Vikan - 23.04.1987, Blaðsíða 14

Á meðan þig dreymir
koma fram í draumnum. En í þessum draum-
túlkunum. sem og í drairmráðningum þeim
sem kalla má þjóðtrú íslendinga, þarf að
kunna táknmál draumráðninganna. Ur þjóð-
trúnni könnumst við m.a. við að saur eða lýs
boði ríkidæmi en skerðing hárs og skeggs
þýði eignamissi. Sambærileg tákn eru í kenn-
ingu Freuds þó þau séu annars eðlis. Flann
segir til dæmis að foreldrar barns verði oft
kóngur og drottning í draumum þess. Flins
vegar verði systkini þess að smádýrum eða
jafnvel pöddum. Þetta sprettur af ómeðvit-
aðri virðingu og aðdáun barnsins til foreldr-
anna og þá afbrýðisemi út í systkini sín.
Sent að líkum lætur eru kyntákn mjög áber-
andi í draumakenningu Freuds. Enda telur
hann kynhvötina frumhvöt mannsins og að
hún sé honum meðfædd. í raun túlkar hann
flesta drauma út frá kynhvötinni. Eru draum-
arnir þá oftast svölun bannlýstrar kynþrár
viðkomandi. Hin freudísku kyntákn konunn-
ar eru ýmiss konar ílát, hirslur, gjár, brunnar,
hellar og svo framvegis. Aftur á móti eru
kyntákn karlmannsins langir og mjóir hlutir
s.s. hnífar, borar, sverð, spjót o.þ.h. Freud
telur að kynástríðan sé dulbúin í þessum hlut-
um vegna þess að þjóðfélagið sé búið að telja
einstaklingnum trú um að allt sem snertir
kynlíf sé ósiðlegt. Vegna þess að hvatir
dreymandans samræmist ekki siðaskoðunum
samfélagsins og hans sjálfs birtast þessar
ástríður á táknrænan og dulbúinn hátt í
draurni. Dreymandinn sjálfur uppgötvar jafn-
vel ekki hvað er á seyði og lætur blekkjast.
En dulbúnar i draurni fá hvatirnar saklausa
og táknræna svölun.
Það sem ég hef sagt hér á undan er megin-
inntakið í draumfræðikenningum Freuds. En
þessi stutta Iýsing er að sjálfsögðu ekki nærri
því tæmandi. Margir fræðimenn voru ekki
sammála þessari kenningu Freuds og var hann
rnikið gagnrýndur. I þessu stutta yfirliti er
ekki pláss fyrir fleiri draumakenningar en
nefna má menn eins og Carl Gustaf Jung,
Adolf Adler og Calvin Hall, en þeir settu all-
ir fram eigin kenningar um drauma.
Karlar fá standpínu
í svefni
Ýmsar nrælanlegar breytingar verða á lík-
anrlegu ástandi fólks í svefni. Hér á undan
hef ég minnst á hraðar augnhreyfingar og
mælingar á heilabylgjum. Einnig verða breyt-
ingar á hjartslætti, blóðþrýstingi, öndunar-
hraða og fleira. En stinning kynfæris karla í
svefni (jafnt bárna sem fullorðinna) hefur
vakið mikla athygli vísindamanna og er í raun
ekki vitað hvað veldur þessu.
Þýski lífeðlisfræðingurinn P. Ohlmeyer
byrjaði að kanna þetta fyrirbæri á 4. áratugn-
um. Hann komst að því að þessi ástands-
breyting endurtók sig reglulega á svefntíman-
um og gat þetta gerst 4-6 sinnunt meðan á
svefni stóð.
Árið 1965 hafði rnargt nýtt komið fram um
svefnhegðun manna, þ.á m. vitneskjan um
kviksvefninn eða stig hraða augnhreyfmga.
Charles Fisher birti þá niðurstöður úr rann-
sókn sent hafði það markmið að leiða í ljós
hvort samband væri á milli stinningu getnað-
arlims og hraðra augnhreyfmga. I Ijós kom
að náið samband var á milli þessara tveggja
þátta. Stinning getnaðarlimsins átti sér stað á
95% þeirra svefnstiga sem höfðu hraðar augn-
hreyfmgar. Einnig kom í ljós að kviksvefninn
og stinning kynfæris hófst og lauk á mjög
svipuðum tíma. Þessar breytingar virtust
óháðar því hvort viðkomandi hafði haft sam-
farir skömmu áður eða ekki. Aftur á móti
hafa síðari kannanir staðfest að skelfing eða
sorg í draumi hindrar stinningu eins og í vöku.
Eins og áður sagði er ekki vitað hvað veldur
stinningu getnaðarlimsins í svefni. En þó virð-
ist sýnt að hugarástand dreymandans skiptir
máli. En karlmenn dreymir ekki hreina kyn-
lífsdrauma í 95% tilfella. Og hvað með
smábörn? Stinning getnaðarlims á sér stað
hjá þeim sem og fullorðnum. Þó að lítið sé
vitað um þá lífeðlislegu og geðrænu þætti sem
valda þessu virðast öll rök hníga að því að
eitthvað sé rétt í tilgátu Freuds að kynhvötin
sé grunnhvöt mannsins og sé samofin eðli
hans frá fæðingu, en þroskist og breytist með
aldri eins og aðrir hæfileikar.
Ahrif umhverfis
á drauma
Allir þekkja þá tilfinningu að vakna upp
af flóknum draumi. Draumurinn endar á há-
væru hljóði, til dæmis frá kirkjuklukkum eða
sjúkrabíl. Hávaðinn er svo mikill að við vökn-
um. En þá er það vekjaraklukkan senr hringir.
Flestir gera þá ráð fyrir að vekjaraklukkan
hafi valdið draumnum. En rannsóknir benda
til þess að svo sé ekki. Hringing klukkunnar
veki hins vegar upp gamlar minningar um
drauma eða raunveruleikann og skjóti þeim
inn í drauminn og úr verði ný atburðarás.
Þar af leiðandi hefur hringing klukkunnar
ekki þau beinu áhrif að viðkomandi fari að
dreyma unt leið og klukkan hringir, heldur
hefur hringingin aðeins áhrif á atburðarás
draumsins.
Einnig er talið að önnur utanaðkomandi
áreiti, nreðan á svefni stendur, geti ráðið
nokkru um atburðarás drauma. Til dæmis
nrá nefna að gerðar hafa verið tilraunir mcð
að láta vatn drjúpa á handleggi og fætur fólks
eða láta sterkt ljós skína frarnan i það. Ef
þetta er gert meðan á móksvefni stendur hafa
þessi ytri áreiti engin áhrif á draumana en ef
menn verða fyrir þessunr áreitum þegar kvik-
svefn á sér stað gætir áhrifa þeirra stundum
en ekki alitaf. Ef áreitin hafa áhrif dreymir
menn t.d. að þeir séu úti i rigningu eða að
þeir séu staddir i miðjum eldsvoða.
Sálfræðirannsóknir liafa sýnt fram á að
menn geti að einhverju lcyti hal't stjórn á efni
drauma sinna og annarra. Bæði eru notaðar
beinar og óbeinar draumaábendingar. Hér á
eftir ætla ég að segja frá tveimur slíkum til-
raunum. Sú fyrri er framkvænrd með óbeinni
draumaábendingu: Sálfræðingarnir létu fólkið
ganga með rauð gleraugu áður en það fór að
sofa. Ekki var sagt hvers vegna og fólkið vissi
ekki hver tilgangur tilraunarinnar væri. Mjög
margir sögðu þó að draumar þeirra hefðu
verið rauðleitir. í framhaldi af þessu rná nefna
að sunra dreymir alltaf liti en aðrir skynja
aldrei liti í draumum sínunr. En langflesta
dreymir stundunr liti og stundum ekki. Ástæð-
an fyrir þessu er enn óþekkt. í hinni rannsókn-
inni var draunraábendingin bein: þeir sem
þátt tóku í tilrauninni voru beðnir um að ein-
beita sér að því að dreyma persónuleikaein-
kenni sem þeir vildu að einkenndu sig. Flesta
dreymdi a.m.k. einn draum þar sem sjá mátti
þetta persónuleikaeinkenni.
Draumþörf mannsins
Rannóknir hafa verið gerðar á draumþörf
manna. Þær hafa meðal annars sýnt fram á
að ef maður er sviptur draumnum, það er
vakinn þegar kviksvefninn byrjar, reynir hann
að bæta sér upp draunrleysið næstu nætur á
eftir. Þ.e.a.s. hann dreynrir þá mun meira en
honunt er eðlilegt. Einnig hefur komið fram
að draumleysi framkallar andlega vanlíðan.
Menn verða þreyttir, órólegir, uppstökkir,
einbeiting verður erfið og minniháttar minnis-
truflanir eiga sér stað. Það virðist því vera
að draumar séu ekki tómt rugl heldur séu
þeir manninum nauðsynlegir til þess að halda
geðheilsu sinni.
Draumurinn er ein af flóknustu ráðgátum
sálfræðinnar. Frá alda öðli hafa menn reynt
að ráða í hann. Egyptar litu á drauma sem
boðskap guðanna og reistu draumguði sínum
fjölda hofa þar scm draumtúlkendur höfðust
við.
Kínverjar töldu drauminn upprunninn úr
huga dreymandans. Og ckki má glcyma Is-
lendingum sem trúðu og trúa jafnvel enn á
forspárgildi drauma. Um það höfum við
mörg dæmi úr íslcndingasögunum og daglega
lífinu.
Allar þjóðir hafa túlkað drauminn á sinn
hátt. En þrátt fyrir að draumurinn hafi skipt
svo miklu máli i líli manna síðan fyrir þúsund-
um ára hefur cngum tekist að skýra merkingu
og tilgang hans. Þctla hcfur manninum ckki
enn tekisl þrátt fyrir hina miklu rannsóknar-
tækni sem hann ræður yfir. Eftir því scm fieiri
svör og staðreyndir koma fram um drauminn
virðasl fieiri spurningar vakna.
hi:imii DASKKÁ
1. Alkinson, Ritii; Atkinson. Richnrd; Hilgard, lirncst. SálfncAi.
Rvk 1986.
2. Cicir V. Vilhjálinsson. Stjórn vilundarinnar og sálncn lyl'. Rvk
1975.
5. Matthias Jónasson. Itðli drauma. Rvk 1983.
4. Schjcldcrup. Ilarald. l uróur sálarlilins. Rvk 1963.
5. Simon Jóh. Ágústsson. Sálarfncói. Rvk 1977.
14 VIK A N 17. TBL