Heima er bezt - 01.05.1965, Síða 19

BENJAMÍN SIGVALDASON:
Fjárskaéaveéur
SÁ, sem er að verða sjötugur, hefur margs að
minnast frá liðnum tímum. Einkum eru það
minningarnar frá æskuárunum og uppvaxtarár-
unum, sem oftast sækja fast á hugann. Sumar
eru hlýjar og hugþekkar, en aðrar vekja sársauka og slá
mann hrolli og skelfingu, og það jafnvel þótt hálf öld
hafi sorfið af sárustu broddana.
Það, sem mér er minnisstæðara en allt annað frá fyrri
hluta ævi minnar, gerðist þegar ég var rúmlega seytján
ára, eða nánar tiltekið haustið 1912. — Á þessum árum
hélt ég einskonar „dagbók“, ef dagbók skyldi kalla. Ég
tek þannig til orða vegna þess, að ég ritaði ekki í hana
á hverjum degi, því að til þess vannst enginn tími frá
daglegum störfum. En venjulega hef ég fært eitthvað
inn í hana einu sinni eða tvisvar í viku. En um þennan
hryggilega atburð, sem hér verður sagt frá, er „dag-
bókin“ furðulega fáorð. Ég hef líklega hugsað sem svo,
að atburðurinn yrði mér svo minnisstæður, hversu
gamall sem ég kynni að verða, að ég gleymdi honum
aldrei, og því væri hreinn óþarfi, að skrá í dagbókina
nákvæma skýrslu mér til minnis. En nokkurn stuðning
má þó hafa af þeim fáu orðum, sem þar eru skráð.
Áður en ég vík að höfuðefni þessa þáttar, skal að-
eins minnzt á sumarið 1912. Fullyrða má, að það var
gjörólíkt öllum öðrum sumrum, sem ég hef lifað. Og
gamlir menn sögðu hið sama í mínu ungdæmi. Það
furðulegasta við þetta sumar var, að um hásláttinn gerði
svo mikinn lognsnjó, að gjörsamlega varð jarðlaust um
allar sveitir, þar sem ég til þekkti. Varð þá að taka á
gjöf bæði kýr og kvía-ær í nokkra daga. Og heyskap-
urinn féll vitanlega alveg niður, jafnvel út undir sjó.
Þar varð ekkert heyjað 4 til 6 daga, og inn í sveitun-
um stöðvaðist heyskapur í viku til hálfan mánuð, og á
heiðarbýlum allt að þremur vikum.
En er snjóinn leysti, þá gerði einhverja þá hagstæð-
ustu heyskapartíð, sem elztu menn mundu eftir. Hey-
fengur varð því bæði mikill og góður víðast hvar, þrátt
fyrir hretið um sumarið. Og er heyskap var lokið, tóku
við göngur og réttir, og alltaf var sama blíðviðrið dag
eftir dag og viku eftir viku.
Ég sé í dagbók minni, að fjárheimtur hafa ekki verið
góðar þetta haust. Til þess hafa vafalaust legið tvær
ástæður. Það var vitað mál, að eitthvað hefði farizt af
fé í milda snjónum um sumarið. Ekki var þó talið, að
það hefði fennt í afréttinni, því að snjórinn var blautur
og renndi ekki í skafla að neinu ráði. En lækir og
skurðir verða hættulegir fénu, þegar mikið snjóar í af-
réttinni, svo að víst var, að þannig mundi hafa farizt
eitthvað af fé, en þó ekki í stórum stíl, sem betur fór.
— En hin ástæðan til vanheimtanna var ekki eins alvar-
leg. í afréttinni voru stór svæði, sem voru næstum gróð-
urlaus eða gróðurlítil, þ. e. grjót og sandar, og voru
þessi svæði aldrei smöluð í göngum. Til þess var eng-
inn mannafli. En á þessum gróðurlitlu svæðum, var
alltaf eitthvað af kindum á þvælingi, einkum þegar tíð
var góð. En er líður á haustið og grös taka að falla,
þá kemur þetta fé ýmist niður í heimahagana, eða sezt
að á vissum gróðursælum blettum í afréttinni, og það-
an fer það ekki á hverju sem gengur. Verður því að
fara í eftirleit til að sækja það þangað, ef það á ekki að
falla, þegar veturinn er tekinn við völdum að fullu.
Þessir gróðursælu blettir í afréttinni, eru einkum með-
fram lækjum og hndum, þar sem grös sölna síðar en
annars staðar. Þessir blettir heita ýmsum ágætum nöfn-
um, svo sem Flár og Flesjur, Krókar og Krubbar eða
Geilar og Grófir. Og jafnvel einn heitir Gunnutorfa,
því þar hafði einhver stúlkukind með því nafni orðið
úti. Hefur sennilega verið á grasafjalli. — Á þessa gróð-
ursælu bletti er gaman að fara í eftirleitir, þegar aðal
fjallskilum er lokið, því að maður á þá alltaf víst, að
finna fleira eða færra fé, sem orðið hefur eftir í af-
réttinni þegar smalað var um haustið.
Nú verð ég að geta þess, að þetta haust var ég
óvenjulega bjartsýnn. Mjög vel hafði heyjazt — þrátt
fyrir snjóinn um sumarið, og svo gerði ég mér glæsi-
legar vonir um það, að ég myndi finna margt fé í eftir-
leitum, auk þess sem ég hafði afar gaman af því, að
fara í eftirleitarferðir, einkum þegar tíð var góð. En
þó setti ég ekki fyrir mig veður eða færi, þegar því
var að skipta.
Að lokinni sláturtíð átti ég 7 ær, en mér þótti það
heldur lítið, svo að ég keypti 2 veturgamlar ær til við-
bótar, svo að ég setti á vetur 9 ær, og var mjög ánægð-
ur með það, því að mig grunaði ekki þá hvað fram-
undan var, og sízt það, að þær yrðu ekki nema 6 fram-
gengnar að vorinu. Onnur þessi aðkeypta ær var mó-
rauð forystuær, mesta forláta skepna. En hin var hvít
og keypti ég hana á uppboði, sem haldið var á eignum
gamals manns, er andazt hafði 30. ágúst um sumarið.
Karl þessi var fæddur haustið 1829, og var talinn ram-
göldróttur. Þegar ég kom heim með ána frá uppboð-
inu, man ég að móðir mín sagði: „Þetta hefðir þú ekki
Heima er bezt 179