Vikan - 28.12.1978, Blaðsíða 34

Ljóðað á latínu
Fram á síðustu öld var latínan annað móðurmál lærðra
manna. Sumir voru svo leiknir í henni að þeir gátu
jafnvel ort á þessu tungumáli sem mun fáum nútíma
Islendingum tamt í munni.
Sú var tíðin að latínukunnátta var eitt
helsta einkenni lærðra manna. Latínan var
það tungumál sem gerði menntamönnum
hvaðanæva að kleift að skiptast á
skoðunum — líkt og enska og franska á
síðari tímum. Það varð vísindum og
menningu þá sem nú til mikils framgangs
að til skyldi vera tunga, sem sameinaði þá
menn af ólíkum þjóðernum er yfir mestri
þekkingu bjuggu. Allt fram á 19. öld
tíðkaðist það mjög að vísindaleg rit væru
skrifuð á latínu.
Livla, kona Ágústusar.
34 Vikan 5Z. tbl.
íslenskir menntamenn voru margir
hverjir ekki eftirbátar erlendra í þessari
grein. Þannig var til dæmis prestsonur úr
Hrunamannahreppi, Þorleifur
Guðmundsson Repp, valinn til þess á
háskólaárum sínum í Kaupmannahöfn um
1870 að hressa upp á latínukunnáttu
skáldsins fræga, Adams Oehlenschlágers,
þegar hann sem prófessor átti að flytja
hátíðarræðu á latínu um siðbótina. Liggur
fyrir lofsamleg umsögn skáldsins um hinn
íslenska námsmann.
En ekki er þörf að leita dæma í heims-
borgirnar um góða latínukunnáttu
íslenskra lærdómsmanna. Þau var líka að
finna upp til sveita þar sem prestarnir
þjónuðu sóknarbörnum sínum, stunduðu
búskap — en höfðu samt tíma til að sinna
ýmsum hugðarefnum sínum, enda ys, þys
og erill ekki með sama hætti og nú á
dögum.
Þannig eru til eftir séra Björn prófast
Halldórsson, merkisklerk og skáld í Laufási
við Eyjafjörð upp úr miðri síðustu öld,
latnesk — íslenskar vísur sem út voru
gefnar árið 1942 í kveri og prentuð í
Prentverki Odds Björnssonar nyrðra. Sá
sem kom vísunum á þrykk var glöggskyggn
og margfróður bóndi, Einar Guttormsson
frá Ósi í Hörgárdal, er nú dvelst á Akureyri
í hárri elli, en stálminnugur og styrkur á sál.
Hann stundaði prentnám um tíma snemma
á öldinni og gaf vísurnar út eftir handriti
afa síns, Einars bónda Ásmundssonar í
Nesi, þess þjóðkunna manns. Þeir séra
Björn og Einar í Nesi voru vel kunnugir.
Nýlega var flutt dagskrá um Björn
prófast Halldórsson í útvarpinu, tekin
saman af núverandi eftirmanni hans á
prestsstóli í Laufási, séra Bolla Þ. Gústafs-
syni. Þá mun ævisaga hans einnig vera í
deiglunni. Skal því ekki farið út í að segja
frá honum frekar að þessu sinni. Þó má
vegna ættfræðinnar, sem flestum
íslendingum er hugleikin, geta þess að
sonur séra Björns var Þórhallur Bjarnarson
biskup, sem aftur var faðir Tryggva
Þórhallssonar forsætisráðherra og Dóru
Þórhallsdóttur forsetafrúar (konu Ásgeirs
Ásgeirssonar).
Ekki var Þórhallur sonur Björns prófasts
jafnhrifinn af latínunni og faðir hans, því á
námsárum sínum í Reykjavíkurskóla stóð
hann að því ásamt fleiri skólabræðrum að
brenna hátíðlega á báli latnesku stíla-
Séra Bjöm Halldörsson
Einar Guttormsson frá Ósi i Hörgérdal.
bækurnar sínar vorkvöld eitt suður á
Melum, við tilhlýðilegan yfirsöng. Þóttu
þetta firn mikil þótt ekki dygðu þessi
nýstárlegu mótmæli til að hrikta veldi
latínunnar í hinum lærða skóla.
Hér skulu síðan birtar nokkrar af hinum
snjöllu latnesku-íslensku vísum séra Björns
Halldórssonar. í áðurnefndu kveri eru þær
hvorki fleiri né færri en 64 talsins og verður
því ekki nema um nokkur sýnishorn að
ræða. í vísunum fylgir hverju latnesku orði
þýðing þess á íslensku og er farið dyggilega
að reglum íslenskrar braglistar um stuðla,
höfuðstafi og rím. Þeir sem eitthvað kunna
fyrir sér í latínu geta nú notað tækifærið til
að rifja hana upp — og hinir til að læra þó
ekki væri nema fáein orð í þessari tungu
sem skólarnir hafa nú að mestu eða öllu
sagt skilið við, en áður var um aldir annað
móðurmál allra lærðra manna. Ó.E.G.