Vikan


Vikan - 15.06.1944, Blaðsíða 10

Vikan - 15.06.1944, Blaðsíða 10
10 VTKAN, nr. 23—24, 1944 löndum, sem mátu „klassískan“ — sígild- an, menningararf nokkurs, og lögðu hann sem lóð á pólitízka vog samtíðar sinnar. Þetta var að gerast í suðausturhorni Evrópu, meðan Jón Sigurðsson las undir stúdentspróf — í norðvesturhorni sömu álfu. En andstæður mætast ótrúlega oft. Naumast gat hjá því farið, að hinn 18 ára gamli Vestfirðingur, fyndi skyldleika með málstað Grikkja og málstað þeirrar þjóð- ar, sem bjó fjærst þeim á landabréfi álf- unnar. Var ekki fleira klassiskt en Hellas og Róm? Var ekki ísland Hellas norðurs- ins, sem gevmdi sömu tungu og þeir höfðu mælt Sveinn Tjúguskegg Dana, Ólafur Tryggvason í Noregi og Ólafur skautkon- ungur í Svíþjóð? Hlaut ekki heimur menntaðra manna í germönskum löndum að sjá, að ísland var þeirra ,,Hellas“ og átti sinn eiginn þjóð- legan og sögulegan rétt á sjálfstæði? Skemmtileg hending er það, að Jón Sigurðsson fékkst eitt ár við búðarstörf í Reykjavík eins og Skúli Magnússon hafði gert á 15. og 16. ári á Húsavík. En þau kypni, sem Jón fékk af verzlunar- málum Islands um þær mundir, hafa ef- laust fengið varanlegra gildi, er hann komst í skjalasafn biskups og fékk það hlutverk að fara í gegnum það og raða því niður. Hér var um auðugan garð að gresja margs konar heimilda um hag og sögu ís- lands áður fyrri. Það átti ekki af honum að ganga, utanskólastúdentinum, að nema á eigin spýtur. Eftir þriggja ára vist sem biskupsritari er hann sigldi til Kaupmanna- hafnar til háskólanáms í „klassiskum" fræðum, var kunnátta hans í meðferð söguheimilda og ,,tækni“ hans í handrita- lestri og þjóðskjalarannsókn á svo háu stigi, að engum þýddi að keppa við hann á því sviði. Hann hætti þá fljótt námi, en gerði sér sagnfræðilegar rannsóknir og fornritaútgáfu að atvinnugrein. Hann er eflaust afkastamesti og áreiðanlegasti sagnfræðingur, sem Islendingar hafa nokk- uru sinni átt, án þess þó að geta skreytt sig með neinum ,,meistara“- eða „doktors“- titli í þeirri grein. Hann var alltaf „utan- skóla“ í lífinu, — prófastssonur að vest- an — próflaus í Höfn. Áður en hann fór utan, hafði enn gengið bloti um hjarnbreið- ur „helga sambandsins“, — júlíbyltingin í Frakklandi 1830 hafði þó að minnsta kosti steypt Bourbónakóngi af stóli, Karli 10., sem sat þar á svæfilmjúkum beði lögerfðakenninga (legitimismus) Wienar- fundarins. Og sama ár höfðu Belgíumenn átölulaust sagt sig úr lögum við Hollend- inga og gerzt sjálfstætt ríki í trássi við Metternich og aðra, sem trúðu á eilíft gildi friðargerðarinnar í Wien og „helga sambandsins". Og á Englandi höfðu for- vígismenn réttlátari kjördæmaskipunar orðið ofan á í þinginu 1832, og rutt borg- urum hinna ungu iðnaðarbæja og borga brautina að kjörborði og kjörgengi til þess þings, sem Englendingar höfðu öldum sam- an stært sig af, sem verði frelsis og jafn- réttis í ríki sínu. 1 grein, sem Jón ritar í Skírni 1837 læt- ur hann svo um mælt viðvíkjandi O’Connel, þjóðhetju íra, sem verið hafði það, sem af var 19. öldinni, óþreytandi frumherji og foringi í baráttu þjóðar sinnar fyrir þjóðlegum rétti og trúfrelsi hennar. „--- og stoðar lítið þó O’Connel sé að stríða fyrir íra, en valla mun þó nokkur einn maður hafa reynt til að gagnast ættjörð sinni meir en hann, og skortir hann hvorki hug né dug til þess þó hann mæti miklum mótmælum og óskunda á Englandi: rægir hann þar hver sem bezt getur af mótstöðu- mönnum hans, og gjöra þeir honum það til smánar, sem þeir mega, en hann lætur það ekki á sér festa, og væri það land sælt, er ætti marga menn slíka og hann er . . .“ Það er engum efa bundið, að Jón Sig- urðsson hafði snemma augun hjá sér gagnvart öllu, sem snerti á einhvern hátt baráttu smáþjpða gegn stærri þjóðum fyrir frelsi sínu og baráttu þegna gegn ein- veldiskonungum til þess að öðlast frjálsarí stjórnskipun. Og það er eftirtektarvert, að hann dæmir um þessi mál, eins og sá, sem vald hefir, — í þeirri merkingu, að hann hefir sett sig svo vel inn í allar aðstæður, að hann gæti treyst sér hvar sem væri til þess að rökræða málin, og halda skoð- un sinni fram. Þegar hann þrítugur að aldri gerðist ritstjóri og aðalkraftur Nýrra félagsrita 1841 — sex hundruð árum eftir aftöku Snorra Sturlusonar, — er hann orðinn þaulkunnugur stjórnmálahreifingum sam- tíðar sinnar um alla álfuna. Víða um lönd eru þá uppi ágætir menn, sem berjast ótrauðlega fyrir sjálfstæði þjóða sinna eða frjálsum stjórnarháttum gegn einveld- inu, sem heldur dauðahaldi í sjálft sig. En þótt Jón Sigurðsson hefði hazlað sér völl hjá kot- og útkjálkaþjóð, hefir ýms- um sýnzt, að forystumenn milljónaþjóða við sams konar aðstæður, menn sem þær eru hreyknar af að hafa átt, séu sízt í stærra broti, sem mannkostamenn og manngildis, og þjóðskörungar, en Jón okkar Sigurðsson var. „Þá var morgunn um himin og lönd“. En það er þó fyrst eftir 1848, að Jón Sigurðsson færist í aukana, og sé starf hans skoðað frá sjónarmiði Evrópu- sögu í heild, er hann Febrúarbyltingar- maður eða marz-ráðuneytis-sinni, eða ef til vill enn lengra kominn á braut frjáls- lyndrar stjórnmálaþróunar. Árið 1848 var eins og gervöll Evrópa syngi: „sem morgunblær um löndin frelsið fer“. ítalíuríkin hófust handa upp úr ára- mótunum. I febrúar kvað París við af bar- áttusöngvum lýðveldissinna og sósíalista. I marz þyrptist múgurinn fyrir framan höll Friðriks Vilhjálms 4. í Berlín og hróp- aði: frelsi, prentfrelsi! I Wien var öskrað: Niður með Metternich! Og í Kaupmanna- höfn, þar sem Jón Sigurðsson dvaldist, gengu margar þúsundir manna með borg- arstjórnina í broddi fylkingar á konungs- fund og kröfðust frjálsrar stjórnskipunar. Söguleg hliðstæða þessara viðburða var þjóðfundurinn í Reykjavík 1851, sem allir íslendingar vita deili á. Sú stund, er Jón Sigurðsson stóð þar upp og hóf ræðu sína á þessa leið: „Ég mótmæli“ o. s. frv., er vafalaust stórbrotnasta stundin í ævi hans og um leið í ævi þjóðarinnar allrar. Hver einasti Islendingur síðan, sem heyrt hefir sér til nokkurs skilnings söguna af þeim fundi, hefir fundið í sjálfum sér tauga- titring hins réttláta mótþróa, við það að rifja upp þessi helgu orð: „Vér mótmæl- um allir!“ Þjóðskörungur og skáld. Alþingi hafði verið endurreist 1843, en aðeins sem ráðgjafarþing, en með þraut- seigju og snilli Jóns Sigurðssonar fékkst það loks viðurkennt, að Island ætti rétt á sínu eigin löggjafarþingi með fullu fjár- veitingavaldi. Með stjórnarskrá þess efnis kom hinn fyrsti konungur Dana og vor af Glucksborgarætt hingað til lands 1874, og skyldi skráin vera afmælisgjöf til ís- lenzku þjóðarinnar á þúsund ára afmæli hennar, reiknuðu eftir tímatali Landnáma- bókar. En margt skorti á, að hér væri þing- ræði, þótt stjórnarskráin kæmi í fram- kvæmd. Dómsmálaráðherra dönsku stjórn- arinnar fór með Islandsmál, og bar enga ábyrgð gerða sinna fyrir alþingi. Framhald á bls. 23.

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað: 23.-24. Tölublað (15.06.1944)
https://timarit.is/issue/300224

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.

23.-24. Tölublað (15.06.1944)

Aðgerðir: