Vikan - 16.03.1939, Síða 11

Nr. 11, 1939
VIKAN
11
IIÐIIR LEIKARAR.
Fortíð og nútíð.
ÁTTUNDA GREIN
Hér hefir verið brugðið upp myndum af íslenzkum mönnum
og konum, sem hafa komið fram á leiksviðinu, en eru
horfnir þaðan aftur. Til þessa hefir þá eingöngu verið rætt
um leikara liðna tímans, liðna leikara, einnig í þeirri merkingu,
að þeir eru horfnir sjónum vorum. Segja má þó, að fleiri séu liðnir
leikarar en þeir, sem dánir eru. Afrek leikarans er svo nátengt
líðandi stund, að þegar leikurinn er úti og leikarinn horfinn af
leiksviðinu, þá er ekkert eftir nema minningin ein. Persóna leik-
arans allsstaðar annarsstaðar en á leiksviðinu skiptir oss engu
máli í þessu sambandi. Út frá
list. Spurningunni var varpað Gunnþóhinn sem Staða-Gunna.
fram að Matthíasi Jochumssyni
á sínum tíma. Höfum vér lært að leika vort eigið þjóðlíf ? Fyrr en
þeirri spurningu er svarað afdráttarlaust játandi, getur ekki ver-
ið um þjóðlega leiklist að ræða. Það dugir ekki að benda á sýn-
ingar leikrita af erlendum uppruna, eða leikara í hlutverkum út-
lendingu. I bezta tilfelli verður þar að ræða um umskrift leiks
og hlutverka í íslenzkt umhverfi og íslenzkar persónur, en í versta
tilfelli og tíðast meira eða minna vísvitandi eftirhermuskap. Skil-
yrðið fyrir þróun þjóðlegrar leiklistar var því að verður innlend
leikritun.
Athygli vor hefir því einkanlega beinzt að sýningum íslenzku
leikritanna, og leikarahópurinn af sömu ástæðu takmarkast við
þá, sem þar léku. Þegar kemur fram á fyrsta tug nýju aldarinnar,
verður þessi takmörkun einnig nauðsynleg rúmsins vegna. Ef
þáttur væri sagður af hverjum nýjum leikanda, sem þá kemur
fram, væri sögð leiksaga þessa tímabils, en það var ékki ætlunin.
Gunnþórunn og Friðfinnur
í revyu-hlutverkum.
Spumingin um það, hvort
leikurum vorum hefir tekizt að
verða við kröfu Matthíasar
Jochumssonar, að læra að leika
sitt eigið þjóðlíf, varðaði ekki
einasta leikara fortíðarinnar.
Það er mikilsvert að vita, að
leiklist vor stendur föstum fót-
um í þjóðlífinu fyrir langa sögu-
lega þróun, og það er einnig
mikilsvert að vita, að liðnir leikarar vorir hafa verið þess megn-
ugir, að skapa verðmætar þjóðlífslýsingar, kunnað að leika sitt
eigið þjóðlíf, en það væri fánýt vizka, ef spurning Matthíasar
fengi neikvætt svar, þegar hún er borin upp við leikara nútíð-
arinnar. — Þá mætti nú þegar breyta þjóðleikhúsinu við Hverf-
isgötuna í kartöflukjallara eða kornforðabúr. Ef þjóðleg leik-
list fær ekki inni þar, er hið dýra hús byggt utan um einkis-
verða hluti, og þá væri skárra að taka það í aðra notkun en
til sýninga á kvikmyndum og skrípaleikjum.
Leikara-kynslóðin, sem nú
stendur á leiksviðinu, er hin
þriðja í röðinni, sem því nafni
verður nefnd. Fyrsta kynslóðin,
með Árna Eiríkssyni og Krist-
jáni Ó. Þorgrímssyni, heyrir
alveg fortíðinni til, en af ann-
arri leikarakynslóðinni eru ekki
alhr fallnir í valinn, og standa
jafnvel nokkrir leikarar, sem
til hennar verða taldir, enn þann
dag í dag á leiksviðinu, en aðrir
hættir eða mikið til hættir að
leika. Þessir leikendur tengja
saman fortíð og nútíð, og það
er því nauðsynlegt að líta á
starf þeirra. Eftir því, sem áður
segir um afrek leikarans, fellur sú athugun ekki utan við annað
aðalsjónarmið þessa greinaflokks, en er hinu, sem tekur til
þjóðlegrar leiklistar, til skýringarauka.
Gunnþórunn Halldórsdóttir
sem Nilla í „Jeppa á Fjalli".
Gunnþórunn og Marta Indriðadóttir sem Ingveldur í Tungu og Gróa
á Leiti í „Pilti og stúlku".
*
Þegar leiklistarlífið stóð með mestum blóma á árunum fyrir
stríð og þar á eftir, voru þær iðulega nefndar í sömu andránni:
frá Stefanía og frú Guðrún. Frú Guðrún Indriðadóttir var um
langt skeið önnur aðalleikkona þessa bæjar. Hún byrjaði að
leika árið fyrir aldamót í amerískum sjónleik, Esmeralda, sem
gert hafði mikla lukku í Danmörku í þýðingu og lagfæringu
Eriks Bögh. I næsta leik á undan hafði Marta systir hennar
leikið smáhlutverk, og var þetta upphaf þess, að sex dætur
Indriða Einarssonar komu fram á leiksviðinu á næstu árum.
Þær systur, Guðrún, Marta og Emelía Indriðadætur, léku síðan
með Leikfélaginu, frú Guðrún til 1929 eða í rétt þrjátíu ár, en
Marta og Emelía enn þann dag í dag. Af þeim systrunurn hafði
frú Guðrún vafalaust mesta og glæsilegasta hæfileika til að
bera. Komu þeir hvað greinilegast í ljós í leik hennar á móti Jens
B. Waage í aðalhlutverkum sjónleikja eins og Alt-Heidelberg
og John Storm, en þó einkanlega í Fjalla-Eyvindi, þar sem
hún lék Höllu á móti Kára Helga Helgasonar. Við hlið Höllu
ber að skipa Hrafnhildi í Höddu-Pöddu Guðmundar Kambans
Framh. á bls. 19.