Heima er bezt - 01.04.1967, Side 21

Höskuldsstaðir. Hjarðarholt í baksýn til vinstri.
allir undruðust þeir, er hann sáu. Betur var hann vígur
en flestir menn aðrir. Vel var hann hagur og syndur
manna bezt. Allar íþróttir hafði hann mjög umfram
aðra menn. Hverjum manni var hann lítillátari og vin-
sæll svo að hvert barn unni honum. Hann var mildur
af fé. Ólafur unni Kjartani mest allra sona sinna.“
Bolla lýsir Laxdæla þannig: „Bolli fóstbróðir Kjart-
ans var mikill maður. Hann gekk naest Kjartani um all-
ar íþróttir og atgervi. Sterkur var hann og fríður sýn-
um, kurteislegur og hinn hermannlegasti. Mikill var
hann skartmaður. Þeir unnust mikið fóstbræður.“
Þannig lýsir Laxdæla þessari þrenningu. Guðrúnu,
Kjartani og Bolla.
Af Laxdælu er svo að sjá sem ungir menn úr nágrenn-
inu hafi mjög sótt að Laugum til sundiðkunar. Kjartan
Ólafsson var mikill sundkappi og fór því mjög oft að
Laugum, til að æfa þar sund og þeir Bolli báðir, enda
er svo til orða tekið í Laxdælu, að Kjartan fór svo
hvergi, að Bolli væri ekki í för með honum.
Á milli Hjarðarholts og Lauga munu vera um 15—18
km. eða allt að tveggja tíma reið. En á þessum tímum
voru synir ríkra héraðshöfðingja lítt til vinnu settir.
Þeir Kjartan og Bolli höfðu því nægan tíma til Lauga-
ferða, og gátu jafnvel daglega veitt sér þann munað
að busla í Köldulaug, og fá sér á eftir heitt bað í heitu
baðlauginni. Brátt komst sá orðrómur á, að þeim fé-
lögum væri tíðfarið að Laugum, og var um það dylgj-
að, að fleira drægi þá að Laugum en sundáhuginn einn.
Á þessum árum var Guðrún Ósvífursdóttir heima
hjá föður sínum að Laugum. Hún var þá tæplega tvítug
að aldri, en fráskilin. Hafði hún skilið við mann sinn
Þorvald í Garpsdal, vegna þess að hún taldi, að hann
væri spar á skartgripakaupin. Hafði Þorvaldur líka sleg-
ið hana kinnhest, er þau deildu hart út af skartgripa-
kaupum.
Ekki þarf mikla lífsreynslu eða skáldlegt hugarflug,
til að skilja það, að svona þríhymingur, tveir ungir
menn og ein ung kona, er jafnan varasamur og oft ör-
lagaríkur. Enginn er annars vinur eða bróðir í leik á
þessum hálu brautum ástarinnar. Bolli, hinn hlédrægi
fóstbróðir Kjartans, getur vel hafa verið hrifinn af
hinni glæsilegu ungu konu, ekki síður en Kjartan, þótt
hann reyndi að leyna því fyrir hinum glæsilega og fram-
gjarna vini sínum og fóstbróður. Því má heldur ekki
gleyma, að Bolli er talinn ganga næst Kjartani í allri
glæsimennsku.
Vafalaust hefur margt ungt fólk úr nágrenninu sótt
að Laugum til íþróttaæfinga. Er líklegt að á Laugum
hafi verið leikvangur til æfinga á íþróttum, auk sund-
æfinga. Á slíkum mótum hefur Guðrún Ósvífursdóttir
verið eins og sjálfkjörin drottning, og Kjartan Ólafsson
fremstur allra í íþróttum. Mikið jafnræði þótti með
þeim Kjartani og Guðrúnu, þar sem þau báru bæði
mjög af sínum jafnöldrum.
Þeir Ólafur pá og Ósvífur voru góðir vinir, en þó
segir sagan, að ferðir Kjartans til Lauga hafi lagzt illa í
Ólaf, og ræddi hann þetta hugboð sitt við Kjartan son
sinn, en Kjartan hefur væntanlega, að hætti ungra
manna, látið það lítið á sig fá og haldið uppteknum
hætti með ferðir sínar að Laugum, og sat hann þá löng-
um á tali við Guðrúnu.
Ég ætla ekki í þessum þætti að rekja frekar þá sorgar-
sögu, sem Laxdæla greinir frá um víg Kjartans, og dráp
Bolla til hefnda fyrir vígið. Sú örlagasaga er flestum
kunn úr Laxdælu. En um þessa sorglegu atburði hefur
löngum verið rætt á íslandi, og þó sérstaklega á liðn-
um áratugum, og ætíð hafa skoðanir verið skiptar um
það, hver eða hverjar af aðal söguhetjum Laxdælu, hafi
átt mesta sök á ógæfunni.
Á ungmennafélagsfundi í Stykkishólmi fyrir þremur
til fjórum áratugum, var Laxdæla til umræðu og var
þessi spurning lögð fram sem umræðugrundvöllur:
„Hver átti mesta sök á vígi Kjartans?“
Umræðurnar urðu strax mjög heitar og sitt sýndist
hverjum. Sögðu sumir að tvímælalaust ætti Bolli mesta
sök á víginu, þar sem hann bar vopn á fóstbróður sinn,
og töldu þeir, sem þessu héldu fram, að þeir Ósvífurs-
synir hefðu aldrei unnið Kjartan, hefði Bolli ekki skor-
izt í leikinn.
Aðrir sögðu að Guðrún hefði átt mesta sök á vígi
Kjartans, þar sem hún eggjaði bræður sína og Bolla til
vígsins.
Þriðji hópurinn sagði að mesta sökina hefði átt Kjart-
an sjálfur, og færðu að því mörg og skynsamleg rök.
Enginn fullnaðar dómur var felldur í málinu, enda
munu jafnan verða um þetta skiptar skoðanir. Margir
benda líka á það, að hið mikla dálæti, sem allir höfðu
á Kjartani, hafi stigið honum til höfuðs, og þess vegna
hefði hann farið ógætilega, og enga varúð sýnt í við-
kvæmum málum. Heitar ástir hjá stórlátu og geðríku
Heima er bezt 133