Vikan - 18.04.1940, Síða 5

VIKAN, nr. 16, 1940
5
Undanfarna daga hafa Islendingar
andað og hrærzt í stríðsskelfingu,
en sú tegund ótta er þeim framandi
eins og allt, sem að hernaði lýtur. Órói og
eirðarleysi hefir einkennt mjög fas Reyk-
víkinga þessa daga, og þar sem tveir menn
hittast, er fyrsta spurningin ávallt þessi:
— Hvernig lízt þér á veröldina?
Enginn misskilur þessa spurningu, allir
vita við hvað er átt. Það er auðvitað stríð-
ið, og þær hörmungar, sem steðja að ná-
grannaþjóðum vorum, Norðmönnum og
Dönum.
Aldrei fyrr hefir hætta morðtækninnar
og styrjaldarbrjálæðisins staðið okkur svo
nærri, og aldrei fyrr hefir nein kynslóð a
þessu landi átt jafn mikið undir því komið,
að siglingar til landsins stöðvuðust ekki,
og að viðskiptasamvinnan mætti haldast
við frændþjóðirnar á Norðurlöndum. En
svo vöknum við við það einn morguninn,
að sambandsríki vort, Danmörk, hefir ver-
ið tekið herskildi og að þýzkur her hefir
verið settur á land í Noregi í þeim tilgangi
að gera því ríki sömu skil. Kvöldið áður
gátum við vel ímyndað okkur, að svo
mundi fara, en við vildum þó ekki trúa
því.
En þegar fregnirnar af þessum skelf-
ingum bárust hingað, mátti finna, að Is-
lendingar stóðu saman sem einn maður,
þeir stóðu saman í óttanum og skelfing-
unni og áttu allir sömu óskina, sömu von-
ina, að enn mætti ráða fram úr þessu og
senn mundi málum skipast á friðsamleg-
an hátt. Menn töluðu um þann möguleika,
að þetta væru flugufregnir, lítt ábyggileg-
ar, og kannske lognar upp frá rótum. En
svo reyndist þetta vera rétt í aðalatriðum.
Frændur okkar, friðsömustu og gáfuðustu
menn heimsins, höfðu glatað frelsi sínu og
sjálfstæði í hendur erlendu hervaldi, og
Norðmenn, sem reyndu að verjast, áttu
við ofurefli liðs að etja.
Það var óyggjandi staðreynd, að þannig
var ástatt á Norðurlöndum fyrir hádegi
9. apríl, og þann dag var sólskin og sum-
arblíða í Reykjavík. En ég býst við, að
fæstir hafi veitt því athygli, að það var
gott veður, því að ,,nú var ei hugurinn
heima.“ I Austurstræti, framan við rit-
stjórnarskrifstofu Morgunblaðsins, stóð
stöðugt mikil mannþyrping, sem las fregn-
spjöld, er hengd voru út.
Þegar stríðið brauzt út í haust, stóð
fólk einnig fyrir framan Morgunblaðs-
gluggann og las fregnspjöld, en þá voru
fregnirnar spennandi eins og morðkafli í
leynilögreglureyfara, því að þá var þetta
okkur meira óviðkomandi, en hins veg-
ar þægilegt umræðuefni og skemmtileg
dægurþraut til þess að spreyta sig á. —
En í þetta skipti setti menn hljóða, því
að nú gat okkar eigin örlagastund verið
að nálgast, og þá stoðar ekki digurbarka-
leg háreysti og orðafleipur. — Annars hug-
ar las fólk þessar fregnir og annars hug-
ar gekk það sína leið. Atvinnulausir og
umkomulitlir menn gleymdu um stund sín-
um persónulegu sorgum og erfiðleikum af
tómum áhuga fyrir því, hvernig hér mundi
skipast málum. Og hinir, sem nægum störf-
um höfðu að gegna, höfðu enga eirð í sér
til að sinna þeim. Hópurinn fyrir framan
Morgunblaðsgluggann var sjálf Reykjavík,
og þennan dag sveikst hún um að vinna.
Sendisveinarnir streymdu að hvaðanæfa á
reiðhjólum sínum og stilltu sér upp við
hliðina á starfsfólki bankanna og annarra,
er gegna ábyrgðarstöðum í þjóðfélaginu,
og atvinnulausi Eyrarverkamaðurinn stóð
þarna hjá háskólaprófessornum, sem í dag
var staðráðinn í að mæta ekki í skólanum.
Og þegar á allt er litið, má telja það mjög
vafasamt, hver átti hér mestra hagsmuna
að gæta. I Danmörku dvelja við nám eða
eru búsettir yfir 1000 Islendingar. Ætt-
menni þessara þúsund Islendinga eru um
allt landið, en þó flestir í Reykjavík. Mörg-
um mun því hafa orðið hugsað til þessara
ættingja. En efst í hug flestra mun þó hafa
vakað sú spurning, hvort einnig við mynd-
um verða teknir herskildi og verða að lúta
erlendum herjum og framandi stjórnarvöld-
um. Og víst er um það, að þetta kvöld
gengu margir uggandi til hvílu um það,
að senn myndu taldir dagar hins íslenzka
sjálfstæðis.
En morguninn eftir erum við enn sjálf-
stæð þjóð, og sjálfstæðari en við höfðum
nokkru sinni verið. Alþingi hafði komið
saman um nóttina og samþykkt bráða-
birgðalög þess efnis, að vegna ástandsins
í nágrannalöndunum mundu Islendingar
,,að svo stöddu“ taka í sínar hendur al-
gjöra forystu þeirra mála, er við áttum
áður sameiginleg með sambandsþjóðinni.
Svo skjótt skipast málin, og svo hratt
snýst hamingjuhjólið.
Ríkisstjórnin hafði árangurslaust reynt
að ná símasambandi við konung og sendi-
herra sinn í Kaupmannahöfn, en átti sam-
tímis fund við þjálfuðustu lögmenn þjóð-
arinnar og naut leiðsögu þeirra. Síðan
voru samþykkt lög. Þannig fengum við
fullt og óskert sjálfforræði eftir 676 ára
íhlutun og afskipti annarra þjóða af okk-
ar málum. Og þetta var í apríl. Vorið
byrjar í apríl á Norðurlöndum, og það
bregst aldrei. Þrátt fyrir kuldana og ísa-
lögin í Danmörku í vetur voru þó beyki-
skógar „grænu eyjanna“ teknir að grænka
og sáðlöndin búin til plægingar þegar það
,,undur“ gerðist á einni nóttu, að frjálsri
og siðmenntaðri þjóð var ofaukið í sínu
eigin föðurlandi. Danski bóndinn sofnaði
frá því að svínin hans voru dönsk, en þegar
hann vaknaði voru þau undir þýzkri vernd
og vafasamt, hvort hann ætti þau! Þannig
er sjálfstæði þjóða ótryggt og hverfullt
eins og ástir kvenna nú á tímum. Vonandi
er, að það sjálfforræði, sem að við íslend-
ingar höfum nú tekið okkur sé engin ævin-
týrablekking, að við vöknum ekki við það
einn morguninn,........
Churchill segist þurfa að athuga málið.
Annað hefir hann ekki sagt um Island,
kannske aldrei minnst á það fyrr né síðar.
En það kann að varða okkur miklu, að
hvaða niðurstöðu hann kemst við að
„athuga málið“. Verða ærnar okkar ensk-
ar eða þýzkar á sauðburði í vor, og hverr-
ar ,,verndar“ kunnum við að njóta, sem
eigum landið og ráðum nú einir okkar mál-
efnum eftir 676 ár. En hvort sem guðirn-
ir eru með okkur eða ekki, verðum við að
horfast í augu við ýmsa alvarlega ann-
marka, sem sjálfsstjórnarævintýrið hefir í
för með sér. Hafið þið athugað það, að
annar hver Reykvíkingur eða meira á at-
vinnu sína og framtíðarmöguleika undir
því, að ekki stöðvist siglingar milli Islands
og Evrópu. Sérstaklega verður Reykvík-
ingum tíðrætt um Hitaveituna þessa dag-
ana, hvort framkvæmdir hennar munu
stöðvast að sinni. Þetta er líka mjög veiga-
mikið atriði fyrir Reykjavík og þjóðina
alla. I lok síðasta stríðs kostaði kolatonnið
hér yfir 300 krónur, og ekkert bendir til
þess að dýrtíð þessa stríðs verði minni en
stríðsins 1914—1918. IJr brýnustu sigl-
ingaþörfum verður reynt að bæta með við-
skiptum við Ameríku, en svo kunna þau
sund einnig að lokast ....
Og það var þetta, sem mun hafa verið
efst í huga margra þegar þeir drógu sig
hljóðir út úr mannþrönginni framan við
ísafold, fremur en óttinn við bitur vopn og
blóðsúthellingar. Okkar bezta öryggi er
fólgið í því, að við eigum engin vopn og
kunnum ekkert með þau að fara
En sömu dagana og tvísýnast horfir um
framtíð lands og þjóðar hefir ástin hvatt
nokkrar ungar stúlkur hér í Reykjavík til
sinna vígvalla, — til þess að trúlofast er-
lendum skipbrotsmönnum, er dvalið hafa
hér á götunum í nokkrar vikur og borist
mikið á. Og þær eru hamingjusamar, þess-
ar litlu stúlkur. Þær eiga sínar framtíðar-
vonir í útlandinu. En þeir, sem ekki vilja
falla fyrir vopnum erlendra manna, ættu
heldur ekki að falla fyrir ástum þeirra!
Og svo gæti farið, að sú blóðtaka, sem
erlendu skipbrotsmennirnir hafa lagt sig
eftir, meðan þeir hafa haft hér viðdvöl,
yrði íslenzka kynstofninum dýr fórn, ef
stríðið stæði lengi og mörg erlend skip
brotnuðu hér við landL S. B.