Heima er bezt - 01.04.1978, Blaðsíða 14

bændur í þeim við kirkju. Sokkar bæði karla og kvenna
náðu upp að hné. Kvenfólkið hélt þeim uppi með
fótofnum sokkaböndum, sem vafin voru fyrir neðan
hnéð. Margrét á Grjótgarði, systir Stefáns, var mesti
sniliingur að vefa sokkabönd, og einhverjar fleiri gamlar
konur í sveitinni kunnu það einnig. Karlar héldu uppi
sokkunum með fótólum eða snærisspotta. Á vetrum
gengu menn alltaf úti við í tvennum sokkum. Yoru nær-
sokkarnir vandaðir úr hreinu þeli, en ytri sokkarnir úr togi
eða blandaðri ull og alltaf grófgerðari en hinir. Togsokk-
arnir höfðu þann kost að létt var að þvo þá. í ferðalögum
notuðu karlmenn oft reiðsokka, voru þeir gerðir úr grófu
togbandi, allir snúnir og náðu upp á mitt læri. Neðan í þá
var saumað voðfellt sauðskinn eða jafnvel seglstrigi, en
innan undir þeim höfðu menn lipra sauðskinnsskó. Þessir
sokkar voru einkum notaðir á hestbaki, en einnig á göngu,
ef stutt var farið og mikill, mjúkur snjór.
Nærfatnaður karla voru buxur úr heimaunnu, hvítu
vaðmáli og prjónuð ullarskyrta. Utan yfir nærskyrtu var
milliskyrta úr lérefti, var það nær eina flíkin, sem ekki var
úr heimaunnu efni. Þó man ég eftir milliskyrtum úr
heimaofnum tvistdúk. Ytri föt karlmanna voru miklu
mest úr heimaofnu vaðmáli, á sumrin voru piltar þó oft í
léreftsstökkum og einnig buxum úr einhverju erlendu,
léttu efni. Til skjóls voru menn mikið í prjónapeysum úr
uli. Á vetrum voru piltar oft í tvennum ytri buxum við
útiverk, en gengu hinsvegar léttklæddir á sumrin einkum
við slátt og smalamennsku. Höfuðföt voru að mestu er-
lend, „enskar húfur“ á sumrin, en einhverskonar loðhúfur
á vetrum. Þó voru einnig til prjónaðar skotthúfur. Allir
piltar áttu betri föt til ferðalaga. Voru þau ýmist heima-
unnin eða úr Gefjunardúk. Áður en Gefjun kom til sög-
unnar var algengt að senda ull til Noregs til vinnslu í
dúka. Voru þessir norsku dúkar, „norskt vaðmál“, oft
hinir vönduðustu bæði að útliti og endingu. Spariföt áttu
piltar úr bláu sjevioti og þótti það fínt. Sjaldan settu menn
upp flibba, en notuðu hinsvegar oft hálsklúta oftast mis-
lita, eða jafnvel brjósthlífar. Um snið á fötum kann ég
ekkert að segja. Buxur voru ýmist síðar eða stuttar. Stutt-
buxumar voru hnepptar með linningu fyrir neðan hné.
Regluleg hlífðarföt voru lítt notuð. Þó voru til einir
þrennir olíufatagarmar,. Til ferðalaga áttu piltar regn-
kápur og reiðjakka úr stormtaui.
Um kvenfatnaðinn kann ég enn minna að segja, enda
var hann breytilegri. Yfirleitt gengu stúlkur í ullamær-
fötum líkt og karlar, en annars var efni í fatnað þeirra
meira erlent en karla. Þó var vaðmál notað í pils. Aldrei
bar það við að stúlkur brygðu sér í buxur, þótti slíkt næsta
ókvenlegt. Við útivinnu og jafnvel líka inni báru stúlkur
skýlu. Við rakstur á túnum saumuðu þær oft ullarflóka
innan í lófann á vettlingunum, sem þær höfðu á hrífu-
skaftinu. Var það bæði til að hlífa vettlingunum við sliti,
og lófanum við sárindum. Til spari áttu stúlkur peysuföt,
en hversdagslega gekk engin með skotthúfu nema Mar-
grét húsfreyja.
Öll föt voru nýtt svo mikið sem auðið var. Voru þau
bætt hvað eftir annað og hvað ofan í annað, svo að oft var
jafnvel lítið eftir af upprunalegu flíkinni. Átti það einkum
við um buxur og jakka. Fór mikil vinna í slíkan bótaskap,
og þá ekki síður í að bæta skóna, sem oft varð að gera á
hverju kveldi.
Yfirleitt bar allur fatnaður merki þess, að vinna sem
mest af honum heima úr heimafengnu efni. Var hann
betur fallinn til skjóls og slits en skrauts. Engri spjör var
fleygt fyrr en vonlaust var að bæta hana lengur, og þá var
reynt að nota slitrin til einhvers annars, ef nokkur kostur
var. Aðalsaumakona heimilisins var Kristín Jósefsdóttir,
sem um skeið var í húsmennsku á Hlöðum. Ekkert hafði
hún lært til saumaskapar, en meðfædd handlagni hennar
og eftirtekt gerði það, að hún saumaði öll venjuleg föt
bæði á karla og konur og tókst mjög sæmilega.
Hreinlæti.
Eins og fram hefir komið var bærinn mikill að flatar-
máli, og því mikið verk að halda honum hreinum, ef um
daglega hreingerningu hefði verið að ræða. Baðstofu-
gólfið var sópað á hverjum morgni. Oft var stráð sandi eða
ýrt vatni á gólfið, til þess að draga úr ryki. Rykinu var
sópað í lítið trog, sem til þess hafði verið smíðað og ekki
notað til annars. Strigaleppur, sem hafður var á gólfinu
fremst á pallinum, var borinn út og dustaður um leið og
sópað var. Frambærinn var einnig sópaður á hverjum
morgni. Gólf voru þvegin á hverjum laugardegi, voru þau
skúruð upp úr sandi, sem sóttur var í Hörgá. Stofugólfið
var þó sjaldnar þvegið, og fór það eftir hve mikið var
gengið um hana. Oft varð að þvo yfir gólf í göngum og
bæjardyrum daglega, ef blautt var úti.
Hreingerning á öllum bænum fór fram á hverju vori.
Stóð hún 2—3 daga. Úr baðstofunni var þá allt lauslegt
borið út, meira að segja dótið, sem geymt var uppi á
loftinu, því að það var einnig þvegið. Allt var skúrað
vandlega upp úr sandi, loft, gólf, veggir og fjalir úr rúm-
stæðum. Hvergi fékk óhreinn blettur eða rykkorn að vera
óhreyft. Oftast var þá samtímis skipt um heydýnur í
rúmum. Frambærinn var gerður hreinn á samsvarandi
hátt, nema stofan og innra norðurhúsið voru sápuþvegin
en ekki skúruð með sandi, enda málaðar þiljur. Meira að
segja gamla eldhúsið var sópað og hreinsað eins og tök
voru á. Þó náði hin árlega hreingerning ekki nema að litlu
leyti til loftsins í framhúsinu. Það var gert hreint eftir þörf
og hentugleikum.
Fyrir jólin fór einnig fram nokkur hreingerning, en
ekkert var þá borið út.
Þegar komið var inn frá vinnu, var hið fyrsta verk að
fara úr ytri klæðum og blautum sokkum. Við flest óþrifa-
verk voru piltar í einhverjum ytri görmum til hlífðar en
stúlkur voru með strigasvuntur. Aldrei var farið lengra mn
en í göngin í slíkum fötum. Eins ef menn voru blautir í
fætur var skipt þar um sokka og skó, og settir upp inni skór
áður en gengið væri til baðstofu.
Framhald í nœsta blaði.
122 Heima er bezl