Vikan - 30.11.1939, Blaðsíða 4

4
VIKAN
Nr. 48, 1939
ið af landakortinu, og af því að menn heyra
þess getið í útvarpinu þegar illviðra er von
(„lægð yfir Islandi“). Jafnvel um Norður-
lönd er vanþekkingin ótrúlega mikil. En
þó er vanþekkingin ekki það versta, heldur
hitt, hversu fáránlegar hugmyndir menn
vírðast hafa um landið og íbúa þess. Is-
lendingar, sem ferðast erlendis, verða þess
fljótt varir, og oft á hinn ótrúlegasta hátt.
Menn virðast trúa því yfirleitt, að landið
sé lítt eða ekki byggilegt fyrir ís og kulda,
og íbúarnir séu Eskimóar eða einhver
þvílík manntegund um alla lifnaðarháttu,
því að íslönd heimsins eru yfirleitt byggð
þeim mannflokkum. Erlendir menn, sem
koma hingað, verða undrandi að sjá, að hér
býr venjulegt fólk. Það er alveg vafalaust,
að nafnið á hér meiri sök en menn gera
sér almennt ljóst, enda þótt vitanlega komi
fleira til. Nafninu er nefnilega svo farið,
að það gefur ákveðnar lýsingar, ákveðnar
hugmyndir um landið, hugmyndir, sem eru
í senn rangar og lítilsvirðandi fyrir land
og þjóð. Þessar hugmyndir ná fótfestu
vegna þess að almenningur hefir yfirleitt
ekki aðra vitneskju um landið en þá, sem
felst í nafninu. Þetta er í sjálfu sér eðli-
legt. Tökum t. d. Djöflaeyjuna, sem við,
vegna nafnsins, hugsum okkur víti á jörðu,
í stað þess að Nýja Guinea er í rauninni
gott og frjósamt land. Þegar um er að
ræða afskekkt land eins og ísland, sem
byggt er lítilli þjóð, sem ávallt hlýtur að
standa utan við rás hinna stóru heimsvið-
burða, þá er þess ekki að vænta, að at-
hygli og þekking umheimsins gagnvart
okkur verði nokkurn tíma slík, sem verða
myndi ef um stærri þjóð væri að tefla.
Þegar svo stendur á, er sýnilegt, að nafn-
ið hefir meiri þýðingu til upplýsinga um
landið en vera myndi ella. Þess vegna er
mikils um það vert, að nafnið gefi ekki
villandi eða skaðlegar hugmyndir um land-
ið, eins og núverandi nafn því miður gerir.
Það er og öldungis vafalaust, að hinar
rangsnúnu hugmyndir erlendra þjóða um
land okkar og þjóð standa öllum menn-
ingar- og fjárhagsviðskiptum okkar fyrir
þrifum. Þrátt fyrir það, að við höfum, fyr-
ir meira en 20 árum, lýst yfir fullu sjálf-
stæði, þá er sú skoðun enn allt of útbreidd,
að við séum nýlenda, m. a. s. Eskimóaný-
lenda, því engum dettur í hug að Eski-
móar geti farið með mál sín sjálfir. Brest-
ur enn mikið á, að við höfum náð þeirri
viðurkenningu um sjálfstæði vort, afrek og
afurðir, sem við teljum okkur eiga sið-
ferðilegan rétt til. Mun smáþjóð sem okk-
ur jafnan veitast nógu erfitt að halda
hlut sínum í þeim efnum, þótt ekki væri
hið gamla ónefni landsins til þess að
þyngja okkur þann róður.
#
m. Nú mun margur spyrja hvað um
slíka hluti þýði að sakast. Nafn landsins
sé e. t. v. óheppilegt, en þar verði engu
um þokað úr þessu. Menn skyldu þó gjalda
varhuga við að slá nokkru föstu um þetta,
að óhugsuðu máli. Breyting á nafni lands-
ins er alls engin f jarstæða, þótt slíkt kunni
að láta ólíklega í eyrum fyrst í stað. At-
hugum það nokkru nánar.
Það er mjög algengt nú á síðari tímum,
að ríki og borgir skipti um nöfn. Stórborg-
in Kristjanía tók fyrir nokkrum árum upp
hið forna nafn Osló, Pétursborg tók upp
nafnið Petrograd og síðar Leningrad. Ríkið
Persía lagði niður hið ævaforna nafn, og
nefnist nú Iran. Mesopotamía tók upp
nafnið Iraq, Irland (fríríkið) Eire
o. s. frv. Reynslan hefir sýnt, að slíkar
breytingar eru mjög auðveldar í fram-
kvæmd. Ösló er t. d. þrisvar sinnum mann-
fleiri en allt Island, og gekk nafnbreyting-
in þó svo fljótt fyrir sig, að eftir 1—2 ár
var gamla nafnið algjörlega úr sögunni,
og nú kannast almenningur þar varla við
nafnið Kristjanía lengur.
Nafnbreyting landsins er algerlega inn-
anríkismál okkar. Við þurfum engrar við-
urkenningar né samþykkis að leita hjá
öðrum ríkjum. Við ráðum því einir hverju
nafni við nefnum land okkar. Slík breyt-
ing yrði okkur kostnaðarlaus að mestu. Til
hennar þyrfti að sjálfsögðu þjóðaratkvæði,
sem rétt væri að láta fara fram um leið og
greidd verða atkvæði um uppsögn sam-
bandslaganna.
Þótt breytt yrði um nafn landsins, þá er
engan veginn nauðsynlegt að leggja gamla
nafnið algjörlega niður. Það er ekkert því
til fyrirstöðu að taka upp annað nafn, sem
opinbert heiti landsins, sem einkum yrði
notað út á við, en nota bæði nöfnin sam-
hliða að öðru leyti, líkt og t. d. Finnland
— Suomi. Jafnvel þótt tekið væri upp nýtt
nafn, þá myndum við nota gamla nafnið
áfram fyrst um sinn, a. m. k. jafnhliða
hinu nýja nafni.
*
IV. „Til þess ætla vitrir menn þat haft,
at Island sé Týli kallat.“ Landnámabók.
Nú er það ljóst, að ekki tjáir að gera
tillögu um það að leggja nafnið Island
niður, nema unnt sé um leið að benda á
annað nafn, sem betur megi fara. Má gera
ráð fyrir að erfitt yrði ,að finna nafn, sem
allir yrðu ánægðir með. En nú vill svo
vel til, að ekki þarf að velja nýtt nafn,
þar sem til er nafn; sem landið hefir áður
heitið, og telja má hið upprunalega nafn
landsins. Ef þess vegna yrði að því ráði
hnigið að breyta um nafn á landinu, þá
kæmi að mínu áliti ekki annað til greina
en hið forna og viðurkennda nafn „Thule“
(Týli), þar sem telja má, samkvæmt sagn-
fræðiheimildum, að Island sé einmitt hið
forna Thule. Skal nú að því vikið lauslega.
Það er söguleg staðreynd, að þjóðir forn-
aldar höfðu fundið land þetta löngu áður
en það var numið af Norðurlandabúum.
Vitað er með vissu, að Keltar höfðu komið
hér við land og dvalið, enda segir í Land-
námu, að samkvæmt enskum bókum hafi
verið siglingar milli landanna í þann tíma,
löngu áður en Norðmenn komu hingað.
Irski munkurinn og sagnaritarinn Dicuil
(kring um 825 e. Kr.) getur þess, að Irar
hafi verið hér árið 795. Til eru áreiðanleg-
ar sagnir af því, að þegar fyrir Krists
burð þekktu þjóðir á Bretlandi land mikið
er lægi norður af Bretlandi, og nefndist
Thule. Aðalheimildin um það eru ferðalýs-
ingar Pytheasar, sem var grískur land-
fræðingur, sem fór rannsóknarleiðangur
um norður og norðvestur Evrópu, árið 345
f. Kr. Ferðalýsingar hans eru að vísu tap-
aðar, en til eru hins vegar nokkur einstök
brot úr frásögnum hans hjá öðrum rit-
höfundum þeirra tíma.
Pytheas þessi kom norður til Bretlands,
og e. t. v. lengra norður, enda þótt það
sé ekki vitað með vissu. En hvort sem
hann hefir sjálfur komið hingað til lands,
eða aðeins heyrt frásagnir um landið, þá
virðist það einsætt, að hann eigi við Island,
þegar hann skýrir frá landi því, er nefnist
Thule og liggi nyrst í Atlantshafi, sex daga
sigling í norður frá Bretlandi hinu mikla.
Segir hann að siglingar þangað séu erfið-
ar, landið sé óbyggt, korn vaxi þar lítt og
þroskist illa; á sumrum séu nætur bjartar
og langar. Þessi lýsing, svo og fjarlægðin
frá Bretlandi, kemur vel heim um Island,
en getur hvorki átt við Hjaltland eða
Norður-Noreg, eins og sumir hafa viljað
halda fram. Frumheimildin, ferðalýsing
Pytheasar, sker úr um þetta, og breytir
það engu um, þótt hugmyndir annarra
samtíma og síðari tíma höfundar hafi ver-
ið nokkuð á reiki um það, hvaða land eða
lönd hafi verið hið forna Thule, og þótt
það nafn hafi síðar verið notað jöfnum
höndum um ýms önnur Norðurlönd.
I annan stað eru til frásagnir Beda
prests, sem Landnámabók vitnar í, en Beda
var merkur enskur sagnaritari, sem var
uppi á árunum 673—735 e. Kr. Staðhæfir
landnámabók, eftir viturra manna frásögn-
um, að Island sé hið fornaThule (Týli) ,sem
Beda prestur ræði um í aldafarsbók
sinni. Þessi frásögn, sem kemur heim við
rit Dicuils um fyrsta landnám Islands, er
öll hin merkilegasta, og verður ekki hjá
því komizt að leggja mikið upp úr áliti
þessara merkustu sagnfræðinga sinna tíma
um þetta atriði. Hitt tekur þó af öll tví-
mæli um rétt okkar tíl Thule-nafsins, að
eftir frásögnum Beda og Dicuils var land-
ið nefnt því nafni af fyrstu landnámsmönn-
um þess, Keltunum. Engin þjóð myndi því
geta, með nokkrum rökum véfengt rétt
'okkar til nafnsins, enda hefir engin ein
þjóð þorað að tileinka sér það. Fjöldi sagn-
fræðinga og vísindamanna mun og vera á
þeirri skoðun, að Island sé hið forna Thule,
og það er m. a. .ekki óalgengt, að meðal
menntamanna, t. d. í Þýzkalandi sé Island
nefnt því nafni nú í dag. Hitt er engin
ástæða til að taka alvarlega, þótt Bretar
reyni að heimfæra Thule-nafnið upp á
Hjaltland, Norðmenn á Norður-Noreg,
og Danir upp á eskimóanýlenduna Græn-
land. Það eru sams konar sagnfræðivísindi
og þegar Leifur heppni á að vera Norð-
maður, Columbus að hafa fundið Ameríku,
af því að hann er frá stærri þjóð en Leifur,
o. s. frv. Þetta er ekki annað en hin venju-
Framh. á bls. 22.