Heima er bezt - 01.05.1964, Blaðsíða 13

ast, svo að ég get ekki nema að takmörkuðu leyti not-
ið einu skemmtunar síðari ára — lesturs — hefi ég, til að
eyða tímanum á andvökustundum, brotið heilann um
þetta efni og leyfi mér nú — þrátt fyrir fáfræði mína
— að bera fram nokkrar athugasemdir og spurningar,
sem ég finn ekki svör við.
Röksemd Snorra Jónssonar fyrir því að Jökulsá hafi
gert Ásbyrgi er tjörnin: Ryrgisbotninn, sem hann telur
myndaða af fossi. Dr. Sigurður er sömu skoðunar. Og
hann færir einnig fleiri rök fyrir máli sínu.
Ekki dettur mér í hug að neita því, að Byrgistjömin
eða Byrgistjarnirnar — því að þær eru tvær — séu mynd-
aðar af fossum. Tveir grunnir farvegir, er liggja frá
Byrgisbrúninni og að Jökulsá norðan við Hljóðakletta,
benda til þess að Jökla hafi um skeið runnið til Ás-
byrgis og myndað tjarnirnar, ásamt mildu leysingar-
vatni frá jöklinum, er hann tók að hörfa í lok Isaldar.
En það mun hafa tekið langan tíma.
En aðalrök dr. S. Þ. fyrir því að Jökulsá hafi frá því
fyrsta og til tiltölulega skamms tíma fallið til Ásbyrgis
og gert það, eru öskulögin þrjú frá Heklu, sem finnast
í jarðveginum báðum megin Ásbyrgis og á Eyjunni, en
ekki í Byrgisbotninum eða Ásbyrgisfarveginum. Þessi
öskulög virðast sannfæra hann um, að Jökulsá hafi ekki
farið að renna í sinn núverandi farveg og gera gljúfrin
neðan við Ásbyrgisfarveginn fyrr en eftir að síðasta
öskulagið féll fyrir um 2700 árum, og telur hann að
Jökulsá hafi ekki skipt um farvegi fyrr en um það bil
fyrir 2500 árum. Að vísu finnst honum ólíklegt, að
Jökulsá hafi getað grafið hin gríðarmiklu 6 kílómetra
löngu gljúfur frá Vestara-Landi og að Ásbyrgis-far-
veginum á svo skömmum tíma — 2500 árum — því að
hann segir orðrétt:
„Ætla mætti að Jöklu hefði ekki veitt af nær öllum
þeim tíma, sem liðinn er frá Isaldarlokum og þótt lengra
væri, til að grafa það gljúfur, og ætti þá að hafa yfir-
gefið Ásbyrgi fyrir að minnsta kosti 10.000 árum. Þetta
Jökulsárgljúfur.
Frá Ásbyrgi.
myndi ég hafa fyrir satt, ef ekki væru öskulögin ljósu,
sem hafa aðra sögu að segja.“
Eg ætla mér ekki þá dul að slá neinu föstu um feril
Jöklu eða öskulögin þrjú. En mér finnst að hægt væri
að hugsa sér lausn á gátunni um þau, sem — ef rétt
reyndist — staðfesti það álit dr. S. Þ., að Jökulsá hefði
þurft 10.000 ár eða meira til að grafa hið langa og mikla
áðurnefnda gljúfur norðan við Ásbyrgis-farveginn. Ef
til vill eru það elliórar mínir. En ég vil þó leyfa mér
að láta í Ijós skoðun mína, en hún er þessi:
Jökulsá hefur frá upphafi vega sinna runnið eftir
þeim farvegi, sem hún fellur eftir í dag, og hefur þeg-
ar byrjað að grafa sín 6 kílómetra löngu gljúfur. En
hún er ekki við eina fjölina felld. Breytingarnar á
vatnsmagni hennar eru afar miklar. Vatnsrennslið úr
Jökulsá í Ásbyrgi hefur verið tímabundið. Þegar hita-
bylgjur ganga yfir landið, færist Jökla mjög í aukana.
Og meðan hún hafði ekki náð að gera gljúfrið fram að
Ásbyrgis-farveginum, hefur farvegurinn, sem vatnið
rann eftir þangað, ekki lengur rúmað hið mikla leys-
ingavatn frá jöklunum, svo það hefur flætt yfir bakk-
ana og fallið til Ásbyrgis, allt þar til Jölda hefði náð
að brjóta gljúfrið að farvegunum, sem þangað liggja.
Þótt ekki sé víst að hinir miklu leysingavextir í Jök-
ulsá hafi getað hreinsað alveg öskulögin úr Ásbyrgis-
farvegunum og Byrginu, tel ég að Jöklu hafi ekki —
þrátt fyrir það — þurft að verða skotaskuld úr að bæta
um verk sitt og hreinsa öskuna úr hvort tveggja að
fii11ii.
Svo sem vitað er hafa komið mörg geysimikil jökul-
hlaup — vatnsflóð í Jöklu, sem orðið hafa vegna elda
í jöklunum, eða að vatn í stórum geymum þar hefur
brotizt fram. Vil ég benda hér á nokkrar staðreyndir
um stórflóð í Jökulsá á 17. og 18. öld.
I Árbók Ferðafél. íslands 1941 er snjöll og skemmti-
leg ritgerð eftir Árna Óla' blaðamann. Er það saga og
lýsing fóstra okkar Árna — frænda — Kelduhverfis. í
Heima er bezt 181