Vikan - 28.09.1939, Page 4

4
VIK AN
Nr. 39, 1939
leg, næstum því ótrúleg eins og krafta-
verk.
Sagan um írska. prestinn og bróður
hans, írska munkinn (sem er sjaldséðari á
vegum úti) er efni í heilt bókasafn, en hún
væri líka ágætt efni í ljóð, sem meira skáldi
en mér væri ofætlun að yrkja. Hún er ým-
ist glæsileg eða döpur, ýmist sigursöngur
eða harmljóð, ýmist glymur hún sem
frægðaróður út um lönd og álfur, eða
hverfur í felustað útlagans, en gegnum
allar aldirnar sagan af óbilandi seiglu,
óhaggandi staðfestu, guðdómlegum mætti
til að þola, þreyja og vona, kveljast og
krossfestast, en rísa alltaf aftur upp frá
dauðum.
Mig langar að stikla á stærstu dráttum
hennar til að finna þessum orðum mínum
stað. En stuttorðari get ég ekki verið en
þetta:
Enginn yeit nú með vissu, hvenær
kristni barst fyrst til írlands. En það eitt
er víst, að ekki voru liðnar fullar tvær
aldir frá Kristsfæðingu, er einhverjir Irar,
ef til vill fáir, höfðu lagt niður heiðinn sið.
Irar stóðu þá í viðskipta- og siglingasam-
böndum við Suður-Evrópu og Litlu-Asíu.
Hver andleg hreyfing, sem á sér bærði við
Miðjarðarhaf, gat borizt næsta hratt vest-
ur til þeirra.
En svo kom Patrekur og gerðist „post-
uli Ira,“ sennilega árið 432. Fæddur á Skot-
landi, en fræddur í Gallíu (Frakklandi),
þar sem hann hafði dvalið í klaustri, kom
hann nú með orð krossins til þjóðar, sem
hafði áður fyrr haldið honum herteknum
um skeið. Launaði hann þannig Irum illt
með góðu, og spratt upp mikil blessun af
því verki. Eftir hans dag var írland al-
kristið land.
Meðan styrjaldarbál þjóðflutninganna
miklu læstist um flest hin fornu, vestrænu
menningarlönd, naut Irland friðar og sjálf-
stjórnar. Þar óx nú og dafnaði í næði sá
kristni menningargróður, sem innrásir er-
lendra, heiðinna þjóða upprættu eða tröðk-
uðu niður annars staðar. Þar reis upp há-
menntuð munka- og klerkastétt, sem lét
von bráðar til sín taka trú og menningu
annarra landa. Frá Clonard-klaustri kom
konungborinn maður yfir á Iona-ey vestur
af Skotlandi og reisti þar klaustur. Á
nokkrum áratugum setti hann á stofn
STEINN STEINAKK: ;
Hugleiðingar
I um nýja heimsstyrjöld. |
[ Nú baðar jörð í blóði [
I og barizt er af móði i
i og þessu litla ljóði
I mun lítil áheyrn veitt. j
j Og þótt ég eitthvað yrki
} um Englendinga og Tyrki, j
i má telja víst það virki [
] sem verra en ekki neitt.
í Ég ligg hér einn og lúinn, i
j úr lífsins harki flúinn j
[ og vilja og vopnum rúinn |
i á vinsamlegum stað. j
i Manns hug ei hátt skal flíka, j
[ ég hefi barizt líka
j og átt við ofraun slíka, [
j en ekki meir um það. j
j Vort líf er mikil mæða [
[ og margt vill sárið blæða j
[ og knappt til fæðu og klæða j
[ er kannski nú sem þá. j
j En samt skal sorgum rýma, j
j þótt sækist hægt vor glíma, j
i því eflaust einhvern tíma
j mun einhver sigri ná. [
j Og berjist þeir og berjist i
j og brotni og sundur merjist, [
j og hasli völl og verjist
i í vopnabraki og gný. j
j Þótt borgir standi í báli
i og beitt sé eitri og stáli, [
[ þá skiptir mestu máli, j
j að maður græði á því.
fjölda klaustra um allt Norður-Skotland.
Þaðan var landslýðnum: Irum (sem þá
voru enn nefndir Skotar), Piktum og
Bretum boðuð kristni, og þegar hann lézt,
árið 597 eða 8, mátti Skotland heita kristn-
að land. Hann hét víst Krimthan, þessi
merkilegi maður, — hinn ókrýndi konung-
ur Skotlands um skeið, en sagan nefnir
hann Columcilla, — Kirkjudúfuna.
Frá Bangor-klaustri við Belfast-fjörð
hélt Columbanus með 12 munka í fylgd
yfir til Frakklands og settist að í Vogesa-
fjöllum. Þaðan fór hann tveimur áratug-
um síðar, flæmdur úr landi, til Sviss og
Italíu. Enn minnir nafnið á borginni St.
Gallen í Sviss á Gallus, félaga hans, sem
stofnaði þar klaustur, er varð víðfrægt
menntaból. En sjálfur stofnaði Columban-
us Bobbio-klaustrið á ítalíu og lézt þar,
árið 615. Og hvar sem spor hans lágu,
greri menning, útbreiddist kristni, blómg-
uðust vísindi og listir.
En þetta eru aðeins hinar allra fræg-
ustu af írsku trúboðs- og menningar-hetj-
unum. Frá Irlandi dreifðist fjöldi slíkra
manna austur um Þýzkaland allt og Alpa-
lönd til ítalíu, Spánar og Búlgaríu. Fram
um 1100 eru þeir sífellt að verki. Aragrúi
heimilda í öllum þessum löndum vitnar um
starf þeirra og áhrif. Skriftin þeirra þekk-
ist á ellibleikum bókfellsblöðum í dýrmæt-
ustu handritasöfnum allra þessara landa.
Um allt, er töldust vísindi í þá daga,
voru Irar fremstir, írskir munkar, írskir
prestar.
Svo marga þeirra tók kirkjan j helgra
manna tölu, að Irland fékk nafnið „Insula
sanctorum“ — Ey dýrlinganna.
Og heima hjá sér sátu þeir ekki heldur
auðum höndum. Þar voru ekki aðeins rit-
aðar bækur á alþjóðamálinu, latínunni,
heldur fæddust þar einnig þjóðlegar bók-
menntir á keltnesku máli. Irar, Engilsax-
ar og íslendingar sigldu móti straumi mið-
aldatíðarandans í því að rita bókmenntir
á móðurmálum sínum. Irar riðu á vaðið.
Og vafalaust voru þeir fyrirmynd Engil-
saxa og Islendinga.
Irskir munkar leituðu næðis á afskekkt-
um eyjum. Sú þjóð hafði öldum saman
kunnað vel að stýra skipi. Þeir urðu fyrstu
hafkönnuðir og landleitamenn við norðan-
vert Atlantshaf, sem sögur fara af. Sú
saga hefir geymst um Brendan hinn helga
Finnloga-son, ábóta í Clonfert-klaustri á
Vestur-Irlandi, að hann hafi fundið land
handan við Atlantshafið (um 570). Var
það fyrsti fundur Ameríku austan um haf ?
hafa margir spurt. Um það getur enginn
sagt með vissu, og ekki heldur verður það
fullyrt, að sú saga sé tilbúningur einn.
Menn nefndu landið „Ey hins blessaða
Brendans“ eða „hið fyrirheitna land
dýrlinganna".
Og þegar íslenzk strönd var fyrst
mannsaugum litin, svo vitað sé, stóð írsk-
ur maður við stýrið, ef til vill klæddur
brúnum eða hvítum munkakufli, ekki
krúnurakaður á „Péturs vísu“ (tonsura
Petri) um hvirfil, eins og síðar varð
skylda, heldur um framanvert höfuð, allt
Frh. á bls. 22.
Patrekskirkjan í Dublin. — Bygging
hennar var hafin árið H90. 1 lok 14.
aldar brann hluti af henni, sem reist-
ur var að nýju. Þegar Eng-lending-ar
vildu þröngva siðaskiptunum upp á
Ira, létu þeir eyðileggja fjölda lista-
verka i þessari kirkju, og á 17. öld
höfðu menn Comwells hana fyrir
hesthús. A árunum 1713—1745 var
skáldið Jonathan Swift prófastur við
þessa kirkju. Gröf hans er þar undir
gólfinu, og þar hvílir við hlið hans
ástmey hans, Esther Johnson, en um
þau er sögð ein hinna raunalegustu
ástarsagna. Swift samdi grafskrift
sína sjálfur og er hún letruð þama á
einn vegginn: ,,Hann hvílir þar, sem
hamstola gremja nær ekki framar að
nísta hjarta hans.“
Kirkja þessi var komin að hmni um
1860. Bauðst þá Benjamín Lee Guinness, auðugur bjórverksmiðjueigandi til að kosta viðgerðina, og
varði til þess 160 þús. pundum af bjórgróða sínum.