Bjarmi - 01.11.2002, Blaðsíða 31

Hjálpræði efnamanns
eftir Klemens frá Alexandríu
Hið íslenska bókmenncafélag hefur um
margra ára skeið gefið út svonefnd
Lærdómsric. Fyrr á þessu ári kom út í ritröð-
inni merkt rit frá árdögum kirkjunnar, bókin
Hjálpræði efnamanns eftir Klemens frá Alex-
andríu (frá u.þ.b. 200 e.Kr.). Þýðingin er eft-
ir dr. Clarence E. Glad sem jafnframt ritar ít-
arlegan inngang og skýringar. Óhætt er að
segja aó mikill fengursé að bókinni og þeirri
kynningu á starfi og guðfræói Klemensar frá
Alexandríu sem er að finna í inngangi ritsins.
Ekki er mikið vitað um ævi Klemensar frá
Alexandríu. Hann mun hafa fæðst um 150 e.
Kr. og dáið um 215. Hann er talinn hafa lagt
stund á guófræði og heimspeki á ýmsum
stöðum áður en hann kom til Alexandríu. Þar
nam hann hjá Pantaenusi sem veitti forstöðu
guðfræðiskólanum í Alexandríu. Pantaenus
var fýrsti þekkti kennari þess skóla en eftir-
menn hans, Klemens frá Alexandríu og Orig-
enes (185-254 e. Kr.) eru þeir þekktustu og
undir þeirra forystu komst skólinn til veru-
legra áhrifa. Merkustu rit Klemensar eru
Hvatning til Grikkja, Fræðarinn ogSamtíning-
ur. Ef til vill fáum við að sjá einhver þessara
rita í fslenskri þýóingu því Clarence mun vera
að vinna að þýðingu fleiri rita Klemensar.
A vefsíðu Þjóðkirkjunnar (kirkjan.is) er að
finna ritdóm eftir Kristin Ólason guðfræðing
um útgáfu Bókmenntafélagsins á Hjálpræöi
efnamanns. Hann segir þar meðal annars um
efni ritsins:
„Hjálpræði efnamanns er einskonar fyrir-
lestur eöa áminningarræða þar sem lagt er út
affrásögunni afríka manninum í Mk. 10.17-
31. Þaó má því taka undir meó höfundi þeg-
ar hann segir, að hér sé í reynd fýrsta rit frum-
kristninnar, sem fjallar sérstaklega um efnið
„auðlegó og örbirgó." í riti sínu gerir Klemens
greinarmun á ólíkum tegundum auós, s.s. á
ytri og innri, eiginlegum og óeiginlegum eða
annarlegum auði, auði viturra og ódygðugra.
Þessi flokkun er síðan forsenda þeirrar for-
gangsröðunar sem hann hvetur kristna ein-
staklinga til að fýlgja í lífi sínu. í því skyni út-
listar Klemens m.a. hvernig hægt er að
hreinsa sál sína af ástríðum hennar og læra
rétta notkun auós. Það er því kjarninn í útlist-
ingu hans á sögunni um ríka manninn aó þar
sé fýrst og fremst verið að hvetja kristna ein-
staklinga til að hafna girndum sálarinnarsem
orsaka misnotkun auðs, en ekki lifibrauðinu,
sem er öllum nauðsynlegt, sbr. umfjöllun
höfundar um efni ritsins.
Þetta rit gefur ekki einungis mikilvægar
upplýsingar um guófræði auðsins samkvæmt
skilningi Klemensar, það er einniggóð heim-
ild fyrir skiptingu félagslegra og efnalegra
gæóa á 2. öld e. Kr., sbr. inngang bls. 105. Þá
er líklegt aó efnivióurinn gefi til kynna aö
kristindómurinn sé að fesca rætur í efri stétt-
um hins keisaralega samfélags. Það er því vel
við hæfi aó kynna slíkt verk í nútímasamfélagi
þar sem auður og velmegun borgaranna
vekja áleitnarspurningarum eiginlegt gildi og
hlutverk kristinnar trúar."
Inngangurdr. Clarence E. Glad erítarlegur
og hefur aó geyma mikið af gagnlegum upp-
lýsingum. Hann gerir m.a. grein fýrir æviferli
Klemensar, upphafi kriscni og aóstæóum í Al-
exandríu, auk þess að fjalla allítarlega um
hugmyndir Klemensar og túlkunarhefðir við
upphaf kristni. Um þessa þætti inngangsins
segir Kristinn Ólason m.a. í ritdómi sínum:
„Þótt fremur lítió sé vitað um ævi Klemens-
ar er óhætt aó fullyróa út frá verkum hans að
hann sé einn elsti frumkvöðull ,vísindalegrar
guófræði’. Hann er fýrst og fremst maóur
samtalsins, opinn fýrir ólíkum sjónarmiðum í
umhverfinu og gefur svör sem óneitanlega
hafa sérstöðu í samanburði við margt annað í
ritum kristinna samtímamanna hans. Þetta
má að hluta til skýra út frá menningarborginni
Alexandríu þar sem hann lifði og starfaði scór-
an hluta ævinnar. Ólíkir straumar og stefnur
höfðu sett svip sinn á andlegt líf borgarinnar f
alda raóir. Af þeim þáttum, sem einkum mót-
uðu Klemens við þessar aðstæóur, nefnir höf-
undur gyðinglega heimspeki og túlkunarhefð
(sbr. Fflon), platonska hefó svokallaðra mið-
platonskra hugsuða þar sem gætir áhrifa
stóuspeki og aristotelískrar heimspeki,
gnóstíska kennimenn auk þeirra kristnu hefða
sem hann haföi aógang að.
Eins ogfram kemurí upptalningunni hérað
framan gerir höfundur m.a. grein fýrir aðferð
og áherslum í ritskýringu Biblíunnar á fýrstu
öldum kristninnar (bls. 91-104). Óhætt er aó
fullyróa að sú aðferóafræói hafði mótandi
áhrif á túlkunarfræði kirkjunnar langt fram yfir
miðaldir. Framsetning Klemensar sýnir að
hann er tilbúinn til að tengja saman heim-
speki og guófræði. í því sambandi tekur höf-
undur dæmi á bls. 87 í inngangi þar sem hann
lýsir túlkun Klemensar á miðlægum texta í
sköpunarfrásögn Prestaritsins 1. Mós. 1.26.
Til aó útlista þennan texta notar Klemens brot
úr ritinu Þeaítetos eftir Platon þar sem sam-
bærilegt orðalag ber á góma. Þá er augljóst að
hann hefur oróið fýrir áhrifum af gyóinglegri
ritskýringu (sjá m.a. inngang bls. 95) en þau
eru oft stórlega vanmetin í úttekt og umfjöll-
un fræóimanna um kristna rithöfunda á fýrstu
öldum kristindómsins. Sú staðreynd að Klem-
ens rökstyóur guðfræðilegar kenningar sínar
út frá ritningunum segir talsvert til um gæói
framsetningarinnar. í því sambandi vekursér-
staka athygli að hann skírskotar einnig til
texta Gamla testamentisins (= LXX, ,sjötíu-
mannaþýóingin’, þýðing Gamla testamentis-
ins á grísku), ekki sísc sköpunartexta þess,
ólíkt Markíonítum, sem litu svo á aó Guð
Gamla testamentisins samrýmdist ekki kenn-
ingu kristindómsins um (al)góðan Guð, sbr.
umfjöllun höfundar á bls. 84-85 í inngangi.
Því miður eiga Markíonítar talsmenn innan
kirkjunnarallt fram á þennan dagsem einkum
sést á vanmati og misskilningi á hlutverki og
eðli texta Gamla testamentisins í kristinni
hefó.“
Vel virðist hafa verið staóió að verki við út-
gáfu á Hjálpræði efnamanns og vandaó til
útgáfunnar á allan hátt. Þaó er fagnaðarefni
að Hió íslenska bókmenntafélag skuli „gefa
íslenskum lesendum aðgang að kirkjufeðrun-
um með ítarlegu yfirliti yfir þá strauma og
stefnur sem einkum höfóu áhrif á kristna rit-
höfunda á 2. öld e. Kr.“ eins og segir í ritdómi
Kristins Ólasonar.
Bókin fæst í öllum helstu bókabúðum.
Lesendur Bjarma fá afslátt hjá útgefanda,
Hinu íslenska bókmenntafélagi.
31