Vikan - 10.03.1977, Blaðsíða 3

ta líffæri líkamans
Yfirhúðin erca. 0,1 mm þykk og
samanstendur af mörgum lögum
af frumum. i innsta lagi yfir-
húðarinnar skipta frumurnar sér
stöðugt, og þær frumur, sem
myndast, flytjast utar og verða
hornkenndar og mynda ysta lagið,
sem ver húðina ásamt svita og
húðfitu. Hornlagið slitnar stöðugt
af og endurnýjast stöðugt frá
slímlaginu (s.s. innsta lagi yfir-
húðarinnar). Öll yfirhúðin endur-
nýjast á einum mánuði.
Leðurhúðin er ca 1-2 mm þykk,
og í henni er þétt net æða og
aragrúi tauga, sem bera boð frá
húðinni til mænu og heila og
einnig þaðan til húðarinnar.
Þar sem ekki eru æðar í
yfirhúðinni, fær hún alla næringu
sína frá æðum leðurhúðarinnar.
Takmörkin milli yfirhúðar og
leðurhúðar eru bylgjulaga til að
auka viðloðun laganna. í leður-
húðinni eru fitukirtlar, og fita
þeirra mýkir húðina, ver fyrir
sprungum og varnar því, að vatn
gangi inn í hana. Svitakirtlar eru
einnig í leðurhúðinni, svo og rætur
hára og nagla.
í innsta lagi yfirhúðarinnar eru
litakorn, sem hafa það hlutverk að
verja húðina gegn skaðlegum
áhrifum sólarljóssins. í sólskini
fjölgar litakornunum og við verð-
um sólbrún.
Spiklagið er ca. 0-40 mm þykkt
og aðallega myndað úr fitufrum-
um.
Hvað eru freknur?
Freknur eru smá „eyjar" (
húðinni, þar sem er sérstaklega
mikið af litarefni, sem heitir
Melanin. Melanin er í rauninni ekki
eitt litarefni, heldur mörg, því eftir
því, hve mikið súrefni berst aö,
verður liturinn allt frá Ijósbrúnu
yfir í dökkbrúnt. Þetta sjáum viö
best á því, hve negrar eru
mismunandi dökkir á hörund.
Húðin myndar stöðugt eitthvað
af efninu Melanin. Ef sólin skin á
húðina, hafa útfjólubláu geislarnir
þau áhrif, að framleiðslan verður
örari — maður verður sólbrúnn.
Efnið á að vernda húðina gegn
skaðlegum geislum sólarinnar. Af
og til hendir það, að fruma stekkur
út undan sér og myndar meira
litarefni en til var ætlast. Við
gætum kallað það „stökkbreyt-
ingu." Það er breyting á erfða-
eiginleikum frumunnar. Dóttur-
frumur viðkomandi frumu haga
sér á sama hátt með þeim afleið-
ingum, að dálítill hópur af frumum
framleiðir of mikið af Melanin, það
myndast brúnn depill — frekna.
i sólskini verður litarefnisfram-
leiðslan líka örari í sjálfum
freknum, þser verða því meira
áberandi í sólskini. Það vita allir
freknuberar, að þær verða ótelj-
andi á sumrin.
Allt fólk hefur freknur. Sumir
fáar, aðrir margar. Það er
sérstaklega rauðbirkið fólk, sem er
freknótt, því að meðal þeirra er
meiri til hneiging í þá átt, að húðin
framleiði of mikið af Melanin.
Aðrar staðreyndir skipta líka
máli. Ástralskur læknir rannsakaði
500 skólabörn í áraraðir. í yngstu
bekkjunum voru aðeins 1 % barna,
sem voru reglulega freknótt.
Freknurnar voru yfirleitt, þar sem
sólin náði að skína, í andliti, á
handleggjum og fótum. Það voru
sárafáir með freknur á neðri hluta
líkamans Það er því greinilegt, að
útfjólubláu geislar sólarinnar eru
að hluta orsök þessara „stökk-
breytinga."
Þegar þessi skólabörn voru
komin á fermingaraldur, voru það
ekki lengur 1%, sem voru
verulega freknótt, heldur 5%. Við
kynþroskaaldurinn eykst því grein-
ilega þessi „stökkbreyting," síðar
varð ekki teljandi breyting á
hlutfallinu.
Við vitum nú um þrjú atriði, sem
valda freknum. Það eru erfðir,
sérstaklega hjá rauðbirknu fólki,
sólarljós og áhrif hormónastarf-
semi.
Hinir svokölluðu „fegurðar-
blettir" eru yfirleitt minni en
freknur, en dekkri. Þeir eru kallaðir
„háþróaðri" freknur, þar nægir
ekki ein „stökkbreyting," heldur
þarf fimm slíkar.