Vikan - 15.06.1944, Blaðsíða 40

40
VIKAN, nr. 23—24, 1944
ENDURREISN LÝDVELDIS.
Framhald af bls. 26.
mala (íbúar 21/*; milljón). — Hins vegar
er það talsvert minna en Svertingjalýð-
veldið Líbería í Afríku (stærð 120 þús.
km.2, íbúar 2,5 milljónir).
Ellefu ríki í Evrópu, eins og landamæri
lágu 1938, voru miklum mun smærri Is-
landi að flatarmáli, en hins vegar miklu
fólksfleiri en það:
Albanía 28 þús. km.2 íbúar 1,1 millj.
Danmörk 43 þús. km.2, íbúar 3,78 millj.
Danzig 19 hundruð km.2, íbúar 405 þús.
Eire (írska lýðveldið) 70 þús. km.2, íbú-
ar 2,94 millj.
Eistland 48 þús. km.2, íbúar 1,13 millj.
Holland 34 þús. km.2, íbúar 8,65 millj.
Lettland 66 þús. km.2, íbúar 1,97 millj.
Létúva (Lithaugaland) 56 þús. km.2,
íbúar 2,55 millj.
Luxemburg 26 þús. km.2, íbúar 299 þús.
Sviss 41 þús. km.2, íbúar 4,18 millj.
Tvö ofantalinna ríkja, Danzig og Lux-
emburg, voru svo smá að landrými, að þau
hafa verið talin meðal kotríkja Evrópu,
enda var stærð þeirra helzt líkjandi við
stærð sumra sýslanna hér á landi. Og þá
kemur að því atriði þessa máls, sem okkur
Islendingum hefir löngum verið viðkvæmt,
þegar við höfum heyrt ýmsa erlenda menn
láta uppi álit sitt um rétt okkar til sjálf-
stæðis. „Hvernig getur 125 þús. þjóð hald-
ið uppi sjálfstæðu ríki?“, höfum við stund-
um heyrt úr þeim áttum. Við höfum orðið
þess greinilega varir, að þótt stærð lands-
ins okkar mæli jafn skýrt með sjálfstæði
þess og sýnt hefir verið hér að framan,
með samanburði við önnur ríki, þá er
fólksfæð okkar slík í augum þegna mill-
jónaríkja, að þær hafa ýmist nefnt það
barnaskap eða glannaskap af okkur, að
ana út í æfintýri algers sjálfstæðis. Þess
misskilnings hefir stundum gætt, hjá þeim,
sem eru slíkrar skoðunar, að við vissum
ekki, hve dýrt í rekstri fyrirtækið „sjálf-
stætt lýðveldi á Islandi“ myndi verða.
Hafa þó ísland og Danmörk verið fjár-
hagslega skilin að borði og sæng síðan
1874!
Það bar mikið á því í daglegu tali fólks
á írlandi 1939, að „lýðveldið kostaði pen-
inga“, en með því var átt við, að ýmsar
vörur eins og t. d. vindlingar, væru dýr-
ari í Eire en á Englandi, af því að kostnað-
urinn við ríkishald skiptist niður á færri
nef í Eire en á Englandi. Mér þótti þetta
tal fróðlegt að því leyti, að ég vissi ekki
betur en, að við hér á íslandi hefðum svo
lengi, sem ég mundi til, greitt drjúgum
hærra verð fyrir t. d. hvern vindlinga-
pakka en nágrannaþjóðir okkar, án þess
að gera okkur nokkra verulega rellu út af
því, að þetta væri afleiðing þess, hve fáir
við værum til að standa undir kostnaði
fjárhagslega fullveðja ríkis. Sannleikurinn
er sá, að við vitum orðíð sæmilega, hvað
það kostar að vera sjálfstætt ríki. Kostn-
aðurinn við sjálfstætt lýðveldi getur ekki
þurft að vera neitt tiltakanlega meiri.
Smærri en vér.
En fyrst Danzig (íb. 405 þús.) og
Luxemburg (íb. 299 þús.) hafa talizt til
kotríkja Evrópu, kemst lýðveldið Island
(íb. 125 þús.) ekki undan því að verða
dregið í þann dilk. En þeim sem blöskrar
fólksfæð okkar, og telja öll tormerki á
því, að svo fámennri þjóð takist að halda
uppi sjálfstæðu ríki til langframa, má
benda á þá staðreynd, að Island er engan-
veginn fólkfæsta ríki í Evrópu. Við get-
um huggað okkur við það, að ekki færri
en 6 kotríki álfunnar hafa lægri íbúatölu
en lýðveldið okkar.
Síðan á dögum Karls mikla (um 800),
er suður í Pyreneafjöllum sjálfstætt lýð-
veldi, sem heitir Andorra (stærð 500 km.2
íb. 5 þús.). Nýtur það verndar Frakklands.
Þá verndar Frakkland einnig furstadæmið
Monaeo á Miðjarðarhafsströnd, sem hdfir
verið sjálfstætt síðan 1612 (stærð 22 km.2,
íb. 22-þús.).
I Efra-Rínardalnum milli Sviss og
Þýzkalands er síðan 1712 sjálfstætt fursta-
dæmi, sem heitir Liechtenstein. Stærð þess
er 200 km.2 en íbúatala 12 þús. Það nýtur
svissneskrar verndar og hefir sama gjald-
eyri og Sviss og samvinnu við Svisslend-
inga um póst- og símamál.
I austurhlíðum Apennínaf jalla, umkringt
ítölsku landi á alla vegu, er lýðveldið San
Marino, 60 km.2 að stærð og með 14 þús.
íbúa. Það hefir verið sjálfstætt ríki síðan
1631 og nýtur verndar ítalíu.
Fyrir norðurbotni Eyjahafs er skaginn
Kalkidike. Hinn austasti af þremur töng-
um, sem ganga vestur úr honum, heitir
á grísku „Hagion Oros“, þ. e. „Fjallið
helga.“ Þar standa nokkur grísk-kaþólsk
munkaklaustur, sem hafa verið sjálfstætt
ríki síðan á 9. öld, að öðru leyti en því,
að þau greiddu Tyrkjum skatt frá 1430—
1913. Þetta munkaveldi nefnist Aþos og
nýtur verndar Grikklands. íbúar þess eru
um 5 þús., allt karlmenn, helmingurinn
Rússar, hitt Grikkir, Búlgarar og Serbar.
Loks er að geta þess ríkis í Evrópu,
sem er minnst þeirra allra og með lægsta
íbúatölu, en þó svo öflugt að áhrifum og
myndugleika, að ekki er laust við, að mað-
ur hiki við að nota um það orðið ,,kotríki“.
Á ég þar við ríki páfans í Róm, — „Stato
della citta del Vaticano“ eins og það heitir
fullu nafni. Stærð þess er aðeins 40 ha. og
íbúatala um eitt þúsund. Sjálfstæði þess
var viðurkennt 1929, en sögulegan upp-
runa þess ber að rekja til ársins 756, þeg-
ar Pípin litli Frankakonungur hreif Mið-
ítalíu úr höndum Langbarða og gaf Pétri
postula þar lönd til yfirráða. Páfinn, eftir
maður Péturs, stýrði því ríki í umboði hans
og er svo enn, þótt löndin séu gengin und-
an því og eftir sé aðeins þessi litli blettur
inni í miðri Rómaborg.
Oft er það í koti karls, sem
kóngs er ekki í ranni.
Ekki þarf lengi að litast um meðal kot-
ríkja álfunnar til þess að veita því athygli,
að lýðveldið ísland á sérstöðu meðal þeirra,
um ýmislegt, sem miklu máli skiptir. Sjálf-
stæði þeirra allra er að vísu byggt á sögu-
legum rétti líkt og sjálfstæði íslands. Flest
eða öll njóta þau verndar einhvers stærra
ríkis líkt og Island nú, þegar það er að.
fullheimta sjálfstæði sitt. Og öll eru þau
þannig sett, að þau verða að þola sætt
og súrt með verndurum sínum, ef þeir
lenda í ófriði. En eftirtektarvert er það, að
ekkert þessara ríkja er sjálfstætt af þjóð-
ernislegum ástæðum einum saman. I
Andorra er töluð spænsk mállýska, í Mon-
aco franska og ítalska, í Liechtenstein
þýzka, í San Marino og Páfaríkinu ítalska
og í Aþos tungur þeirra fjögurra þjóða,
sem áður voru nefndar þar. Meira að segja
eiga kotríkin tvö, sem eru fólksfleiri en Is-
land, enga þjóðtungu fyrir sig. I Luxem-
burg skiptast íbúarnir í þýzkumælendur,
frönskumælendur, flæmskumælendur og
þá, er mæla á ítalska tungu. Og í Danzig
eru flestir þýzkumælendur, aðrir tala
pólsku. Þannig erum vér íslendingar eina
kotríkisþjóð álfunnar, sem á sitt eigið mál,
sem engir eiga með henni, — það er og
mun verða ævinlega hin sterkasta röksemd
því til sönnunar, að okkur beri fullt sjálf-
stæði. Við erum og að því leyti betur settir
en sum ríki álfunnar, sem eiga milljónir
þegna. Belgía notar sama ríkismál og
Frakkland. Sviss verður að vaka yfir jafn-
rétti fjögurra tungumála innan vébanda
sinna, 934 þús. íbúanna tala sama mál og
þegnar Þýzkalands, 830 þús. tala sama
mál og franskir þegnar, og 242 þús. eiga
ítölsku að móðurmáli. Þau 44 þús. Sviss-
lendinga, sem tala rhátorómönsku eru ekki
heldur ein um það, því dálítill slæðingur
af íbúunum í Suður-Tíról (innan landa-
mæra ítalíu) talar sama mál og þau.
Þá eru Irar í Eire í óða önn að grafa
upp hið forna keltneska mál sitt, sem ekki
var orðið daglegt mál nema 60 þús. íbúa í
landinu. Þeir virðast ekki telja sig örugga
um þjóðlegan rétt sinn til sjálfstæðis,
meðan megin þorri landsfólksins talar
ensku, og ætlast því til þess, að næstu
kynslóðir leggi enskuna alveg niður. Þeir
einir sem reynt hafa að læra írsku, geta
til fulls gert sér í hugarlund hvílíkt feikna
átak það ér, sem bíður íra í þessu efni,
enda spá margir því, að þeim reynist það
hurðarás um öxl. Gömlubeygingaríkumáli,
sem notast við sérstakt stafróf, er þarna
ætlað að útrýma ungu og slípuðu máli,
sem auk þess er móðurmál tíunda hvers
manns á hnettinum, og útbreiddast allra
tungna.
Enginn veit, hvað átt hefir, fyrr en misst
hefir. Sannast það á Irum í þessu efni.
Sárt má þeim hafa sviðið missir þjóðtung-
unnar, fyrst þeir leggja slíkt á sig til þess
að gera hana aftur að lifandi máli almenn-
ings.
Dæmi þeirra getur orðið áminning til
allra, sem hirða lítt um verndun og vöndun
móðurmáls síns. Og getur það gefið okkur
Islendingum ærið umhugsunarefni einmitt
á þessum tímamótum.
Framhald á bla. 42.