Vikan - 23.04.1987, Blaðsíða 31

bergh hafði flogið í tuttugu og sex tíma fór
hann að hafa áhyggjur af því hvort hann
væri á réttri leið eða ekki. Hann kom auga á
fiskibát og vissi þar af leiðandi að það væri
land í nánd. Hann flaug niður í urn fimmtán
metra hæð. Hann hallaði sér út um gluggann
og kallaði: „í hvaða átt er írland?" Hann fékk
ekkert svar. Hann hélt þó áætlun sinni. Eftir
um það bil klukkutíma sá hann land og
þekkti brátt bæinn Valentia á strönd írlands.
Lindbergh lauk þessu flugi og varð heims-
frægur á einni nóttu.
Loftför
Loftbelgir voru lengi vel vinsælir og á tíma-
bili virtist sem þeir væru framtíðin í loftflutn-
ingum. Seint á átjándu öld var sú uppgötvun
gerð að vetni var léttara en loft. Um 1766
uppgötvaði Henry Cavendish þennan eigin-
leika vetnisins - að ef hann setti það í blöðru
lyftist hún. En Cavendish leit eingöngu á þetta
sem eðlisfræðilegt fyrirbæri og hugsaði ekki
út í að það væri hægt að hagnýta það. Jacqu-
es Charles var sá sem fékk þá hugljómun að
nota lyftiafl vetnisins til flugs. En það eru
Montgolfierbræðurnir sem eru almennt taldir
eiga heiðurinn af því að hafa hagnýtt þennan
eiginleika vetnis til þess að láta loftbelg fljúga.
Árið 1963 var loftfarið Hindenburg sent í loft-
ið. Það var þýskt og ótrúlega stórt og iburð-
armikið. Það var tvö hundruð fjörutíu og
fimm metrar að lengd. í því voru tvöfaldir
klefar fyrir sjötíu og tvo farþega. Þar var
heitt og kalt vatn, matsalur og vínstúka ásamt
setustofu með flygli. Þar voru einnig skemmti-
þilför fyrir gönguferðir. Hindenburg var rckið
í fjórtán mánuði. Á þessum tíma fór það í
sextíu og þrjár ferðir. Þrjátíu og sjö þeirra
voru farnar yfir Atlantshafið og þar af tutt-
ugu og ein milli Þýskalands og Bandaríkj-
anna. En endalok Hindenburgloftfarsins voru
hörmuleg. Þann sjötta maí 1937 var loftfarið
að undirbúa lendingu i Lakehurst í New Jers-
ey. Fjöldi manns var viðstaddur til að horfa
á. Skyndilega kom upp eldur fyrir framan
efri stélkambinn á loftfarinu. Örfáum sekúnd-
um síðar stóð loftfarið allt í ljósum logum
og féll hægt til jarðar. Skýring hefur aldrei
fengist á því hver upptök eldsins voru. Þrjátíu
og sex manns létu lifið í þessu slysi. Eins og
fiestir vita var þar með lokið tímabili vetnis-
loftfaranna þvi auk þess sem menn voru
hrærðir af þessu hræðilega slysi gerðu þeir sér
grein fyrir þ>ví hversu gífurlega viðkvæm svona
loftför voru og hversu mikil hætta fylgdi þeint.
Ótrúlegt er hvcrsu misjöfnum aðferðum
dýrin beita við fiug sitt. Segja má að hvert
dýr hafi sína sérhælingu. Kólibrífuglinn er
þekktur fyrir sína sérstöku hæfileika. Hann
getur verið kyrr i loftinu með því að hreyfa
vængina á réttan hátt. Svipaða eiginleika hef-
ur drekafiugan sem einnig getur „hangið" í
loftinu. Albatrosinn er hins vegar búinn þeim
hæfileika að geta svifið með vindalögunt ótrú-
lega lengi. Nokkur dýr geta eingöngu svifið.
Þar er svifíkorninn ntjög sérstakur. Hann
hefur húð strengda milli fram- og afturlappa.
Með því að strekkja á þessari húð getur íkorn-
inn svifið unt það bil fjörutíu til fjörutíu og
fimm metra. Þótt ótrúlegt megi virðast er til
fiskur sem er gæddur þessum sama eiginleika.
Það er flugfiskurinn frægi. Þótt hann nefnist
flugfiskur er auðvitað um að ræða svif en
ekki fiug. En fiugfiskurinn getursvifið svipaða
vegalengd og íkorninn þótt hann þurfi að
komast upp úr vatninu og i þá hæð sem hann
svo svífur úr á eigin spýtur. íkorninn steypir
sér hins vegar niður úr tré.
Það er athyglivert til þess að hugsa að flug-
ið er sú ferðaaðferð sent býður upp á mestan
hraða af öllum þeinr sent þekktar eru. Þótt
blettatígurinn sé oft álitinn hraðskreiðasta dýr
jarðarinnar er það turnsvalan sem er hrað-
skreiðust.
Fjaðrir fuglanna eru ntjög ntisjafnar sem
og gerð vængjanna. En þær eiga það þó sam-
Það er þekkt eðlisfræðilögmál að þegar
hraði einda, í snertingu við ákveðinn fiöt,
eykst minnkar þrýstingurinn á fiötinn. Það
er vegna þessa sem vængir fiugvélarinnar nýt-
ast til fiugs. Þeir eru gerðir þannig að þeir eru
í laginu eins og hálft tár; sveigjast upp á við
fremst, lækka svo niður á við en eru sléttir
undir. Það verður til þess að loftið, sem
streymir yfir vænginn, herðir á sér. Þannig
verður sífellt minni þrýstingur ofan á vængina
meðan hann helst óskertur undir þeim. Þess
vegna lyftist fiugvélin upp þegar hraðinn er
orðinn nógu rnikill. En til að fiug geti átt sér
stað verða að fara saman undirstöðuatriði
fiugsins, rétt hlutfall þessara atriða; lyfti-
krafts, sern áður er ræddur, þyngdar, loftvið-
nánts og „knýs", orkunnar sem knýr vélina
áfram og sigrar loftviðnámið. Þessi atriði
verða öll að vera samræmd.
Sviffiugurnar hafa lengi verið vinsælar. En
Albatrosinn, fyrsta mannstýrða farartækið sem flaug yfir Ermarsund.
eiginlegt að vera sterkar og sveigjanlegar. Þær
gera vængina bungulaga að ofan þannig að
lyftikraftur myndast. Undir ytri Ijöðrununt
eru svo minni, mýkri fjaðrir (dúnn) sem halda
hita á fuglinunt. Skordýrin eru nokkuð frá-
brugðin fuglunum í aðferðum sínunt. Það
má fremur líkja fiugi þeirra við fiug þyrlna
en fiugvéla. Mörg skordýr geta hangið í loft-
inu, hækkað sig og lækkað nærri lóðrétt, og
jafnvel fiogið afturábak. Vængir fiestra skor-
dýranna mynda bæði lyftikraft og knýja þau
áfrant. Vængirnir hreyfast i ,,átta“laga mynst-
ur. Þannig koma þeir dýrinu bæði áfram og
upp. Hraðfieygustu skordýr í heimi geta náð
um fjörutíu kílómetra hraða og jafnvel allt
upp í sextíu og fimm kílómetra hraða við viss-
ar aðstæður. Þótt ótrúlegt megi virðast hafa
mýfiugur urn eitt þúsund vængjatök á sek-
úndu og býfiugur um tvö til þrjú hundruð.
Hvers vegna?
En hvers vegna getur fiugvél fiogið?
á undanförnunt árunt hefur verið að ryðja sér
til rúms ný tegund svifs; svifdrekafiugið. í
þessari íþrótt er beitt sams konar tækni og í
sviffiugufiugi, leitað að hitauppstreymi og
þannig svifið á sama hátt og örninn. En í
svifdrekafiuginu hefur maðurinn komist eins
nálægt því að geta fiogið á eigin vængjum og
hægt er í dag. Létt burðargrind og ntjög þunn-
ir vængir úr efni eru það eina sem halda
honunt uppi.
En allt er í þróun. Og ekki síður fiugið en
annað. Það er svo með gamla drauma að
þegar menn gera sér Ijóst að það er hægt að
láta þá rætast, að minnsta kosti að einhverju
leyti, þá halda þeir áfram að reyna að finna
enn betri lausnir. Og í framtíðinni má búast
við því að fullkomnari farartæki til fiugs
muni verða til en fólk lætur sig dreyma um
núna, bæði hvað varðar hraða, stjórn og elds-
neyti. Líka má búast við þvi að þróunin verði
í þá átt að flugið geti smám saman orðið al-
menningseign.
17. TBL VIKAN 31