Heima er bezt - 01.02.1960, Page 11

HÓLMSTEINN HELGASON:
Poku-viIIa á Hái
;ansa
heiéi
■ir anúar 1915 var mjög snjóléttur í byggðum Norð-
austurlands a. m. k. Á jólaföstunni 1914 voru
^ snjókomur talsverðar og um jólin kominn mikill
^ snjór, en laus í sér, þar sem ekkert hafði í hon-
um blotnað. Var sökkvandi ófærð hvert sem farið
var frá sjávarbökkum. En á jóladag var komið austan
þíðviðri með þoku og rigningu af og til, og seig þá
fljótt snjórinn, út við sjóinn og á láglendi, en á fjöll-
um og hálendi mun þá hafa bætt á bleytusnjó, fyrst í
stað. Austanáttin hélzt fram yfir áramót, og upp úr því
gekk meira til sunnanáttar, og lauk svo, að um miðjan
janúar var alautt orðið á öllu láglendi, en fannir í brekk-
um, þar sem land hækkaði, en fjöll alhvít. Nokkrir
svellblettir sáust þó í mýrum hér og þar, og vötn voru
víðast á haldi.
Þennan vetur var ég vetrarmaður hjá séra Jóni Hall-
dórssyni, presti á Sauðanesi á Langanesi og prófasti í
Norður-Þingeyjarsýslu. Var hann sonur séra Halldórs
Jónssonar, prófasts og alþingismanns á Hofi í Vopna-
firði, sem þjóðkunnur var á sinni tíð. Hélt séra Jón
staðinn frá fardögum 1906 til jafnlengdar 1918. Var
hann þar næstur á eftir hinum þjóðkunna presti sr.
Arnljóti Ólafssyni, alþingismanni, sem einna sterkastan
þátt átti í því að hrinda í framkvæmd stofnun Möðru-
vallaskólans. En séra Arnljótur lézt, sem kunnugt er, í
október 1904 á Sauðanesi. Mágur hans, séra Jón Þor-
steinsson, frá Hálsi í Fnjóskadal, síðar prestur á Möðru-
völlum í Hörgárdal, sem hafði verið aðstoðarprestur
hans sl. sjö ár, þjónaði brauðinu fardagaárið 1905—6,
á vegum sr. Jóns Halldórssonar.
Sr. Jón Halldórsson rak all-umfangsmikinn búskap,
í fornum stíl, á Sauðanesi, enda jörðin til þess fallin,
ásamt miklum hlunnindum, einkum af æðarvarpi. Hélt
hann fast að tuttugu manns í heimili, og nokkru fleira
þó, suma árstíma, t. d. á haustin og fram eftir vetri,
meðan dúnhreinsun fór fram. Hann hafði, framan af
búskaparárum sínum á Sauðanesi, sauðfé á þrennum
beitarhúsum, svo sem verið hafði í tíð séra Arnljóts
þar. En þennan vetur hafði hann dregið það saman, að
hann hafði lagt af ein beitarhúsin, fram í landi, en hafði
fé á tveimur, við sjóinn, norðan og sunnan við staðinn.
Stundaði ég á syðri húsunum, svokölluðu Litla-nesi,
og hirti þar um 130 sauði, sem aðeins einu sinni var
hárað, þennan vetur, og svo nokkur lömb heima á
staðnum, að mestu í húsi. Dilkakjöt hækkaði lítilsháttar
í verði þetta haust, vegna fyrri heimsstyrjaldar, sem þá
var hafin, og prestur tók upp þá nýbreytni, að lóga
flestum lömbum sínum, enda mun þá hafa hvarflað að
honum, að fara að láta af búskap, þótt það drægist enn
nálega í fjögur ár, en prestskap var hann hættur fyrir
tveimur árum, sökum aldurs og vanheilsu, en hélt að-
stoðarpresta, unga menn, samtals þrjá á þessu tímabili.
Á Sauðanesi var m. a. ungur maður, lítið eitt eldri
en ég, Metúsalem Grímsson frá Tunguseli, kallaður
Salli. Hann átti unnustu og gifta systur á Vopnafirði,
og hafði mikinn hug á að skreppa þangað í heimsókn.
Hann hvatti mig til ferðar með sér, því hann vissi, að
ég var nokkuð kunnugur leiðinni. Ég var líka fús til
að létta mér upp frá fjárgæzlunni og slóst í förina, því
ég átti kunningja á Vopnafirði frá veru minni þar,
vetrarlangt, á unglingaskóla veturinn 1909—10 og móð-
urbróðir minn bjó þar, kvæntur systur Salla. Ráðning-
artími Salla var úti um þorrakomu, og var ráðið að
leggja þá í ferðina. Ég fékk orlof og mann til að annast
mín störf á meðan, svo allt lék í lyndi. Það urðu þó
smá tafir af ýmsum orsökum, áður en lagt var af stað,
svo komið var fram í miðja fyrstu viku Þorrans eða
rúmlega það, þegar lagt var upp. Leiðin var talin tvær
hóflegar dagleiðir, fyrir gangandi mann, einkum ef far-
in var Hágangaheiði milli Langanesstrandar og Vopna-
fjarðar, sem var styttri leið og fáfarnari milli þessara
sveita en Sandvíkurheiði, sem var lægri og fjölfarnari.
Við vorum hraustir og ódeigir við öræfagöngu og völd-
um hiklaust þann kostinn að fara Hágangaheiði.
Var nú lagt af stað og tekin gisting í Kverkártungu
á Langanesströnd, en þar bjuggu þá Jónas Pálsson föð-
urbróðir minn og Hólmfríður Sigvaldadóttir móður-
systir mín, sem bæði eru enn á lífi háöldruð. Býli þetta
er nokkurn spöl norðan Hágangaheiðar, en annað býli
Gunnarsstaðir, lítið eitt nær he'iðinni, en vegna frænd-
semi við húsráðendur þarna, vildi ég taka þar heimsókn
og gistingu í leiðinni.
Þar sem veðurblíða var, logn og hreinviðri, auð jörð
í byggð en hjarn á fjöllum, var búizt við góðu gang-
færi á Hágangaheiði, varð það að ráði að húsfrevjan í
Kverkártungu, móðursystir mín, réðist til ferðar með
okkur félögum, til að létta sér upp frá dægurstritinu
og heimsækja bróður sinn og mágkonu á Vopna-
firði m. m. .
Við vorum á fótum um dagrenningu og bjuggumst
til ferðar. Lögðum af stað frá Kverkártungu áður full-
Ijóst var orðið. Jónas Pálsson gekk með okkur frá garði
og bar dálítinn pinkil, sem kona hans hafði meðferðis,
þar með nestisbiti og flaska af mjólk. Átti þessi fyrir-
hyggja þeirra hjóna eftir að korna í góðar þarfir, sem
síðar verður sagt.
Það teygðist svo úr göngu Jónasar, að hann skildi
ekki við okkur fyrr en rétt neðan við há-urðarbrúnina
•við Ytri-Háganginn. Settum við okkur þar niður,
stutta stund, til hvíldar og ræddumst við. Var þá alveg
Heima er bezt 47