Vikan - 28.09.1939, Blaðsíða 15

Nr. 39, 1939
VIKAN
Flýt þér, drekk út
rí ústaf Óskarsson var jarðsunginn í gær.
Hann varð fyrir bíl í síðastliðinni viku
og var fluttur á Landakotsspítalann. Dag-
inn eftir dó hann. Við lögreglurannsóknina
kom það í ljós, að hann hafði verið útúr-
fullur og slangrað fyrir bílinn á öfugum
kanti. Bílstjórinn fékk enga sekt, ekki svo
mikið sem áminningu. Gústaf féll sem sé
óbættur. — Það var landhreinsun að hon-
um, sagði fólk. Allir þekktu hann. Hann
var alræmdur.
— Við vorum ekki margir, sem fylgd-
um Gústaf til grafar, nokkrir fátækir, at-
vinnulitlir strákar, fæstir gæddir trúnni á
annað líf. Það var bágborin líkfylgd. En
hann hafði verið eins konar foringi okkar
hér fyrr meir, leiðtogi í daganna þraut, ef
svo mætti segja. Það var ekki fyrr en í
hitteðfyrra, sem hann byrjaði að drekka.
Við sökktum kistu hans þöglir niður í
moldardjúpin og bundumst fastmælum um
að samansafnast við leiði hans einu sinni
á ári og flytja þar ljóð okkar og sögur.
Við höfðum ekki gleymt þeirri tíð, er hann
töfraði okkur með hugmyndaauðlegð sinni
og andríki. Við dáðumst að óstýrilæti
ástríðna hans. Enginn okkar gat fullkom-
lega fylgt honum eftir, hvort sem um var
að ræða sorg eða gleði. Hann hafði þann
hæfileika eða kannske öllu heldur þann
veikleika að gefa sig óskiptan á vald til-
finninga sinna, hversu fjarstæðar, sem
þær kunnu að vera. Á alþýðuskólanum
kynntist hann Eyju og þar með voru örlög
hans ráðin. Ég vakti með honum tvær næt-
ur hennar vegna, hina fyrri til þess að taka
þátt í takmarkalausri hamingju hans yfir
fyrsta kossinum, sem hún gaf honum, og
hina seinni til þess að afstýra því, að hann
grandaði sjálfum sér eftir að skólabróðir
okkar, Friðjón úr Dölum, hafði tekið stúlk-
una frá honum. Þetta gerðist með mánað-
armillibili.
Um vorið, þegar nemendurnir skildu,
hvarf Eyja vestur í Dali með Friðjóni.
Gústaf ók á mótorhjóli til Reykjavíkur og
fékk tvær sektir fyrir yfirkeyrslur og
óleyfilegan hraða. Hann hafði sem sé ekið
yfir tvær kindur og einn hund á leiðinni.
Ég aftur á móti fór norður í land, þar sem
ég hafði fengið atvinnu.
Síðan eru liðin tvö ár, og ég hefi lítið
umgengizt Gústaf frá þeim degi. Við hitt-
umst aðeins endrum og eins, þegar ég kom
til bæjarins. Hann vissi, hvar ég var vanur
að búa, og þangað heimsótti hann mig,
þegar hann hafði hugmynd um, að ég væri
á ferðinni. Þá sagði hann mér hrjúf æfin-
týri úr einkalífi sínu, og venjulega var
hann fullur. Allt tal hans var blendingur
af bölsýni og kæruleysi, þó að það væri
honum ekki eiginlegt eða meðfætt. Upphaf-
lega var hann hvorki bölsýnn né kærulaus,
en heilbrigði hans var eyðilögð og hann
kvaðst raunar ekkert hafa út á lífið að
setja annað en það, hvað það væri þaul-
sætið í skrokknum á sér. Uppáhaldsorðtak
hans var: „Flýt þér, drekk út“ —
Hann dó daginn áður en ég kom síðast
til bæjarins, en þegar ég gekk inn í her-
bergið mitt, þá lá þar fyrir mér þunnur
böggull, sem reyndist að innihalda dag-
bók hans. Hún náði aðeins yfir tvo mán-
uði úr æfi hans, tvo þá síðustu, og var
skrifuð með feitum blýanti. Ekkert bréf
fylgdi. Það var ekki einu sinni höndin hans
á utanáskrift pakkans, það var kvenhönd,
rithönd hjúkrunarkonu frá Landakoti.
Stafagerðin bar á sér útlendingssvip og fól
í sér uppfyllingu á síðustu bæn deyjandi
afglappa, sem allir þekktu, allir spýttu á
eftir, utan hinir tíu, sem grófu hann.
— Þarna hefir þú þá þína grafskrift,
Gústaf minn, hún yrði varla betri, þó að
ég færi að semja hana sjálfur, hugsaði ég
og byrjaði að hreinskrifa það, sem stóð á
hinum velktu síðum vasabókarinnar.
1. jan. Allir kannast við, hvað morg-
unmyrkrið er svart og kalt í kringum ára-
mótin. Það er fullt af stynjandi svefni og
drungalegum þyt fjarlægra eða nálægra
hríðarbylja. Draumar, sem snúast um
skemmtigöngur og kvenfólk og sumarsól,
sem skín inn í drauminn og skín á bláa og
endalausa þjóðvegina, sem gott er að
ganga um, þarna leysast þeir upp. Þannig
er maður snuðaður um allt og svikinn í
hendur virkileikans, sem glymur af kátu
orgi vekjaraklukku vinnukonunnar bak við
næsta þil. Síðan fellur áramótamyrkrið
saman yfir höfði sálarinnar eins og svart
krapavatn, svo að henni liggur við drukkn-
un. Það er eins og maður sökkvi — sökkvi
og upp í gegnum dýpið eygir maður enn
um stund, með svefndrukknum augum hið
óraunverulega — drauminn, sem maður
hefir misst hinstu tökin á. Svo kviknar
örlítill neisti af hugsun á skari skynsem-
innar. Það er meðvitundin — kvalari
mannkynsins, og spyr: — Hvað gerðist í
gær? Guð almáttugur, var ég fullur eins
og skepna? Auðvitað, hvað annað ætti að
hafa gerzt? Þrátt fyrir það strengjast
minnisfrumurnar til hins ýtrasta, svo að
ennishúðin hleypur í hnikla. Höfuðverkur-
inn magnast við áreynsluna, og ég gefst
upp við að muna nokkuð. Augun lykjast
aftur á ný, og ég blunda, en hrekk upp
aftur við mínar eigin hrotur. Ég rís upp
við dogg og kveiki á borðlampanum. Her-
bergið fyllist daufri birtu, því að peran er
vafin rauðu bréfi frá því í gærkvöldi.
Tóbakseitruð vetrarfluga skjögrar yfir
borðplötuna og reynir að hef ja sig til flugs,
en veltur á bakið og hreifir fæturna eins
og hún sé að prjóna. Ég horfi í sljófri at-
hugun á veslings dýrið, án meðaumkunar.
Hugsanirnar sofa enn einhvers staðar
dýpst inn í efninu og meðal þeirra ein, sem
felur í sér spurninguna: — Hvað gerðist
í gær?
— Símon Pétur, gæt þú sauða minna,
sagði Jesús. Því fékk hann ekki fjár-
gleggri mann til þeirra hluta? Eða er ég
fæddur af hinni svörtu hjörð, sem á sér
engan hirði?
Flugan er hætt að prjóna. Hún hefir
krosslagt fæturna á kviðnum, lagt sjálfa
sig til. Hún er dáin.
Svo líður enn viðburðalaus stund af
morgninum, nema hvað rödd vinnukon-
unnar frammi í eldhúsinu raular fábreyti-
legt lagbrot um heiðbláu f jóluna fríðu. Hún
raular það upp aftur og aftur eins og það
sé eina lagið í heiminum, eina huggunin
hennar í armæðu lífsins. Það er auðheyrt
á raddblænum, að hún hefir ekki enn unnið
bug á næturdrunganum í sál sinni og ömur-
leikanum í eldhúsinu, þar sem allt lyktar
af köldum matarleifum frá því í gær. Hún
heitir Eyrún og er kölluð Eyja. Hún er
búin að vera hér í hálfan mánuð, og það
er undarlegt, að hún skuli vera hér, því
að fyrir tveim árum var hún trúlofuð Frið-
jóni úr Dölum. Hann tók hana frá mér um
það leytið, sem ég hætti að sjá sólina fyrir
henni. Kannske hefir honum gengið gott
til. Kannske hefir hann viljað koma í veg
fyrir, að ég fölnaði upp í of mikilli for-
sælu.
Þegar kaffið er heitt, kemur Eyja. Hún
fer enn hjá sér, þegar ég lít á hana og
setur bakkann þegjandi á borðið eins og
kostgangararnir eiga heimtingu á, að
vinnukonurnar geri.
— Heyrðu, segi ég og stöðva hana um
leið og hún ætlar að fara. — Staldraðu
ögn við, Eyja, þú skalt ekki vera hrædd
um, að þú orsakir sólmyrkva lengur.
— Hvað meinarðu, Gústaf? spyr hún
og nemur hikandi staðar.
— Ekkert, en ég er veikur, lýg ég. —
Ég hefi tóbakseitrun eins og fluga. Mig
dreymdi líka hásumar og sólskin. Það kvað
vera fyrir dauða.
— Jæja, segir hún, — þú ættir að reykja
og drekka minna en þú gerir, Gústaf. Þú
eyðileggur heilsu þína, eins og þú lifir.
— Því fyrr, því betra. Þetta er bara allt-
of seinvirk aðferð til þess að ná því marki.
Ef ekki hefði verið gripið fram fyrir hend-
urnar á mér hérna um árið, þú manst, þá
væri þetta löngu afstaðið. Nú er ég of
Smásaga eftir Guðmund Daníelsson frá Guttormshaga.