Vikan - 30.11.1939, Blaðsíða 17

Nr. 48, 1939 VIKAN 17
Emil Björnsson, stud. jur.:
Myrkravöld útkjálkans.
Saga frá 18. öld.
Emil Björnsson.
Við vorum tveir á bátnum. Félagi minn
var áttræður öldungur, en þó ern vel.
Við nálguðumst Svarta-nes, en það
er f jallsendinn milli Djúpaf jarðar og Lík-
árvíkur. Ég var á kaupstaðarferð í Vík-
ina. Það var í byrjun október. Eftir á að
gizka eina stund myndi taka að bregða
birtu.
Við Barði gamli höfðum lagt á stað
heiman úr Hamraf jöru í birtingu. En sótt-
ist seint róðurinn þennan dag, man ég. Það
eins og stríddi á mig óskiljanlegt magn-
leysi. Auk þess er leið þessi löng, fyrir
fjóra firði og víkur að fara. Og nú var
aðeins fyrir síðasta nesið að fara. Það var
Svarta-nes.
Ég veit ekki, hvað að mér kom, svo oft
sem ég hafði lagt leið mína hugsunarlaust
fyrir þetta nes. En nú sótti það á mig að
vita á þessari stundu alla munnmælasög-
una. Ég hafði að vísu eitthvert hrafl heyrt
úr henni áður, en aldrei léð því eyru. Var
það nærvera Barða gamla, sem olli þessu?
Að minnsta kosti sögðu allir, að enginn
núlifandi Islendingur kynni honum þessa
og aðrar kynjasögur betur.
Ég varð að leggja að Barða gamla í
þetta sinn. Þess hafði þó ekki þurft við
venjulega. Hann kvaðst aldrei hafa sagt
sögu Svartaness frá upphafi, enginn kynni
hana nú orðið, og hún væri bezt geymd
hjá sér í gröfinni. En nú espaðist löngun
mín fyrst að marki, og loksins hét hann
mér sögunni. Hann sagðist aðeins þurfa
dálitla umhugsun. Ég lagði upp árarnar
og litaðist um á meðan. Enn var hvergi
farið að skyggja, nema kolamyrkur virtist
jrfir Svartanessbænum, því að þar grúfði
einn ægilegasti og þverhníptasti f jallsendi,
sem gengur í sjó fram hér á landi. Þetta
voru Hafhamrar. En skriðurnar beggja
megin nessins hlutu þó að vekja enn meiri
athygli, því að auðsætt var við fyrstu sýn,
að engin leið var að komast lifandi að eða
frá þessum bæ á landi.
Um þetta var mér vel kunnugt. Allt í
einu sá ég bát skammt frá okkur. Ég
þekkti hann, það var presturinn í Djúpa-
firði. Brátt var hann svo nærfi, að ég hafði
spurnir af ferðum þeirra.
Presturinn var í skírnarferð til Svarta-
ness. Þeim sóttist greiðar róðurinn en mér,
og ég sá þá taka land skömmu seinna.
Ég leit á Barða gamla, og mér hnykkti
við, hann var fölur sem nár. En rólegur
hóf hann nú sögu sína, án þess ég hreyfði
um það einu orði framar.
Hann mælti á þessa leið:
— Þú sérð klettaborgirnar þarna niður
við lendinguna. Þær heita Svartiklettur og
Ljósaland og eru jafn ólíkar og nöfnin
bera með sér. Undir Svartakletti er urð og
eilíft brim eins og þú sérð núna í logninu,
en undir Ljósalandi ein hin bezta lending
og uppganga skáhalt upp að bænum.
Einu sinni fyrir æva-löngu geisaði óveð-
ur hér með ströndinni. Þá var engin byggð
á Svartanesi, því að engum þótti þar óhult
vegna náttúruumbrota. En er óveðri þessu
slotaði, þá kom í ljós, að ókunnur maður
maður var setztur að þarna og búinn að
reisa yfir sig skýli. Um þetta var mönn-
um mjög tíðrætt í þá daga, enda virtist
Svartanessbóndinn hafa hrapað niður úr
skýjunum með rigningarflóðinu. Sjálfur
kvaðst hann hafa komið af hafinu, en var
fáorður um fortíð sína. En um lending-
una í ofviðrinu varð honum tíðrætt.
Hann hafði fyrir löngu vilzt og beið
dauðans í sjónum, myrkrinu og stormin-
um. En þá allt í einu brá upp ljósi í f jarska,
skæru og kynlegu, því að hvort sem hann
var á öldutoppi eða í bylgjudal, þá sá hann
ávallt ljósið í sömu stefnu. Eins og í
leiðslu stefndi hann nú beint á þetta ljós,
og trúði upp frá því, að það eitt hefði getað
borgið lífi sínu.
Og að lokum renndi hann upp í f jöruna
undir Ljósalandi, sem hann kallaði svo,
og kvað þar búa ljósálfa, sem hefðu vísað
leiðina til lífsins.
En ljósið sá hann ekki framar. Hina
klettborgina nefndi hann Svartaklett, og
kvað þar búa dökkálfa eina. Sagan segir,
að Svartanessbóndinn hafi kvænzt dóttur
bóndans á Líká, og enn í dag búa afkom-
endur þeirra á Svartanesi.
En nú kemur það kynlega við þessa
sögu. Svartanessbóndanum var stöðugt í
minni brimgnýrinn og rótið undir Svarta-
kletti frá nóttinni voðalegu. 1 hvert skipti,
sem hann reri til fiskjar, ýfðist þessi minn-
ing upp eins og opið sár, unz sjórinn varð
honum sálarleg ofraun, því að í hvert sinn,
er hann kom að í myrkri, gat hann eins
búizt við að lenda undir Svartakletti, og
brimgnýrinn lét eins og djöfullegur stork-
unarhlátur í eyrum hans.
Þá var það, að hjónin tóku upp Svarta-
ness-siðinn. Þau fóru með börnin sín, eitt
af öðru, og skírðu þau úr sjávarlöðrinu við
Svartaklett, til þess að vingast við dökk-
álfana og gera þá guðfeður barnanna, því
að myrkurótti þeirra var ljóstrúnni meiri.
Skírn þessi varð að fara fram í myrkri og
helzt í ofviðri. Sagt var, að sogið og brim-
gnýrinn lægði jafnan meðan á athöfninni
stæði.
Ef skírn þessi yrði vanrækt, myndi bát
Svartanessættar brjóta við Svartaklett eða
annað ennþá verra.
Svo ríkur varð Svartaness-siðurinn, að
lengi var ættliður eftir ætthð laugaður í
sjávarlöðrinu, svo að lítið bar á, enginn
þorði að bjóða honum byrginn.
En svo bar við, að einn Svartanessbónd-
inn sótti prest til að skíra, segir sagan.
Og hvað ætli svo sem hafi hent, hreyta
menn út úr sér glottandi. Sagnirnar eiga
svar við því.
Þetta kvöld voru synir Svartanessbónd-
ans ekki komnir að, er presturinn fór. Þeir
komu ekki að heldur um nóttina. Svarta-
nessbóndinn svaf ekki vel. Þetta var ekki
einleikið. En þó, veðrið var blítt og hvergi
alda, nema ólátabrim undir Svartakletti að
vanda.
I birtingu gekk bóndinn fram á klett-
inn. Þar lágu þeir f jórir með tölu og bylt-
ust, sundurtættir innan um urðinaoghrasl-
ið úr bátnum. Sagan segir, að bóndinn hafi
misst vitið og gengið til sona sinna.
Og enn leið meira en öld. En þá var
aftur sóttur prestur að Svartanesi. Það
mundu elztu menn, er ég var í bernzku.
En er hann var nýfarinn, þá gerði það
óskaplegasta fárveður, er sögur fara af
hér um slóðir. Það var ekki vistlegt á
Svartanesi þessa nótt. Svo mikill var
stormurinn og regnið, að ekkert ljós hélzt
lifandi í bænum, sem var orðinn gamall
og gisinn. Og um miðnættið byrjuðu ósköp-
in, fjöllin tóku að hrynja niður sunnan-
megin á nesinu, því að regnið var svo stór-
kostlegt, að allt losnaði og fór á stað, sem
farið gat. Þá var hjónunum á Svartanesi
nóg boðið. Þau lögðu á stað með ungbarn-
ið í fanginu og ætluðu að komast til Lík-
árvíkur. I fylgd með þeim voru synir
þeirra tveir fulltíða. Þeir sluppu báðir lif-
andi, en hjónin og barnið fórust þessa
nótt á miðri leið, í skriðuföllum, sem nú
tóku að hrynja norðan megin nessins
einnig. Síðan hefir enginn lifandi maður
komið til Svartaness landleiðina, því að
um morguninn leit allt út eins og í dag.
Fjöllin höfðu í rauninni hrapað.
Seinustu orð Svartanessbóndans, sem
synirnir litu hverfa í skriðuhlaupið, voru
þessi:
— Ef það ber við í þriðja sinn, er
Svartaness-siðurinn úr sögunni.