirkjunnar. Þar er ekk-
ert flúr eða skraut; hrikalegar
Kórintusúlur mynda röð við inn-
ganginn og síðan er maður undir
þessari áhrifamiklu hvelfingu og
sér bláma himinsins upp um opið.
Þessi bygging ætti að vera endan-
leg sönnun þeáS, að íburður er ekki
það áhrifamesta til þess að fram-
kalla hrifningu eða lotningu fyrir
almættinu og því undri sem lífið
er. Ef einhver mannaverk eru þess
umkomin, þá eru það þau ein, sem
bera andagift vitni. Pantheon er
eitt af þeim vorkum, forneskjulegt
og ofurmannlegt.
Allt ! einu kváðu við orge'.tón-
ar-. Ave Miaría eftir Schubert. Hljóm-
arnir bárust upp um hvelfinguna.
Fólkið þagnaði og leit ósjálfrátt
upp. Tíminn nam staðar í hrifn-
ingu augnablikanna. Svo dóu tón-
arnir út; það var líkt og þeir seytl-
uðu úop um op hve'fingarinnar.
Við gröf Rafaels voru ný blóm.
Hann var jarðaður ! Pantheon
somkvæmt eiain ósk. Hann dó á
föstudaginn langa árið 1520, á 37.
afmælisdegi sínum.
- 7 -
Mörg þúsund bækur hafa verið
skrifaðar um það l!f sem hrærðist
og þá pragt, sem séð varð á For-
um Romanum, Rómartorgi. Hvert
sem litið er þaðan, hvar sem drep-
ið er niður fæti, hvert sem hugan-
um er rennt, þá verða atvikin,
mannvirkin og sagan með svo fyrir-
ferðarmiklum hætti, að maður gef-
ur það frá sér að reyna að lýsa
því. í þetta skipti hafði ég litinn
tíma til að skoða Forum, en fyrir
tveim árum varði ég einum degi
til þess að reika um þennan stað,
sem er fremur landslag en borg.
Á næsta leyti er stórborgin, þar
sem líf nútímans gengur sinn gang
með tilheyrandi hávaða, en Forum
er eins og friðsæl sveit með Þing-
vallastemningu. Það er auðveld-
ara en ég hélt að imynda sér, að
miðpunktur heimsins hafi verið ná-
kvæmlega hér — og sé jafnvel
ennþá hér. Þarna er ræðupallur-
inn, Rostrum, þar sem mælskusnill-
Fram.hald á bls. 43.
VIKAN 5ÖI tw. — 17