Heima er bezt - 01.06.1965, Qupperneq 21

þessa raun. Það er að vísu önnur saga, eða öllu heldur
örlítið brot úr sögu, sem þó hefði frekar átt að segjast
og birtast almenningi á prenti, heldur en mikill meiri
hluti þess, sem nú er látinn á „þrykk út ganga“. Þetta
iitla sögubrot segir lítið eitt frá einu af því, sem hin
svonefnda „aldamóta kynslóð“ vann til hagsbóta kom-
andi kynslóðum, við erfiðar aðstæður.
Fyrir og um síðustu aldamót, herjaði skæður óvinur
sveitir landsins og veitti bændum hinar verstu búsifjar.
Hann hafði mörgum árum áður herjað stór landssvæði
og unnið geysilegt tjón. Ovinur þessi var þó ekki stærri
en það, að hann varð tæpast greindur með berum aug-
um. Það var hinn illræmdi kláðamaur.
Rændum sveið sárt undan aðförum maursins, en gátu
ekki að gert. Vissu engin ráð til að yfirstíga hann. Voru
að vísu að reyna að verja sauðféð fyrir ágangi maursins
með því að bera tóbakssmyrsli ofan í það, hér og þar,
og hella kreolinblöndu í það. En hvort tveggja var kák,
sem ekki dugði. Óvætturin færðist í aukana, nam ný
lönd, píndi sauðféð hræðilega, en drap sumt, einkum
gemlinga.
íslenzka þjóðin var svo lánsöm, að eiga um þessar
mundir all marga ágæta menn, framsýna og dugmikla
föðurlandsvini, sem beittu kröftum sínum til að hefja
þjóðina til meiri vegs og menningar og betra lífs. Með
þeim fremstu í þeim flokki var þáverandi amtmaður
Norður- og Austuramtsins, Páll Briem. Hann hafði opin
augu fyrir öllu því, er verða mætti þjóðinni til hags-
bóta, og beitti sér af miklum dugnaði og fyrirhyggju
fyrir ýmsum velferðarmálum hennar.
Eitt af því, sem Páll fékk áorkað var, að mig minnir,
að Alþingi veitti fjárstyrk til að útrýma fjárkláðanum og
að hafin var skipulögð herferð gegn kláðamaurnum um
land allt, undir stjórn kunnáttumanns.
Maðurinn sem valinn var að tilhlutan Páls til að stjóma
aðgerðunum gegn maurnum, var norskur bóndi Ole
Myklestad að nafni. Hafði hann áður staðið fyrir út-
rýnúngu fjárkláðans í Noregi. Hefir verið allt of hljótt
hér um þenna mann, og honum ekki sýnt — mér vitan-
lega — verðskuldað þakklæti og viðurkenning fyrir hið
prýðilega framkvæmda þjóðþrifastarf, sem hann vann
hér á landi eftir aldamótin. Get ég ekki á mér setið,
finn mig knúðan til að minnast mannsins og starfs hans
með fáum og fátæklegum orðum.
Myklestad kom hingað haustið — eða snemma vetrar —
1902 og var hér á landi á haustin og veturna til vors 1905.
Fyrsta veturinn ferðaðist hann um landið og hélt nám-
skeið á ýmsum stöðum. Á þessum námskeiðum kenndi
hann mönnum að finna og þekkja maurinn, með hjálp
smásjár, framkvæmdi baðanir og kenndi aðferðina við
að sálga maurunum. Var til þess notaður sterkur lögur
af tóbaksblöðum, er soðinn var í geysistórum eirpottum.
Var hver einasta kind á landinu, er til náðist, látin liggja
á kafi í tóbaksleginum í baðkerum í 7—10 mínútur og
aðeins snoppa kindarinnar látin standa uppúr, en hún
þó rækilega bleytt og henni difið nokkrum sinnum, en
jafnframt haldið með lófanum fyrir munn og nasir kind-
arinnar.
Mjög illt og seinlegt verk var að koma suðu í þessa
stóru potta, þar sem ekki var völ á góðum eldivið. Súrn-
aði mönnum oft sjáldur í augum við það starf, einkum
þar, sem eldhúskofarnir voru litlir og lágreistir.
Byrjað var á böðum á Norður- og Austurlandi haust-
ið 1903 og allt sauðfé á svæðinu frá Jökulsá í Skagafirði
og að Skeiðarársandi baðað þá um haustið og fyrri part
vetrar það ár. Næsta haust og fyrri part vetrar 1904 var
svo böðun lokið á því svæði, sem eftir var.
Að böðun lokinni höfðu bændur um tvennt að velja:
Annaðhvort að hafa féð í húsum inni í 7—8 daga, eða
að láta baða það aftur eftir jafn langan tíma, og mátti
þá beita því strax að lokinni fyrri böðun. Flestir munu
hafa tekið fyrri kostinn.
Þegar Myklestad kom hingað 1902, var hann rúmlega
sextugur. Ffann var mikill maður vexti og stórskorinn í
andliti, ímynd gömlu norrænu víkinganna, eins og ég
hafði hugsað mér þá. En svo var hann hrumur, útslitinn
og ellilegur, að eftir útlitinu mátti ætla, að hann væri
nálægt 15-árum eldri. Þrátt fyrir hrörleika sinn, var
hann á sífeldu ferðalagi um landið, þenna tíma sem
hann dvaldi hér, bæði til að koma böðum af stað, og til
eftirlits. Auðvitað ferðaðist hann alltaf á hestbaki. Öðru-
vísi varð ekki komist um landið á þeim árum fyrir
örvasa og ógöngufærann mann, eins og hann. Hér var
þá ekkert farartæki á landi annað en hesturinn.
Myklestad mun áreiðanlega hafa verið góður maður,
samvizkusamur með afbrigðum og hjartahlýr. Ræð ég
það af bréfi frá frænda mínum, Birni Kristjánssyni frá
Víkingavatni, síðar kaupfélagsstjóra á Kópaskeri og
þingmanni N.-Þingeyinga. En hann var aðal samstarfs-
og trúnaðarmaður Myklestads við útrýmingu fjárkláð-
ans og kynntist honum því manna bezt. Ferðaðist Björn
meðal annars tvisvar kringum landið, bæði til að koma
af stað böðunum í stórum landshlutum, og til eftirlits.
Set ég hér tvo smákafla úr bréfi frá Birni. Þeir varpa
nokkru ljósi á skapgerð gamla mannsins og dugnað hans.
Birni segist svo frá:
„Myklestad kom til Reykjavíkur um miðjan des. 1904
og var ég þá með honum. Fréttum við þá að Páll Briem,
sem hafði flutt þangað sama ár, eftir að amtsráðin höfðu
verið lögð niður, lægi þungt haldinn í lungnabólgu, og
fékk sú frétt mjög á gamla manninn. Eftir 2 daga — að
mig minnir — hitti ég Myklestad snemma dags, og fékk
hjá honum þá sorgarfregn að Páll Briem væri látinn.
Grét hann þá eins og barn. Og sýnir það hvern hug
hann bar til þessa mikilsvirta vinar síns.
Seinni ferðavetur minn var ég samferða Myklestad
alla leið frá Akureyri og til Reykjavíkur. Og fyrri vet-
urinn varð ég honum líka öðru hvoru samferða á þess-
ari sömu leið. Leiðin var mjög krókótt, dagur stuttur
og veður og færð oft slæm. Ferðatíminn var því oft
langur. Gafst þá tækifæri til nánari kynna af gamla
manninum. Hann var 64 ára gamall seinni veturinn, en
Heima er bezt 217