Heima er bezt - 01.08.1960, Qupperneq 25

HEIMA_______________
BEZT BÓKAH 1 LLAN
Þórleifur Bjamason: Hjá afa og ömmu. Reykjarík
1960. Almenna bókafélagið.
Það má segja, að sjálfsævisögur og minningabækur séu nú
tízka í íslenzkum bókmenntum. Vitanlcga eru slíkar bækur mis-
jafnar að gæðum. Sumar lýsa vel umhverfi og staðháttum og ertt
þannig merkar menningarsögulegar heimildir um horfna tíð.
Aðrar hafa ágæti sitt af snjöllum mannlýsingum eða skáldlegu
ívafi. En sumar skortir allt þetta. Þannig eru til þeir ævisögu-
höfundar, sem hvorki tekst að skapa mynd af umhverfi né samúð
með sér né öðrttm persónum sögunnar, þótt eigi sé óhaglega með
efnið farið. Og er þá til lítils að verið.
í bók þeirri, sem hér getur, segir höfundur bernskusögu sína,
þar sem hann elzt upp hjá afa sínum og ömmu norður á Horn-
ströndum á fyrstu áratugum þessarar aldar. Leiðir hann lesand-
ann þar inn í umhverfi, sem einstætt er í sinni röð sakir einangr-
unar og hinnar hörðu lífsbaráttu, sem þar er háð við óblíða
náttúru, harðviðri, ísa og úthaf. Því merkari verður sú lýsing
vegna þess, að nú eru byggðir þessar eyddar með ölltt. En þótt
höf. takist vel með umhverfislýsingar, eru mannlýsingar hans
ekki síður vel gerðar. Með fáum dráttum eða stuttri sögu leiðir
liann persónur sínar ljóslifandi fram fyrir atigu lesandans. Og það
er ekkert hversdagsfólk, sem kemur þar fram á sjónarsviðið, þótt
ekki hafi það markað stór spor í þjóðarsögunni. Og sjálfslýsing
hans er skemmtileg, hispurslaus og sennileg. Hornstrandir eru nú
í eyði. Vel má svo fara, að aldir líði áður en þær byggjast á ný.
Og þá verður það vissulega með harla ólíkum hætti og var í tíð
hinna horfnu Hornstrendinga. En með þessari bók hefur Þór-
leifur Bjamason reist hinni eyddu byggð og síðasta fólkinu, sem
þar bjó, óbrotgjarnan minnisvarða.
Smábækur Menningarsjóðs.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs hefur tekið upp þá nýbreytni að
gefa út smábækur, úrvalsrit af ýmsu tagi í handhægu broti, snot-
urlega búnu, en verði í hóf stillt. Nýlega eru þrjár fyrstu bæk-
urnar í þessum flokki komnar á markaðinn. Eru það Samdrykkjan
eftir Platón, Trumban og lútan, ljóðaþýðingar gerðar af Hall-
dóru B. Bjömsson og Skiptar skoðanir, deilugreinar þeirra Sig-
urðar Nordals og Einars H. Kvarans. Gefur þetta nokkra hug-
mynd um, hvemig bókaval í flokk þennan er hugsað.
Samdrykkjan er eitt þeirra sígildu grisku rita, sem hverjum
manni er menningarauki að lesa, enda þótt ég óttist, að þeir verði
allt of fáir, sem lesa hana sér til nautnar. Er það illa farið, því
að margt er þar sagt af sígildum sannleika. Og oss nútímamönn-
um er það andleg heilsubót, að deila geði við hina fornu spek-
inga. Þýðingin er eftir Steingrím Thorsteinsson skáld, en Jón
Gíslason hefur annazt útgáfuna, og skrifar hann greinargóðan
formála og skýringar, sem létta mjög lesturinn og greiða skilning
á efninu.
Trumban og lútan eru þýðingar á ljóðum Eskimóa, Svertingja
og Kínverja. Er þar langt sótt til fanga, til fjarskyldra þjóða að
lífsháttum og hugarfari. Segja má, að ekki sé ófróðlegt að kynn-
ast hugsunum og list skálda af svo fjarskyldum stofni, enda þótt
hætt sé við að sumt sé tekið að brjálast í margendurteknum
þýðingum. Sum kínversku Ijóðin eru harla fögur, enda eru þau
flest rímuð að einhverju leyti, en hin ljóðin hygg ég menn lesi
meira fyrir forvitni sakir en að þeir hrífist af' efni þeirra eða
framsetningu. En þessi litla bók er skemmtilegt sýnishorn af
ljóðagerð fólks, sem fátt á sameiginlegt með oss íslendingum, og
því mun mörgum leika forvitni á að kynnast henni og heyra,
hvað þessir menn hafa að segja og hvernig þeir gera það. Hannes
Tétursson skáld, sem er útgáfustjóri þessa bókaflokks, skrifar
eftirmála.
Skiptar skoðanir. Á árunum 1925—1927 háðu þeir Sigurður
Nordal og Einar H. Kvaran harða deilu um lífsskoðanir og skáld-
skap. Þessar greinar eru nú gefnar út í einu lagi undir nafninu
Skiptar skoðanir, og ritar Hannes Pétursson formála að bókinni
og gerir nokkra grein fyrir deilunni og tilefni hennar.
Það mun ýkjulaust mál, að sjaldan mun almenningur hafa
fylgzt betur með deilum um bókmenntaleg efni hér á landi en
skiptum þeirra Nordals og Kvarans. Var það hvort tveggja, að
þarna áttu í hlut tveir af ritfimustu gáfumönnum landsins, og
deilt var um dýpstu rök mannlegs lífs, sem enginn gat verið hlut-
laus gegn, það er viðhorf mannanna hvers til annars og kristna
og heiðna lífsskoðun. Og ritgerðir þessar eru jafnferskar nú og
þær voru fyrir aldarþriðjungi, enda efnið alltaf jafnmikilvægt og
meðferð deiluaðila sígild. Það er ekki oft, sem íslendingar hafa
háð slíkar rökræður, og þess vegna eru þær enn nýstárlegri í bók-
menntum vorum. En auk þess sem málaflutningur allur knýr
lesandann til að hugsa og taka afstöðu með eða móti, má margt
af greinunum læra um það, hvernig siðmenntaðir gáfumenn heyja
einvígi með penna sínum. Vopnfinri beggja er með þeim ágætum
að fágætt er. Þá er það einnig víst, að menn munu nú eins og þá
skiptast í flokka um þær skoðanir, sem um er deilt. Báðir höf-
undar færa sterk rök fyrir máli sínu, en mér virðist nú engu síður
en fyrir 30 árum að skoðun Kvarans sé sú, sem hljóti að sigra fyrr
eða síðar.
Það er talið, að íslendingar lesi lítt ritgerðasöfn, og er það
mikið mein. Samt er það trúa mín, að þessar greinar verði lesnar
oft og þær eigi eftir enn um langan aldur að vekja umhugsun
og óróa í blóðinu. Efnið er alltaf nýtt og jafnmikilvægt, og með-
ferð þess þarna með þeim kostum, sem beztir eru í íslenzku máli.
Maria Dermout: Frúin í Litlagarði. Andrés Bjömssou
íslenzkaði. Reykjavík 1960. Almenna bókafélagið.
Höfundur þessarar bókar er hollenzk kona, sem dvalizt hefur
langdvölum austur í Indlandsevjum, en þar gerizt þessi saga.
Þarna kynnumst vér heimi, sem er gjöróltkur umhverfi voru.
Litríkum, seiðandi dulmögnuðum heimi hitaheltis og frumskóga.
Enda þótt frásögnin skýri ekki frá stórvirburðum og sé að nokkru
leyti sundurlaus, heilla fagrar náttúrulýsingar og sérkennilegt
fólk lesandann. Og ef til vill fáum vér ofurlítið meiri skilning á
þeim reginmun, sem er á Austurlöndum og Evrópu við lesturinn.
St. Std.
Heima er bezt 277