Heima er bezt - 01.06.1965, Qupperneq 20

GUÐMUNDUR B. ÁRNASON:
MYRKFÆLNl
L“ r m margar langar og dimmar aldir varð íslcnzka
þjóðin að heyja harða baráttu við alls konar
y ógnir og erfiðleika af náttúrunnar og manna
völdum. Hafísar og harðindi þrengdu oft mjög
að þjóðinni um lengri eða skemmri tíma. Eldfjöllin hafa
oft spúið eldi og eimyrju, (hrauni) ösku og eitri yfir
landið, og stundum unnið gífurlegt tjón, eins og t. d. i
Móðuharðindunum, er hófust 8. júní 1783 og breyttu
cróðærinu, sem þá var á Suðurlandi, í versta hallæri. sem
síðan færðist yfir allt landið og olli miklum fjárfelli og
manndauða. Jarðskjálftar hafa lagt fjölda bæja í rústir.
Stórsóttir, eins og t. d. Svartidauði og Stóra-bóla, hafa
herjað læknislaust landið og orðið mörgum þúsundum
manna að bana. í Stóru-bólu árið 1707, dó meira en
þriðjungur allra landsmanna, eða um 18000 manns. Og
síðast — en ekki sízt — má nefna einokunar verzlunina,
sem lá eins og mara á þjóðinni um langt skeið og átti
mikinn þátt í að fólkið dó oft úr hor og harðrétti, svo
hundruðum eða þúsundum skipti, þegar harðæri gerði.
Enn er þó ótalið eitt, sem íslenzka þjóðin hefir átt
við að stríða, frá því landið var numið og til skamms
tíma. Það er myrkrið. Mikinn hluta vetrarins grúfir það
yfir landinu meiri hluta sólarhringsins, allt að 3/4 þegar
dagur er styztur. Það var oft dimmt í íslenzku torfbæj-
unum, meðan þjóðin hafði ekki annað en lýsi, hrossa-
fitu eða tólg, til að verjast myrkrinu. Og þetta ljósmeti
oft af skornum skammti. Steinolíuljósin komu ekki til
notkunar þar, sem ég ólst upp, fyrr en laust fyrir 1880.
Var að þeim mikil bót, þótt ekki þyki nú mikið til þeirra
koma.
Það, sem mér er einna minnisstæðast frá þeim tíma,
er ég man fyrst eftir mér, er myrkrið og ógnir þess. Og
síðan rökkursvefn fólksins og rökkurseturnar í skamm-
degi vetrarins.
Sá siður var almennur á æskuárum mínum, að þegar
rökkva tók, svo að ekki var lengur verkljóst, lagðist
fólkið til svefns í rúmum sínum og svaf nálægt klukku-
stund, áður en það hóf vinnu á kvöldvökunni, sem í
mesta skammdeginu mun hafa verið um 4 stundir.
Við krakkarnir í Lóni vildum ekki sofa með fólkinu
í rökkrinu. Var þá ætíð einhver fullorðinn látinn vaka
og gæta okkar, meðan fólkið svaf. Hafði gæzlumaðurinn
þá jafnan beztan hemil á okkur með því að segja okkur
sögur. Enda var það bezta skemmtun okkar að hlusta á
216 Heima er bezt
þær. Sögur þessar voru ýmislegs efnis.' Það voru sögur
af kotungssonum og dætrum, sem vegna mannkosta og
dugnaðar urðu konungar og drottningar landanna. Það
voru sögur af huldufólki, álfum og dvergum, útilegu-
mönnum, sjóskrímslum og bjarndýrum, vofum og
draugum. Langmest púður þótti mér í draugasögunum.
Einhver ægilegur en ljúfsár hrollur, sem ég get ekki lýst,
fór um mig við að hlusta á þær. Og svo varð kjarkurinn
bugaður, að er mögnuðustu sögurnar höfðu verið sagð-
ar, þorði ég ekki að líta upp í baðstofugluggana, af ótta
við að þar kynni að birtast náfölt, afskræmt andlit.
Draugasögurnar voru ekki hollar þeim ungu. Þær
sköpuðu magnaða myrkfælni, sem margir gátu aldrei af
sér hrundið til fulls, og varð þeim oft til óþæginda og
kvalar um langa ævi.
A æskuárum mínum í Lóni í Kelduhverfi, var það
eitt vetrarkvöld, að þrír hundar, er þar voru, tóku að
gelta af miklum ákafa frammi í bæjargöngunum, líkast
því að þeir væru að glíma við stórgrip, sem ekki vildi
ganga undan þeim. Stundum voru þeir fremst í bæjar-
göngunum, en voru svo allt í einu komnir inn að skelli-
hurð, sem var rétt framan við baðstofudyrnar, og höm-
uðust þar. Gerðist þetta allmörg kvöld þennan vetur.
Og vissu menn ekki hvað olli þessum ólátum þeirra.
Þetta, — ásamt draugasögunum — hafði þau áhrif á
mig, að á öllum unglingsárum mínum, mundi ég ekki
hafa vogað að ganga einn til bæjardyra, eftir að dimmt
var orðið, hvað sem í boði hefði verið. Það var ekki
fyrr en ég var orðinn fullþroska, að ég gat pínt mig til
að ganga einn til bæjardyra í myrkri.
Skrítið var það, að rúmum 20 árum seinna, er ég bjó
í Þórunnarseli, hófu 2 hundar, er þar voru, sömu ólætin
og höguðu sér á sama hátt og áður er lýst. Þóttust sumir
heyra að kjarkminni hundurinn kæmi stundum ýlfrandi
inn göngin.
Aldrei hef ég getað myndað mér skoðun um það,
hvað valdið hafi þessu uppátæki hundanna. Væri fróð-
legt að heyra álit þeirra, er dýrin þekkja bezt, um þetta
fyrirbæri.
Vil ég hér skýra frá litlu atviki, þegar mest reyndi
á taugar mínar vegna myrkfælni.
Ég vil þó biðja lesendur þessa pistils góðfúslegast að
afsaka, að ég tek hér dálítinn nefsneiðing, áður en lengra
er haldið, og skýri frá tildrögum þess, að ég komst i