Vikan - 11.05.1967, Blaðsíða 10

FYRSTA STÖRHÝSID
REIST i REYKJAVÍK
Spjallað við Carl Olsen
aðairæðismann
Annar hluti - TEXTI: GYLFI GRÖNDAL
„ÞEGAR VIÐ NATHAN BYRJUÐUM, DATT ENGUM í HUG AÐ HLAUPA í BANKA OG BIÐJA
UM LÁN. ÉG FÉKK AÐ SKULDA HÚSALEIGU í EITT OG HÁLFT ÁR OG EINNIG FÓR ÉG í BRYDE-
VERZLUN OG SPURÐI HVORT ÉG FENGI AÐ TAKA ÚT Á REIKNING í EITTT OG HÁLFT ÁR SYKUR
OG KAFFI OG ALLAN ÞANN VARNING, SEM MAÐUR ÞARF AÐ ÉTA DAGSDAGLEGA. ÞAÐ MÁL
VAR AUÐSÓTT. ÞANNIG FÓR MAÐUR AÐ DRAGA FRAM LÍFIÐ, MEÐAN FYRIRTÆKIÐ VAR AÐ
KOMAST Á LAGGIRNAR."
— Ég er alveg hissa að þér
skuluð nenna að sitja yíir svona
gömlum karli eins og mér. Gátuð
þér skilið nokkuð af því, sem ég
sagði yður síðast? í yðar augum
hlýtur þetta allt að hafa gerzt
einhverntíma í grárri forneskju.
Við erum aftur í heimsókn hjá
Carli Olsen, aðalræðismanni, og
hann lætur ofangreind orð falla,
þegar við erum setztir við skrif-
borð í veglegri stofu á heimili
hans að Laufásvegi 22. Úti er
vetrarríkið enn í algleymingi.
Það gnauðar napurlega í norðan-
vindinum fyrir utan gluggann.
Og skefur niðri á Fríkirkjuvegi.
Olsen kveikir sér í vindli og
býr sig undir að halda áfram að
segja frá liðnum dögum.
— Hvert vorum við annars
komnir?
— Þér voruð hættir hjá sel-
stöðukaupmanninum Bryde og í
þann veginn að stofna fyrirtækið
Natþan og Olsen.
— Já. Frits Nathan kom hing-
að til lands 1906 og var ráðinn
sem bókhaldari hjá pípulagn-
ingafyrirtæki Óla Hjaltesteds.
Nathan hafði aldrei komið nálægt
neinu bókhaldi og vissi varla
hvað það var. Ég minnist ekki
á þetta til þess að kasta rýrð á
félaga minn Nathan, þvert á móti,
heldur til þess að sýna hvernig
allt var í pottinn búið hér á landi
á þessum árum. Nathan gat sem-
sagt ráðið sig sem bókhaldara,
þótt hann kynni ekkert fyrir sér
í þeim efnum, — og annað var
eftir þessu í þá daga.
Þegar við Nathan byrjuðum.
datt engum í hug að hlaupa í
banka og biðja um lán. Ég leigði
hjá Pétri Hjaltested, úrsmið, sem
var bróðir Óla. Þegar við stofn-
uðum fyrirtækið, fór ég til hans
og spurði, hvort hann vildi lána
mér húsaleiguna í eins og eitt og
hálft ár eða svo. Fyrirtæki okkar
væri umboðsverzlun og umboðs-
launin kæmu ekki fyrr en eftir
á. Þá sagði Pétur Hjaltested
þessa setningu, sem ég gleymi
aldrei: „Blessaður vertu! Ég vil
miklu heldur eiga peninga hjá
þér heldur en eiga þá í banka.“
Pétur sagði þetta ekki fyrst og
fremst af því að hann treysti mér
svona vel, heldur sýnir þetta vel
tíðarandann og viðhorf manna til
bankastarfsemi. Við Pétur urð-
um miklir vinir. Hann gaf mér
forkunnarfallegt úr, sem ég hef
borið síðan.
Einnig fór ég um þetta leyti
í Bryde-verzlun og spurði hvort
ég fengi að taka út á reikning í
eitt og hálft ár sykur og kaffi
og allan þann varning, sem mað-
ur þarf að éta dagsdaglega. Það
mál var auðsótt.
Þannig fór maður að draga
fram lífið meðan fyrirtækið var
að komast á laggirnar.
Við vorum fyrst til húsa, þar
sem járnvöruverzlun Jes Ziem-
sen er núna. Síðar fluttum við
í hús sem Edinborg átti og var
Austurstræti númer 9. Við vor-
um þar frá 1912 og þar til húsið
brann til grunna í brunanum
mikla 1915. Það er einhver mesti
bruni, sem orðið hefur hér á
landi. Þá brunnu eins og kunnugt
er hvorki meira né minna en 15
hús í miðbænum.
Ég bjó í Tjarnargötu beint á
móti Bárunni gömlu og var vak-
inn klukkan hálf fjögur um nótt-
ina, hálftíma eftir að eldsins
varð vart í Hótel Reykjavík. Ég
var kominn á brunastaðinn á
augabragði, en það gagnaði lítið.
Ég komst aldrei inn í húsið og
engu varð bjargað. Ég reyndi
hvað eftir annað að komast inn
bakdyramegin, en reykurinn var
svo óskaplegur, að það var ekki
viðlit að komast inn. Þarna brann
allt sem brunnið gat, og við stóð-
um uppi allslausir. Við settum
upp bráðabirgðaskrifstofu heima
hjá mér í Tjarnargötu og reynd-
um að átta okkur á hlutunum.
Við höfðum ekkert við að styðj-
ast; urðum að spyrja alla hvað
þeir skulduðu okkur og hvað við
skulduðum þeim. Þetta var voða-
legt ástand.
Um tíma höfðum við aðsetur í
húsi Gunnars Þorbjörnssonar á
horni Hafnarstrætis og Veltu-
sunds. En strax og við vorum
húsnæðislausir eftir brunann,
fórum við að athuga möguleika
á að byggja okkar eigin húsnæði.
Ég fékk augastað á brunalóðinni
austanmegin Pósthússtrætis.
Milljónafélagið hafði átt hana og
var hún veðsett í Handelsbank-
en í Kaupmannahöfn. Ég fór oft á
fund bankastjóra Landsbankans,
Björns Kristjánssonar og Bene-
dikts Sveinssonar, til þess að
reyna að kaupa lóðina og fá lán
til að byggja. En það fékkst ekki.
1915 fór ég til Kaupmanna-
hafnar og reyndi að ná fundi
bankastjóra Handelsbankans.
Það gekk ekki þrautalaust að fá
að tala við hann. En ég vildi ekki
gefast upp. Þegar átti að vísa mér
frá enn einu sinni, setti ég löppina
milli hurðar og stafs, og í sama
bili kemur bankastjórinn askvað-
andi og segir beljandi raustu:
„Hvad vil De?“ Þetta var rumur
hinn mesti og eins og bolabítur
í framan. Ég bar upp erindið og
lét dæluna ganga og þóttist him-
in höndum hafa tekið að fá loks-
ins að tala við þennan háa herra.
Þegar hann hafði hlustað á mig
um stund, rumdi hann: „Þegar
Nathan og Olsen eiga 100 þúsund
danskar krónur, þá getið þér
komið aftur.“
Það eru ekki allar ferðir til
fjár og þessi endaði semsagt
svona.
Nokkru síðar kom fram sú til-
laga, að Landsbankinn byggði
eigið húsnæði á Arnarhólstúni.
Björn Kristjánsson bankastjóri
var eindregið á móti þessari til-
lögu. Hann mátti ekki til þess
hugsa, að Landsbankanum yrði
fleygt frá miðbænum og upp á
Arnarhólstún. Dag nokkurn kall-
ar hann mig á fund sinn og spyr
hvort ég hafi enn þá áhuga á að
fá lóðina og byggja. Ég svaraði
játandi. Þá spyr hann, hvort
Landsbankinn geti fengið inni í
nýja húsinu. Ég hélt það nú og
sagði honum, að við mundum
bara bæta einni hæð ofan á húsið
til þess að fá nóg pláss fyrir
bankann. Þetta varð að sam-
Framhald á bls. 38.
J0 VIKAN 19' tbl'