Heima er bezt - 01.04.1967, Síða 23

Banabrekkur. Vitað er einnig að tveir kirkjugarðar eru
í Sælingsdalstungu. Sér enn allglöggt fyrir síðari kirkju-
garðinum og kirkjurústunum.
Snorri goði lét reisa kirkju að Sælingsdalstungu á
fyrsta áratugi elleftu aldar. Um flutning kirkjunnar og
uppgröft beina þeirra Snorra goða og Barkar digra,
má lesa í síðasta kapitula Eyrbyggju. En tilefni þessa
kirkjuflutnings taldi þjóðtrúin vera atburði þá, er segir
frá í sögunni um Tungustapa.“
Sagan um álfakirkjuna í Tungustapa er ein merki-
legasta huldufólkssaga í íslenzkum þjóðsögum. Hún er
í I. bindi af þjóðsögum Jóns Árnasonar og er þar skráð
eftir handriti sr. Jóns Þorleifssonar, er síðast var prestur
á Ólafsvöllum á Skeiðum.
í upphafi segir sagan í þjóðsögum Jóns Árnasonar
frá flutningi kirkjunnar í Sælingstungu og uppgreftri
beinanna eins og sagt er frá í Eyrbyggju, en síðar segir
svo: Sagan í Eyrbyggju segir ekkert um, hvers vegna
kirkjan var flutt úr stað, en á Vesturlandi gengur saga
um tilefni til flutningsins. Er þá komið að álfasögunni
Tungustapi, sem hér verður rakin og endursögð að
nokkru.
í gamla daga, fyrir mörg hundruð árum, bjó ríkur
bóndi í Sælingsdalstungu. Hann átti nokkur börn og
eru af þeim tilnefndir tveir synir. Ekki vita menn, hvað
þeir hétu og köllum við þá Arnór og Svein. Þeir voru
báðir efnilegir menn en mjög ólíkir. Árnór var hreysti-
maður og mikill fyrir sér. Sveinn var hægur og spakur
og enginn hreystimaður. Eftir því voru þeir mjög ólíkir
í lund. Arnór var gleðimaður og gaf sig að leikjum með
sveinum þar í dalnum, og mæltu þeir oft mót með sér
við stapa þann, er stendur niður við ána, andspænis bæn-
um í Tungu, sem kallaður er Tungustapi. Var það
skemmtun þeirra á vetrum, að renna sér eftir harðfenni
niður af stapanum, því að hann er mjög hár, og niður
á eyrarnar í kring. Gekk oft mikið á með köll og há-
reysti kringum Tungustapa í rökkrunum og var Árnór
þar oftast fremstur í flokki. Sjaldan var Sveinn þar með
Gekk hann þá oftast í kirkju, er aðrir piltar fóru til
leika. Oft fór hann Iíka einförum, og dvaldi þá tíðum
niður við Tungustapa. Var það mál manna, að hann
hefði mök við álfafólk, sem bjó í stapanum. Og nokkuð
var það, að hverja nýjársnótt hvarf hann, svo enginn
vissi, hvað af honum varð.
Það var eitt nýjárskvöld, að Sveinn hvarf að vanda.
Lengdist mönnum venju fremur eftir honum. Kvaðst
Arnór mundi leita hans, og sagði hann mundi dvelja hjá
álfum niður í Stapa. Gengur Arnór allt til þess hann
kemur að stapanum. Veður var dimmt mjög. Veit hann
ekld fyrr til, en hann sér stapann opnast á þá hlið, er
að bænum snýr, og ljóma þar ótal Ijósaraðir. Heyrir
hann kveða við indælan söng, og skilur hann af þessu,
að á messu muni standa hjá álfunum í stapanum. Er
prestur fagurlega skrýddur fyrir altari, og eru marg-
settar ljósaraðir til beggja hliða. Gengur hann þá inn
í dyrnar og sér hvar Sveinn bróðir hans krýpur fyrir
gráðunni og er klerkur að leggja hendur á höfuð hon-
um með einhverjum ummælum. Það hyggur Arnór að
verið sé að vígja hann einhverri vígslu, því að margir
skrýddir menn stóðu umhverfis. Kallar hann þá og seg-
ir: „Sveinn, kom þú, — líf þitt hggur við.“ Hrekkur
Sveinn þá við, stendur upp og lítur utan eftir. Vill
hann þá hlaupa á móti bróður sínum. En í því kallar
sá, er við altarið var og segir: „Læsið kirkjudyrum og
hegnið hinum mennska manni, er raskar friði vorum.
En þú Sveinn, hlýtur við oss að skilja, og er bróðir
þinn sök í því. En fyrir því, að þú stóðst upp í því
skyni að ganga til bróður þíns, og „mattiru hans ósvífna
kall meira en heilaga vígslu, skalt þú niður hníga örend-
ur næsta sinn, er þú sérð mig hér í þessum skrúða.“ Sá
Arnór þá, að hinir skrýddu menn hófu Svein á loft og
hvarf hann upp um steinhvelfing þá, er yfir kirkjunni
var. Kveður þá við dynjandi klukknahljóð, og í því
heyrist þys mikill inni. Hleypur hver um annan þveran
til dyra. Arnór hleypur þá sem hann mátti út í myrkrið
heim á leið, og heyrir álfareiðina, þysið og hófasparkið
á eftir sér. Heyrir hann, að einn úr flokki þeirra, er
fremstir ríða, kveður við raust og segir:
„Ríðum og ríðum,
það rökkvar í hlíðum;
ærum og færum
hinn arna af vegi,
svo að hann eigi
sjái sól á degi,
sól á næsta degi.“
Þusti flokkurinn milli hans og bæjarins, svo að hann
varð að hörfa undan. Þegar hann var kominn í brekkur
nokkrar suður frá bænum og austur frá stapanum, gafst
hann upp og hneig máttvana niður. Reið þá allur flokk-
urinn á hann ofan, og lá hann þar eftir nær dauða en
lífi.
En það er af Sveini að segja, að hann kom heim eftir
vökulok. Var hann daufur mjög og vildi engum segja
um burtveru sína, en kvað nauðsyn að leita Arnórs. Var
hans leitað alla nóttina, og fannst hann ekki fyrr en
bóndi frá Laugum, er kom til óttusöngs að Tungu,
gekk fram á hann þar í brekkunni, sem hann lá. Var
Arnór þá með rænu en mjög aðfram kominn. Sagði
hann bónda, hvernig farið hafði um nóttina, eins og áð-
ur er frá sagt. Ekki kvað hann tjá að flytja sig til bæjar,
því að hann yrði ekki lífgaður. Andaðist hann þar í
brekkunni, og heita það síðan Banabrekkur.
Aldrei varð Sveinn samur eftir þennan viðburð, og
hneigðist skap hans enn meira til alvöru og þunglyndis,
en aldrei vissu menn hann koma nærri Álfastapa eftir
þetta, og aldrei sást hann nokkru sinni horfa í þá átt,
sem stapinn er. Gjörðist hann munkur og gekk í klaust-
ur á Helgafelli. Varð hann svo lærður maður, að enginn
bræðra komst til jafns við hann, og svo söng hann
Heima er bezt 135