Vikan - 02.12.1943, Blaðsíða 14
14
VIKAN, nr. 48, 1943
Handsaxaleikur.
I fomsögunum er víða getið, að „leika at
handsöxum“. Þegar Gangleri kom í Ásgarð, sá
hann þar mann í hallardyrunum, sem „lék at
handsöxum ok hafði VII senn í lofti.“ Ólafur kon-
ungur Tryggvason lék að þremur handsöxum í
senn, svo að jafnan var eitt á lofti, og marga
fleiri staði mætti tína til úr sögunum, ef vildi.
Það er vitaskuld, að handsöx og öll önnur her-
neskja er liðin undir lok á Islandi fyrir löngu,
en þó kvað eima eftir af leiknum enn í dag.
(Isl. skemmtanir).
Kvöldskattur.
Það er einn siður sumsstaðar fyrir norðan (í
Eyjafjarðarsýslu og Þingeyjarsýslum að minnsta
kosti), að húsbændur veita hjúum sinum eitt
kvöld ótiltekið, öndverðlega á jólaföstunni, svo
mikið sælgæti í mat, sem þeir eiga fjölbreyttast
og bezt til á heimilinu, og ber öllum saman, sem
það þekkja, að það sé mesta kethátíð á árinu,
og keppast jafnvel öreigar við að veita hjúum
sínum þennan kvöldskatt, og kljúfa til þess þrí-
tugan hamarinn, hvað litla björg sem þeir eiga í
húsum sínum. Fyr meir var það og sumstaðar
siður, að hver heimamaður veitti kvöldskatt öll-
um á heimilinu, og kepptist hver við annan, að
verða ekki minni, en hinir, svo að það urðú eins
margir kvöldskattar á jólaföstunni, og margir
voru menn á heimilinu. Þessi venja, að hver
heimilismaður veiti kvöldskatt, er nú aflögð, en
þó ber það við enn, að nokkrir heimamenn, 3 eða
4, taka sig saman um að standa öllum hinum
fyrir beina eitt kvöld, og hinir taka sig saman
aftur, að endurgjalda þegnar velgerðir annað
kvöld, en bóndinn og húsfreyjan gera það ávallt
í fyrmefndum sýslum.
Isan.
Einu sinni ætlaði djöfullinn að veiða fisk úr
sjó. Þreifaði hann þá fyrir sér, og varð fyrir
honum ísa. Hann tók undir eyruggana, og sér
þar síðan svarta bletti á isunni; það eru fingra-
för djöfsa. Isan tók þá viðbragð mikið, og rann
úr klóm kölska, og er svört rák. eftir ísunni,
sem klær hans strukust um báðu megin á hlið-
unum.
Alexander Magnús.
Svo er sagt, að kóngur nokkur, er Alexander
Magnús hét, hafi gert samning við djöfulinn, að
ef hann léti sig vinna allan heiminn, mætti hann
eiga sig. Kóngur þessi lagði mikinn hluta heims-
ins undir sig á 12 árum, kom hann loks til Babý-
lonar; var hann þá orðinn svo drambsamur, að
hann kallaði sig guðs son, og lét tilbiðja sig;
ekki drakk hann nema dýrasta vín af gullbikar,
og er þá mælt, að djöfullinn hafi drepið hann
þannig, að honum lét sýnast hann drekka vin
úr gullskál, en reyndar var það eitur úr hófi
af reiðhesti kóngs, er dauður var og hann hafði
viljað láta tilbiðja.
„Frá Jerúsalem þeir senda.“
Einu sinni var kerling að sópa úr bæ og fyrir
dyrum á jólaföstu, en svo vildi til, áður en hún
var búin að sópa, að farið var að lesa. Þetta var
é helgum degi, og var byrjaður þessi sálmur í
grallaranum: Sá vitnisburðinn valdi. Kerling
heyrði sönginn og tók undir, en hélt þó áfram
verki sínu; flýtti hún sér þá, og tók sorpið á
herðablað, þeytti því fram af haugnum, og söng
um leið:
„Frá Jerúsalem þeir senda.“
1 annað sinn þeytti hún af öðru, og söng þá:
„Syni Levi vel kennda."
Og í því hún kastaði af því þriðja, Söng hún:
• - ,-,Með höfuðprestanna her.“
211
Vikunnar.
Lárétt skýring:
1. verk tengd árstíðinni. — 11. ekki annarra. —
12. hæðir. — 13. ólga. — 14. fugl. — 16. nudda. —
19. kvenfat. -— 20. vond. — 21. for. — 22. stólpa.
— 23. sjó. — 27. tvihljóði. — 28. blær. — 29.
endurgjalds. — 30. hitunartæki. — 31. forsetning.
— 34. frumefni. — 35. ræningjahóp. — 41. koddi.
— 42. drykkjar. — 43. grávara. — 47. eldsneyti.
— 49. ætíð, — 50. fjölda. — 51. ferð. — 52. bam.
— 53. glíma. — 56. 51. — 57. matargeymsla. —
58. viður. — 59. kona. — 61. einskis ávant. — 65.
þurr. — 67. mótmæli. — 68. sund. — 71. drykkju-
stofa. — 73. vaggi. — 74. gamanþættir.
Lóðrétt skýring:
1. egg. — 2. völlur. — 3. slá. — 4. matarilát.
— 5. frumefni. — 6. geiri. — 7. fljótt. — 8. kyrrð.
— 9. gangflata. — 10. ask. — 11. sölusamband
bænda (með greini). — 15. þingfréttir. — 17.
fóðra. — 18. þekktur. — 19. fótabúnaður. —
24. feðrum. — 25. þétt. — 26. söngl. — 27. rengja.
— 32. skrafar. — 33. háð. — 35. enda. — 36.
drægsli. — 37. kraftur. — 38. hismi. — 39. beini.
— 40. ætt. — 44. veiða. — 45. ásjóna. — 46. skipt-
ing. — 48. ekki borðandi. — 49. ljósgjafi. —
54. legil. — 55. ósamlyndi. — 57. glampi. — 60.
ganga. — 62. tínir. — 63. fjörug. — 64. kveðið,
— 66. þæfi. — 68. rollum. — 70. litarefni. — 71.
knattspymufélag. — 72. tímabil.
Lausn á 210. krossgátu Vikunnar.
Lárétt: — 1. áhyggjulausar. — 11. smá. — 12.
hjó. — 13. ólm. — 14. káf. — 16. tala. — 19. firr.
— 20. tré. — 21. lið. — 22. mær. — 23. ós. — 27.
ám. — 28. rós. — 29. lokkaði. — 30. úlf. — 31.
n.l. — 34. la. — 35. óskastundum. — 41. rotna. —
42. úðaða. — 43. taflkeppnin. — 47. ys. — 49.
sí. — 50. Ijá. — 51. skafnir. — 52. dám. — 53.
neskja er liðin undir lok á Islandi fyrir löngu,
— 61. nóns. — 65. masi. — 67. grá. — 68. ein.
— 71. mey. — 73. gil. — 74. óumflýjanlegt.
Lóðrétt: 1. áma. — 2. hált. — 3. g.h. - 4. gjá. -
5. jó. — 6. ló. — 7. ala. — 8. um. —9. akir. — 10.
rár. — 11. stjómarbylting. — 15. framfaratíma-
bil. — 17. arg. — 18. fiskát. — 19. fær. — 24.
sól. — 25. hopa. — 26. áðan. — 27. áll. — 32.
asnar. — 33. auðið. — 35. ótt. — 36. kaf. — 37.
sök. — 38. upp. — 39. dún. — 40. man. — 44.
loka. — 45. erfiði. — 46. prik. — 48. sjá. — 49.
sár. — 54. lás. — 55. tóm. — 57. knáu. — 60.
gagg. — 62. óró. — 63. bil. — 64. men. —
66. sit. — 68. ef. — 70. ný. — 71. m. a. — 72. yl.
Þjóðtrú.
Ef maður þolir vel þröngan skó, þolir hann
síðar vel konuríki, og eins gagnstætt.
Ef barn fæðist með tönnum (tveim), verður
því bæði fljótt til máls og skáld. Þær tennur
heita skáldagemlur.
Ef mann hitar í hægri kinn er illa talað um
mann, en vel, ef mann hitar í hina vinstri. Hin
vinstri er vina kinn.
Ef hnútur hleypur á sokkaband manns, heitir
hann lukkuhnútur, og á manni þá að gefast eitt-
hvað (sumir segja þann dag), en ekki skal leysa
hnútinn, fyrr en eftir þrjá daga.
Ef maður hnerrar í rúmi sínu á sunnudags-
morgni, á manni að gefast eitthvað þá viku.
Betra en ekki er að hnerra á mánudagsmorgni;
því þá sagði tröllkonan: „Betri er mánudags-
hnerri en móðurkoss,“ og má ætla á það, þvl
eins og tröll eru trúlynd, eins eru þau sannorð.
Losni karlmanni skóþvengur er hann kominn
að giftingu.
Ekki má hundur koma nærri veiðarfærum, það
gerir veiðiglöp, eins ef hundur er hafður á skipi.
Ef berfættur maður færir sig í allt fyrst á
annan fótínn, færir hann sig í ógæfuna (tekur
frma hjá), og færi hann sig úr öllu á öðrum
fætinu, færir hann sig úr gæfunní (skemmtir
skrattanum).
Ef maður lætur skera hár sitt með þverrandí
tungli, þá þverrar hárið, eða rotnar af, en vex,
ef það er skorið með vaxandi tungli.
Ekki má benda á himintungl eða tala óvirðu-
lega til þeirra, því þá kemur manni einhver
hefnd.
(J. Á. þjóðsögur).
Svar við orðaþraut á bls. 13.
HAKÐA
JÁRN A
ÓS JÓK
NÆSTI
ATAÐI
VÆRIR
ISTAÐ
GR ANI
SÁMUR
LÁS AR
ASK AR
Svör við spurningum á bls. 4.
1. Guðm. Guðmundsson.
2. Hann var franskur og var uppi frá 1862 tU
1918.
3. 293 kílómetrar.
4. Árið 1908.
5. Latham,
6. 1926.
7. Frá 1740 til 1786.
8. Þorgerður Egilsdóttir, Skallagrímssonar.
9. Nei.
10. Árið 1865.